Σεξουαλικός ἐθισμός: ἡ ἀόρατη φυλακή

Σεξουαλικός εθισμός: η αόρατη φυλακή

Γράφει η ΒΙΚΤΩΡΙΑ ΠΡΕΚΑΤΕ,

ψυχολόγος - συγγραφέας, www.brightplanet.blogspot.com

Από τους πρώτους ειδικούς που μίλησαν για το σεξουαλικό εθισμό ήταν ο Αμερικανός Patrick Carnes, όταν το 1983 εξέδωσε το βιβλίο του «Out of the Shadows: Understanding Sexual Addiction» (www.sexhelp.com) και χιλιάδες άνθρωποι έκτοτε έχουν βοηθηθεί να αναγνωρίσουν την καταστροφικότητα του εθισμού αυτού, να απεξαρτηθούν, να θεραπευτούν, να αποκτήσουν υγιείς σχέσεις και πληρότητα στη ζωή τους.

            Ο σεξουαλικός εθισμός δεν αναγνωρίζεται στην κοινωνία μας ως εξάρτηση, καθώς, σε κάποιες περιπτώσεις, παρουσιάζεται ως «προχωρημένη» ή «απελευθερωμένη» σεξουαλικότητα, ενώ, σε άλλες περιπτώσεις, κατακρίνεται ως «ανωμαλία», που στιγματίζει και καταδικάζει τον εθισμένο ως «άρρωστο». Και οι δύο προσεγγίσεις είναι ακατάλληλες και δεν βοηθούν.

           

Ο εθισμός στο σεξ έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά με άλλες εξαρτήσεις, όπως τα ναρκωτικά, το αλκοόλ, ο τζόγος κ.λπ. Οπως και στις άλλες εξαρτήσεις, οι σεξουαλικές πρακτικές χρησιμοποιούνται για την αποφυγή του εσωτερικού πόνου, για την ανακούφιση της μοναξιάς, για την απόδραση από το επώδυνο συναίσθημα αναξιότητας και για τη γρήγορη αλλαγή της διάθεσης (mood-altering quick fix). Οπως και στις άλλες εξαρτήσεις, οι πρακτικές αυτές μπορεί να προσφέρουν μια στιγμιαία φυγή και να αυξήσουν την αδρεναλίνη. Μακροπρόθεσμα όμως δεν δουλεύουν, καθώς τα συναισθήματα μοναξιάς, ντροπής κι αναξιότητας χειροτερεύουν μετά από κάθε επεισόδιο. Οπως στο αλκοόλ και τα ναρκωτικά, ο εθισμένος σταδιακά χρειάζεται όλο και πιο πολλές, πιο ακραίες, πιο σκληρές ή πιο επικίνδυνες πρακτικές, για να νιώσει κάποια διαφορά (εμφανίζει «ανοχή»), ενώ παράλληλα βιώνει όλο και πιο έντονη δυσφορία όταν δεν μπορεί να επιδοθεί στις πρακτικές αυτές (εμφανίζει «συμπτώματα στέρησης»).

           

