Τὸ γέρας τοῦ γήρατος. Λίγες σκέψεις πάνω στὶς τρεῖς κύριες περιόδους τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς
ΑΛΙΑ ΖΑΕ
https://theepochtimes.gr/to-geras-tou-giratos/
Πρὶν ἀπὸ ἀρκετὸ καιρό, μιὰ σκέψη διαμορφώθηκε στὸ μυαλό μου αὐθόρμητα.
Ὅτι ἡ ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου μπορεῖ νὰ χωριστεῖ σὲ τρεῖς κύριες περιόδους: τὴ νεότητα, τὴν ὡριμότητα καὶ τὸ γῆρας. Στὴν πρώτη περίοδο παίρνουμε, στὴ δεύτερη δίνουμε καὶ στὴν τρίτη κατακτᾶμε τὴ σοφία.
Εἶναι ἀρκετὰ ἀστεῖο το ὅτι λίγες μόλις μέρες μετά, διάβασα τὴ σκέψη μου, σχεδὸν αὐτούσια, σὲ ἄρθρο ἐφημερίδας. Ἦταν μάλιστα ἡ πρώτη φράση του. Μόνο ποὺ στὴ συνέχεια τοῦ ἄρθρου, τὸ γῆρας τὸ ἀκολουθοῦσαν ἀποσιωπητικά... Στὴ συνέχεια, περιγράφονταν τὰ δεινὰ τοῦ γήρατος καὶ τὸ πόσο ἀπευχόμενο εἶναι.
Δὲν μπορῶ νὰ διαφωνήσω μὲ τὴν ὕπαρξη τῶν δεινῶν καὶ τῶν ἀσθενειῶν. Ὡστόσο, πέρα ἀπὸ τίς πρακτικὲς δυσκολίες, σκέφτομαι ὅτι ἡ γενικευμένη ἀποστροφή μας ἑδράζεται σὲ ἕνα εἶδος κοινωνικῆς συλλογικῆς ἀπόρριψης ὁποιουδήποτε μὴ νεανικοῦ στοιχείου.
Δὲν εἶναι κάτι καινούριο, τὸ ὄνειρο γιὰ τό 'γλυκὸ πουλὶ τῆς νιότης'. Ὁ Φάουστ ἴσως εἶναι ὁ γνωστότερος ἥρωας ποὺ θυσίασε πολλὰ γιὰ αὐτὴ τὴν ἐφήμερη χαρά. Καὶ σίγουρα, σὲ ὅλη τὴν ἱστορία τῆς ἀνθρωπότητας, ὑπῆρξαν, ὑπάρχουν καὶ θὰ ὑπάρχουν αὐτοὶ ποὺ νοσταλγοῦν τὰ χρόνια τῆς ἀνεμελιᾶς τους, ὅταν ἡ ζωὴ βρισκόταν στὸ ζενίθ.
Παρ' όλ' αὐτά, εἶναι ἀπὸ τὰ μέσα περίπου τοῦ 20ου αἰῶνα, ποὺ ἔχουμε ἀναπτύξει προσκόλληση στὴ νιότη καὶ τὰ χαρακτηριστικά της, ἀποφεύγοντας μετὰ βδελυγμίας σχεδὸν τὴν ὡριμότητα. Κι ὅταν φτάνουμε πιὰ στὸ γῆρας, δὲν ἔχουμε κερδίσει οὔτε ἕναν κόκκο σοφίας. Καταλήγουμε ἄδειοι, νὰ ἀτενίζουμε ἔντρομοι τὸ ἀναπόφευκτο τέλος, ποὺ εἶναι πιὰ πολὺ κοντά.
