Ἰωάννου Κ. Ἀγγελοπούλου,
«ΣΙΝΕΜΑ ΣΑΝ ΠΡΟΣΕΥΧΗ»
Ἀκτῖνες (2020) 197-198
Στὴν ἱστορία τοῦ Κινηματογράφου κάποιοι, ἐλάχιστοι ἀριθμητικῶς, σκηνοθέτες ἐπηρεάσθηκαν στὶς δημιουργίες τους ἀπὸ τὴν ζῶσα χριστιανική τους πίστι. Πρόκειται γιὰ τοὺς Ρωμαιοκαθολικοὺς Κριστὸφ Κισλόφσκυ καὶ Ἐρὶκ Ρομέρ. Ὁ μεγάλος σκηνοθέτης Ἴνγκριντ Μπέργκμαν ἔχει πλῆθος μεταφυσικῶν καὶ προτεσταντικῶν στοιχείων στὰ ἔργα του, χωρὶς ὅμως νὰ θεωρεῖται πιστός, παρόλο ποὺ ὑπῆρξε υἱὸς προτεστάντου πάστορος. Ἀπὸ τὴν πλευρὰ τῆς Ὀρθοδοξίας κορυφαία σκηνοθετικὴ προσωπικότης ὑπῆρξε ὁ Ρῶσσος Ἀντρέι Ταρκόφσκυ, γιὰ τὸν ὁποῖο καὶ ἄλλοτε κάναμε μνεία στὴν στήλη αὐτή.
Στὸ σημερινὸ σημείωμα θὰ ἀναφερθοῦμε στὴν προβολὴ ἑνὸς νέου ντοκυμανταὶρ δημιουργημένου ἀπὸ τὸν υἱὸ τοῦ Ταρκόφσκυ, τὸ ὁποῖο ἀναφέρεται στὴν ζωὴ καὶ στὸ ἔργο τοῦ μεγάλου δημιουργοῦ καὶ ἐπιγράφεται «Σινεμὰ σὰν προσευχή».
Ὁ Ἀντρέι Ταρκόφσκυ στὴν σχετικῶς σύντομο ζωή του (1932-1986) ἐδημιούργησε ἑπτὰ μόνον ταινίες, στὶς ὁποῖες ὑπολανθάνει ἄλλοτε ἐντονώτερα καὶ ἄλλοτε λιγώτερο ἔντονα ἡ ὀρθόδοξος πίστις του. Μὲ καθαρῶς θρησκευτικὸ θέμα ἀσχολεῖται ἡ ταινία του «Ἀντρέι Ρουμπλιώφ», ἑνὸς μεγάλου Ρώσσου ἁγιογράφου, μαθητοῦ τοῦ Θεοφάνους τοῦ Ἕλληνος, ὁ ὁποῖος ἁγιογράφησε τὴν περίφημο «Ἁγία Τριάδα». Ἀλλὰ καὶ οἱ ταινίες του «Στάλκερ», «Νοσταλγία» καὶ ἡ τελευταία του «Ἡ θυσία» εἶναι γεμᾶτες ἀπὸ θρησκευτικὲς ἀναφορές, ὑπονοούμενα καὶ σύμβολα.
Γενικῶς οἱ ταινίες τοῦ Ταρκόφσκυ ἔχουν χαρακτηρισθεῖ ὡς «ποιητικὸς κινηματογράφος» καὶ χαρακτηρίζονται ἀπὸ τὰ ἀργὰ πλάνα καὶ τὴν αἰσθαντικότητα ποὺ προξενοῦν στὸν θεατή. Γι’ αὐτὸ καὶ ὁ υἱὸς τοῦ σκηνοθέτου τὶς χαρακτηρίζει ὡς οἱονεὶ προσευχὲς τοῦ πατρός του, μεταλλαγμένες σὲ εἰκόνες καὶ ἤχους. Ἀντιγράφομε ἕνα ἀπόσπασμα ἀπὸ σχετικὸ δημοσίευμα: «Τὸ σημαντικότερο χαρακτηριστικὸ τοῦ Ταρκόφσκυ καὶ ἐκεῖνο ποὺ τὸν κατατάσσει στὴν ἀφρόκρεμα τῶν ποιητῶν - στοχαστῶν τοῦ κινηματογράφου ἦταν ἡ φιλοδοδία του νὰ κινηματογραφεῖ σὰν μιὰ πράξη ἱερότητας καὶ πίστης γιατὶ "αὐτὸς ποὺ προδίδει ἔστω καὶ μία φορὰ τὶς ἀρχές του, χάνει τὴν ἁγνότητα τῆς σχέσης του μὲ τὴ ζωή, ἡ ἐξαπάτηση τοῦ ἑαυτοῦ του εἶναι μιὰ πράξη παραίτησης ἀπὸ τὰ πάντα, ἀπὸ τὴν ταινία του, ἀπὸ τὴ ζωή του" ὅπως ὁ ἴδιος ἀναφέρει στὴν αὐτοβιογραφία του Σμιλεύοντας τὸν χρόνο. Σύμφωνα μὲ τὴν ἀνάλυση τοῦ ντοκυμαντὲρ γιὰ τὸν Ταρκόφσκι ἀπὸ τοὺς Modern Times, "ἡ βασανισμένη αὐστηρότητα καὶ ἡ πνευματικότητα τοῦ Ταρκόφσι βρίσκονται ἐλαφρῶς ἐκτὸς μόδας στὸ σημερινὸ ὑπερκαπιταλιστικὸ πεδίο τῆς εἰρωνείας καὶ τῶν ἰντερνετικῶν meme ... αὐτὸ τὸ ντοκυμαντὲρ ἀποτελεῖ μιὰ ἐπίκαιρη ὑπενθύμιση γιὰ τὸ τί σήμαινε κάποτε "ἀνυποχώρητη καλλιτεχνικὴ στάση"» (Τὸ Βῆμα 30.8.2020). Καὶ ἀπὸ τὴν συνέντευξι τοῦ υἱοῦ του καὶ δημιουργοῦ τῆς ταινίας – ντοκυμανταὶρ παραθέτομε τὸ ἑξῆς ἀπόσπασμα: «Νιώθω πὼς δὲν ἀντιλαμβανόμαστε πιὰ τὴν πραγματικὴ σημασία τῆς τέχνης. Ἡ σπουδαιότητα ἢ ἐπιτυχία ἑνὸς ἔργου δὲν ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὴ δημοτικότητά της στὰ ταμεῖα, ἀλλὰ ἀπὸ τὸ πῶς ἐπιχειρεῖ νὰ ἀναδείξει μιὰ νέα πτυχὴ τοῦ κόσμου, ἐνδεχομένως νὰ συνδεθεῖ μὲ κάτι ποὺ ξεπερνᾶ τὸν ἄνθρωπο, ὅπως ὁ Θεός. Γιὰ τὸν πατέρα μου ὁ κινηματογράφος ἦταν ἕνας τρόπος νὰ βρεῖ νόημα στὴ ζωή, νὰ ἀνακαλύψει καινούργιες ἰδέες καὶ νὰ γεμίσει ἡ ψυχή του. Αὐτὸ εἶναι τὸ πιὸ σημαντικὸ ἀπ’ ὅλα» (https://www.athinorama.gr/cinema/article/antrei_a_tarkofski_o_pateras_mou_ekane_tainies_gia_na_gemisei_i_psuxi_tou-2545098.html).
Τὸ θλιβερὸ γιὰ ἐμᾶς τοὺς Ἕλληνες εἶναι ὅτι οἱ μεγάλοι μας σκηνοθέτες δὲν ἐνεπνέοντο γιὰ τὰ ἔργα τους οὔτε ἀπὸ τὴν Ὀρθόδοξο ἀλλὰ οὔτε ἀπὸ τὴν Ἑλληνική μας Παράδοσι. Ἐλάχιστες ἑλληνικὲς ταινίες ἔχουν θρησκευτικὸ ἢ ἐθνικὸ περιεχόμενο καὶ οἱ πλεῖστες ἐξ αὐτῶν ἔχουν δημιουργηθῆ πρὶν ἀπὸ δεκαετίες. Οἱ σημερινοὶ Ἕλληνες σκηνοθέτες ἀσχολοῦνται μὲ ἄλλα «καυτά» καὶ ἐπίκαιρα θέματα, ὅπως ἡ ὁμοφυλοφιλία, ὅπως ἐπὶ παραδείγματι περυσινὴ ταινία μικροῦ μήκους ἀπὸ Ἕλληνα σκηνοθέτη, βραβευθεῖσα στὸ Φεστιβὰλ Καννῶν.
Ἀξιόλογες θρησκευτικὲς ταινίες τῆς ἐποχῆς μας προέρχονται ἀπὸ τὸν Ὀρθόδοξο κόσμο ἐκτὸς Ἑλλάδος, ὅπως ἐπὶ παραδείγματι ἀπὸ τὴν Ρωσσία μὲ τὶς δημοφιλέστατες ταινίες «Τὸ νησί» καὶ «Ὁ ἱερέας», ἢ ἀπὸ τὴν Σερβία μὲ τὴν ταινία «Ὁ ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ», ἡ ὁποία ἀναφέρεται στὴν ζωὴ τοῦ ἁγίου Νεκταρίου, μὲ τὴν συμπλήρωσι ἑκατὸ χρόνων ἀπὸ τὴν ὁσιακὴ κοίμησί του, καὶ ὁλοκληρώνεται αὐτὴν τὴν περίοδο μὲ γυρίσματα στὴν Ἑλλάδα.
Μπορεῖ νὰ ὑποτιμῶνται οἱ χριστιανικῆς ἐμπνεύσεως ταινίες, ἀλλὰ τελικῶς ἐμπνέουν, ἀναπαύουν τὸν σύγχρονο καὶ διψασμένο θεατὴ καὶ λειτουργοῦν ἐν τέλει ὡς προσευχὲς τῶν δημιουργῶν τους.