Μια «δεύτερη» ζωή

Οι σεξουαλικά εθιστικές συμπεριφορές συχνά ξεκινούν με την πορνογραφία, η οποία γίνεται αντικείμενο εμμονής, τον καταναγκαστικό αυνανισμό, τις πολλαπλές σχέσεις, το σεξ με αγνώστους (είτε επί πληρωμή είτε χωρίς), την επιδειξιμανία, τις ψυχαναγκαστικές φαντασιώσεις, το σεξ υψηλού κινδύνου (π.χ. χωρίς προφυλάξεις, σε κατάσταση μέθης, με άγνωστα άτομα, σε χώρους μη ασφαλείς, με βίαιες, σωματικά επικίνδυνες πρακτικές), το αποκλίνον σεξ (π.χ. σαδομαζοχισμός), ενώ η σεξουαλική βία είναι συχνά στοιχείο κλιμάκωσης του σεξουαλικού εθισμού, είτε αυτή εμπεριέχεται στις φαντασιώσεις, είτε στην πορνογραφία, είτε στις σεξουαλικές πράξεις. Το άτομο δεν μπορεί να σταματήσει τις πρακτικές αυτές, οι οποίες γίνονται συνήθως μυστικά από την υπόλοιπη ζωή του, βιώνει καταναγκασμό να τις επαναλάβει ξανά και ξανά, σε όλο και πιο έντονη μορφή, παρά τις αρνητικές συνέπειες που μπορεί να έχουν για την οικογένεια, την εργασία, τις σχέσεις του ή την υγεία του. Το άτομο μπορεί να προχωρήσει σε σημείο να παρενοχλεί σεξουαλικά συναδέλφους, ρισκάροντας να απολυθεί ή να κινδυνεύει με σύλληψη γιατί η συμπεριφορά του αποτελεί ποινικό αδίκημα (π.χ. επιδειξιμανία). Μετά από κάποιο χρονικό διάστημα, ο περίγυρός του συχνά υποπτεύεται τη μυστική «δεύτερη» ζωή του, οι σχέσεις του υποφέρουν, ο εθισμός τον κάνει να μην μπορεί να συγκεντρωθεί στη δουλειά του, ενώ μπορεί να αφιερώνει και σημαντικά χρηματικά ποσά για την ικανοποίηση του εθισμού (συχνά για πορνογραφία ή πορνεία). Παρά την επιφανειακή του άρνηση (π.χ. «είμαι απελευθερωμένος και προχωρημένος στο σεξ, όλα τα άλλα είναι πουριτανισμοί»), το άτομο νιώθει όλο και χειρότερα, νιώθει βαθιά ντροπή, μοναξιά κι απόγνωση. Τα συναισθήματα αυτά, μαζί με την καταδίκη από τους άλλους, καθώς και τις ενοχές για τον πόνο που προκαλεί στους οικείους του τον οδηγούν σε ένα φαύλο κύκλο ακόμη μεγαλύτερης εξάρτησης. Το άτομο δεν μπορεί να ξεφύγει: αυτό που ήταν «απελευθερωμένη» συμπεριφορά, έχει γίνει τώρα η φυλακή του.

Η κουλτούρα των ΜΜΕ

            Δυστυχώς, πολλές φορές σήμερα, η επικρατούσα κουλτούρα των ΜΜΕ προωθεί, διαφημίζει το σεξουαλικό εθισμό, σε άνδρες και γυναίκες, ως «cool», ως «συναρπαστικό», ως «μαγκιά». Δεν προειδοποιεί για τις αρνητικές επιπτώσεις που έχουν μακροπρόθεσμα οι συμπεριφορές αυτές. Βομβαρδίζει με μηνύματα σεξουαλικής βίας ή πώς να χρησιμοποιούμε τον άλλον ως σεξουαλικό αντικείμενο για τις δικές μας «ανάγκες», αλλά δεν εξηγεί ότι, εν τέλει, αυτό που κάνουμε σε κάποιον άλλον το κάνουμε πρωτίστως στον εαυτό μας. Αν, μέσω του σεξ, ταπεινώνουμε και χρησιμοποιούμε τον άλλον, έτσι θα νιώσουμε αργότερα και για τον εαυτό μας: ταπεινωμένοι κι ανάξιοι. Αν, αντίθετα, το σεξ είναι ο αγωγός για την έκφραση αγάπης κι εκτίμησης προς τον άλλον, αυτό το συναίσθημα θα πολλαπλασιαστεί και για τον εαυτό μας.

            Η εγγύτητα στην ερωτική σχέση, το να εκθέσει κανείς και να μοιραστεί τον αληθινό του εαυτό στο σύντροφο, χωρίς κρυφές περιοχές για τις οποίες νιώθει ντροπή, εμπεριέχει ρίσκο: μπορεί να πληγωθεί, να υποστεί απόρριψη. Στο σεξουαλικό εθισμό αποφεύγεται πάση θυσία αυτό το ρίσκο: το άλλο σώμα χρησιμοποιείται ως αντικείμενο ικανοποίησης, κρατώντας το άτομο «ασφαλές και μόνο». Ομως, μόνο μέσω της εγγύτητας μπορεί να υπάρξει ουσιαστική πληρότητα στην ερωτική σχέση, αλλά και στη ζωή γενικότερα. Μόνο η εγγύτητα μπορεί να καλύψει το κενό της μοναξιάς, που οποιαδήποτε σεξουαλική πρακτική, όσο ακραία ή συχνή κι αν είναι, δεν μπορεί να ανακουφίσει. Και η εγγύτητα είναι δυνατή για όλους τους ανθρώπους, όταν αποφασίσουν να δουν τον εαυτό τους κατάματα και να δεχτούν βοήθεια.

Ελευθεροτυπία 12.10.2010