Κοιτῶντας πίσω, παρατηρῶ ὅτι ἡ ἐπανάσταση τῶν παιδιῶν τῶν λουλουδιῶν, ἡ ἀπόρριψη τῶν παλιῶν συμβατικῶν τρόπων καὶ ἀξιῶν καὶ ἡ σεξουαλικὴ ἀπελευθέρωση ἦταν ἀπὸ τὰ κινήματα τοῦ περασμένου αἰῶνα ποὺ ἄλλαξαν ριζικὰ τὴ στάση μας ἀπέναντι στὴ ζωή. Σὲ συνδυασμὸ μὲ ἄλλες τάσεις καὶ χαρακτηριστικὰ τῆς ἐποχῆς, συνέτειναν ὥστε τὰ αἰτήματά μας νὰ ἐστιαστοὺν στὴν εὐχαρίστηση, τὴν ἀπόλαυση, τὴν κατάκτηση ὅλο καὶ περισσότερων δικαιωμάτων ποὺ θὰ μᾶς ἐπέτρεπαν νὰ ζοῦμε ὅλο καὶ καλύτερα. Ὑπάρχει μεγάλος ἐγωκεντρισμὸς σὲ αὐτὸ τὸν τρόπο σκέψης. Ὁ ἐπίγειος παράδεισος, τὸ ἀτελείωτο πάρτι καὶ ἡ αἰώνια νεότητα ἔγιναν τὰ ὁράματα τῆς σύγχρονης ἐποχῆς. Ζωὴ χωρὶς πόνο, χωρὶς ἀσθένεια, χωρὶς προσπάθεια, χωρὶς τέλος.
Ἡ νεότητα μᾶς θέλγει μὲ τὴ ζωντάνια καὶ τὴν ὀμορφιά της - ποιός μπορεῖ νὰ τὰ ἀρνηθεῖ αὐτά, ποιός νὰ μὴν τὰ νοσταλγήσει; Γι' αὐτὸ ἀγαπᾶμε τὴ νιότη καὶ τοὺς νέους. Οἱ νέοι παίρνουν καὶ παίρνουν, εἶναι ἀνοικτοὶ καὶ ἀπόλυτα δεκτικοί. Εἶναι στὴν περίοδο τῆς ἀνάπτυξης καὶ τῆς διαμόρφωσης καὶ τὸ νὰ παίρνουν εἶναι ὄχι ἁπλᾶ φυσικὸ γι' αὐτούς, ἀλλὰ καὶ ἀπαραίτητο. Εἶναι συγκεντρωμένοι στὸν ἑαυτό τους καὶ μέριμνά τους εἶναι νὰ ἐμπλουτίζονται. Ὑποχρέωση τῶν ἐνηλίκων εἶναι νὰ τοὺς καθοδηγήσουν πρὸς τὸ καλό, νὰ τοὺς ὑποστηρίξουν καὶ νὰ τοὺς βοηθήσουν νὰ διακρίνουν σιγὰ σιγὰ καὶ νὰ ἀγαπήσουν τὸν δρόμο πρὸς τὴν ὡριμότητα: τὴ φροντίδα τῶν ἄλλων.
Ἡ ἀνεμελιὰ ποὺ διακρίνει τοὺς νέους, τὴν ὁποία πολλοὶ ἐπίσης νοσταλγοῦν, εἶναι πολὺ εὐχάριστη σὲ ὁρισμένες περιπτώσεις, ἀλλὰ συγγενεύει μὲ τὴν ἀνευθυνότητα. Ἀπὸ μιὰ ἡλικία καὶ μετὰ δὲν ἐπιτρέπεται νὰ εἴμαστε ἔτσι. Καλλιεργῶντας ὅμως τὴν προσήλωση στὴ νεότητα, καλλιεργοῦμε καὶ τὴν παράταση τῆς ἀνευθυνότητας τόσο στὸ ἀτομικὸ ὅσο καὶ στὸ συλλογικὸ ἐπίπεδο. Αὐτὸ εἶναι φανερὸ ἂν παρατηρήσουμε τὴν κοινωνία μας.
Οἱ εὐθύνες σημαίνουν φροντίδες, κόπο, ταλαιπωρία, αὐταπάρνηση. Ὁ χρόνος γιὰ νὰ κάνουμε αὐτὰ ποὺ μᾶς ἀρέσουν περιορίζεται. Ἡ ὡριμότητα ἔχει τίς δυσκολίες της, ἀναντίρρητα, ἔχει ὅμως καὶ τὰ καλά της. Τὰ σημαντικότερα ποὺ ἀνακάλυψα ἐγὼ εἶναι ἡ συνειδητότητα, ἡ ἱκανότητα νὰ βλέπουμε μέσα στὶς καταστάσεις, νὰ κρίνουμε λιγότερο ἐγωκεντρικὰ καὶ περισσότερο λογικά. Νὰ μὴν παρασυρόμαστε εὔκολα ἀπὸ τὰ συναισθήματά μας. Νὰ ἔχουμε πολλὰ νὰ δώσουμε καὶ τὸ δόσιμο νὰ μᾶς δίνει χαρὰ καὶ ὁλοκλήρωση.
Εἴμαστε πλούσιοι πιὰ μὲ ὅσα μαζέψαμε στὸν δρόμο, στὴν πορεία μας μέσα ἀπὸ τὴ νεότητα, καὶ μακάριοι ὅσοι μποροῦν νὰ μοιραστοῦν τὸν πλοῦτο τους. Οἱ ἀξίες ἱεραρχοῦνται ἐκ νέου. Προτεραιότητα δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι πιὰ ὁ ἑαυτός, ἀλλὰ οἱ ἄλλοι. Τὰ μέλη τῆς οἰκογένειάς μας, ἡ κοινωνία, τὸ περιβάλλον, ὁ κόσμος. Στὴν ὡριμότητα ἁρμόζει ἡ ἐμπλοκὴ μὲ τὰ κοινά - εἶναι κι αὐτὴ μιὰ ἀπὸ τίς εὐθύνες τῆς μέσης ἡλικίας.
Δὲν παύει ὁ ἄνθρωπος νὰ μαθαίνει καὶ νὰ ἐξελίσσεται, ἀρκεῖ νὰ τὸ ἐπιθυμεῖ. Ἡ ἀλλαγὴ εἶναι μέρος τῆς φυσικῆς τάξης τῶν πραγμάτων, ἀρκεῖ νὰ μὴν τὴν ἀρνούμαστε καὶ νὰ μὴν ἐγκλωβιζόμαστε στὴ συνήθεια καὶ τὴν εὐκολία.
Στὴν ὡριμότητα, καλούμαστε νὰ διαλέξουμε, ὅπως ὁ Ἡρακλῆς κάποτε, ποῦ θὰ κατευθύνουμε τὴν ἐνέργειά μας: θὰ παραμείνουμε στὸν ἑαυτό μας, συνεχίζοντας αὐτὸ ποὺ μάθαμε τὰ προηγούμενα χρόνια ἢ θὰ προχωρήσουμε στὸ ἑπόμενο στάδιο τῆς ζωῆς, ὅπως τὸ περιγράψαμε πιὸ πάνω; Κατὰ κάποιον τρόπο, εἶναι ἀκριβῶς τὸ δίλημμα τοῦ Ἡρακλῆ: γιατί ὁ ἐγωισμὸς ὁδηγεῖ στὴν Κακία, δηλαδὴ τὴν ἀδιαφορία καὶ τὴν ἀποφυγὴ ὁποιουδήποτε πράγματος δὲν φέρνει προσωπικὴ ἱκανοποίηση καὶ κέρδος. Ἀπὸ τὴν ἄλλη, ἡ αὐταπάρνηση καὶ τὸ δόσιμο εἶναι ὁ δρόμος τῆς Ἀρετῆς. Μόνο ὅταν μποροῦμε νὰ παραμερίζουμε τίς ἀνάγκες μας μποροῦμε νὰ ὑπηρετήσουμε ἀνώτερα ἰδανικὰ καὶ τοὺς ἄλλους.
Ἡ ἐπιλογὴ ποὺ θὰ κάνουμε στὴν ὡριμότητα καθορίζει καὶ τὰ γηρατειά μας. Ὁ ἕνας δρόμος ὁδηγεῖ στὰ πολύπαθα, ἄρρωστα γεράματα (ἂν ὄχι σωματικά, τότε ψυχικά), στὴν γκρίνια καὶ τὴν ἀπόγνωση, ἀκόμα ἴσως καὶ στὸν φθόνο γιὰ ὅσους ἔχουν ὅ,τι χάσαμε. Ἀναπόφευκτα, ὑπάρχει καὶ φόβος σὲ αὐτὴ τὴν κατάσταση καὶ ἴσως καὶ μιὰ αἴσθηση μηδαμινότητας. Ὅλα τὰ ἀλλοτινά 'πλούτη' ἔχουν χαθεῖ πιά.
Ὅταν ὅμως ἀποφασίζουμε στὴν ὡριμότητά μας νὰ πάρουμε το δρόμο τοῦ δοσίματος, φτάνοντας στὴν τρίτη ἡλικία, ἀνακαλύπτουμε ὅτι αὐτὰ ποὺ χάσαμε ἔχουν ἀντικατασταθεῖ ἀπὸ ἄλλα, ἐξίσου πολύτιμα. Ὅπως τὴ γνώση, γιὰ παράδειγμα, γιά το ποιά εἶναι τὰ ἀληθινὰ σημαντικὰ πράγματα τῆς ζωῆς. Ἔχοντας θέσει τὸν ἑαυτό μας στὴν ὑπηρεσία τῶν ἄλλων καὶ ἑνὸς γενικότερου καλοῦ, ἔχουμε θρέψει καὶ τὸ καλὸ μέσα μας, ποὺ ὅλο καὶ φουντώνει ἐξαγνίζοντάς μας καὶ γεμίζει τὸ σαθρὸ κορμὶ μὲ φωτεινὴ ἐνέργεια.
Τὸ ἄρθρο ποὺ ἀνέφερα στὴν ἀρχή, ἂν καὶ μὲ ἀπογοήτευσε μὲ τὴ στάση του ἀπέναντι στὰ γεράματα, περιεῖχε καὶ μιὰ πολὺ ἐνδιαφέρουσα πληροφορία: τὴν ἐτυμολογία τῆς λέξης 'γῆρας', ποὺ προέρχεται ἀπὸ τὸ ἀρχαιοελληνικό 'γέρας' ποὺ σήμαινε βραβεῖο, τιμή.
Ὁ ἀρθρογράφος ἑρμήνευε τὴν ἔννοια τοῦ βραβείου ὡς πρὸς τὴ δυσκολία ποὺ ὑπῆρχε παλιότερα νὰ φτάσει κανεὶς στὰ γεράματα, ἐπειδὴ οἱ ἀρρώστιες δὲν ἀντιμετωπίζονταν τόσο ἀποτελεσματικὰ ὅσο σήμερα κι ἐπειδὴ ἡ ζωὴ ἦταν γενικὰ πιὸ σκληρή, ἐπίπονη κι ἐπικίνδυνη. Τὰ γηρατειὰ ἦταν λοιπὸν ἕνα εἶδος βραβείου, τιμημένου καὶ σεβαστοῦ ἀπὸ τοὺς ὑπολοίπους.
Χωρὶς νὰ διαφωνῶ μὲ τὴν παραπάνω σκέψη, θὰ ἤθελα νὰ προτείνω καὶ μιὰ ἐναλλακτικὴ ἑρμηνεία, σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία τὸ βραβεῖο, τό 'γέρας', εἶναι ἡ σοφία. Ὅπου λέγοντας 'σοφία' ἐννοῶ τὴ βαθιὰ καὶ στέρεη γνώση ὅτι ὅλα ὅσα παλεύουμε νὰ ἐπιτύχουμε εἶναι ἀσήμαντα καὶ ἐφήμερα κι ὅτι τὸ μόνο ποὺ ἀξίζει νὰ ὑπηρετοῦμε εἶναι τὸ καλό.
Ἀκόμα κι ἂν ἔχουν σοβαρὲς ἀσθένειες νὰ ἀντιμετωπίσουν, οἱ ἡλικιωμένοι ποὺ πράγματι ὡρίμασαν στὴ μέση ἡλικία δὲν πτοοῦνται, γιατί ἔχουν κατακτήσει ἕνα ἐσωτερικὸ θάρρος καὶ τὴν καρτερία ποὺ φέρνει ἡ ἀποδοχὴ τῶν πραγμάτων ὅπως ἔρχονται. Γνωρίζουν ὅτι οἱ δυσκολίες εἶναι μέρος τῆς ζωῆς.
Τὰ γηρατειὰ παραδίδουν τὴ σκυτάλη κι ἐγκαταλείπουν τὰ κοινά. Εἶναι περίοδος ἐπιστροφῆς στὸν ἑαυτό, ἀλλὰ ὄχι μὲ τὸν τρόπο ποὺ βίωνε τὸν ἑαυτὸ ἡ νεότητα. Τὸ γῆρας βουτᾷ βαθιὰ νὰ βρεῖ τί κρύβεται πίσω ἀπ' ὅλα, πίσω ἀπὸ τίς πράξεις καὶ τίς λέξεις. Εἶναι περίοδος ἀποτίμησης, ζυγιάσματος καὶ κρίσης. Ποιός ἤμουν, πῶς ἔζησα τὴ ζωή μου, τί ἔκανα; Ὑπάρχει ἀκόμα καιρὸς νὰ διορθωθοῦν λάθη, νὰ πληρωθοῦν τὰ χρέη καὶ νὰ τακτοποιηθοῦν οἱ ἐκκρεμότητες. Πῶς ἀλλιῶς μπορεῖ νὰ φύγει κανεὶς ἥσυχος;
Ὅσοι ἔχουν κάνει τὸ καλὸ στὴ ζωή τους, μποροῦν εὔκολα νὰ ἀφήσουν τὸν ἀνθρώπινο κόσμο, ὅσο γλυκὸς κι ἂν τοὺς εἶχε φανεῖ κάποτε. Εἶναι ἕτοιμοι νὰ προχωρήσουν μὲ ἐμπιστοσύνη στὸ ἄγνωστο, ἱκανοποιημένοι ἀπὸ τὴν πρόσκαιρη παραμονὴ τοὺς ἐδῶ. Καὶ οἱ δικοί τους μποροῦν νὰ τοὺς ἀποχαιρετήσουν χωρὶς πίκρα καὶ πόνο, χαρούμενοι γιὰ τὴν ὁλοκλήρωση τοῦ κύκλου τῆς ζωῆς τοῦ ἀγαπημένου προσώπου.
Ὅταν τὰ γηρατειὰ ἀποτυγχάνουν νὰ φτάσουν στὴ σοφία, ἀπαξιώνονται ἀπὸ τοὺς ἄλλους. Στὴν ἐποχή μας, ἡ ἀπαξίωση ἀλλὰ καὶ ἡ ἔλλειψη σοφίας ἔχουν ἐξελιχθεῖ σὲ γενικευμένα φαινόμενα. Μερικὲς δεκαετίες πρίν, οἱ ἡλικιωμένοι ἔχαιραν σεβασμοῦ ἀπὸ ὅλους. Εἶχαν σημαντικὴ θέση στὴν κοινότητα καὶ οἱ νεότεροι ἐπιζητοῦσαν τὴν ἐμπειρία καὶ τίς συμβουλές τους. Τοὺς ἀγαποῦσαν, τοὺς τιμοῦσαν καὶ τοὺς ἤθελαν κοντά τους. Νὰ εἶναι ἡ ἔλλειψη τῆς σοφίας ποὺ διακρίνει τώρα τὴν τρίτη ἡλικία ἢ ἡ ὑποτίμηση αὐτῶν τῶν ἀρετῶν, ποὺ ἔχει ὁδηγήσει στὴν περιφρόνηση τῶν ἡλικιωμένων ἀπὸ τοὺς νεότερους;
