«Οὐαὶ οἱ τιθέντες τὸ σκότος φῶς,
οἱ τιθέντες τὸ πικρὸν γλυκύ,
Οὐαὶ οἱ συνετοὶ ἐν ἑαυτοῖς,
καὶ ἐνώπιον αὐτῶν ἐπιστήμονες»
Ἠσαΐας 5, 20-21
Ἐξ ἀφορμῆς τῶν θέσεων τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Ν. Ἰωνίας κ. Γαβριὴλ ἐπὶ τῆς ὁμοφυλοφιλίας καὶ μὲ δεδομένο τὴν ἀπὸ ἐτῶν ἔκπτωση ἐκκλησιαστικῶν ἀνδρῶν στὸ μεῖζον αὐτὸ ζήτημα τῆς ἀνθρώπινης ὀντολογίας, γίνεται ἰδιαίτερα ἐπίκαιρο τὸ ἐρώτημα τῆς Σοφίας Σειράχ: «τὶ ἐστιν ἄνθρωπος;» καὶ «τὶς ἡ χρῆσις αὐτοῦ;» (Σοφ. Σειρ. 18,8)
Ὁ λόγος τοῦ Εὐαγγελίου χαρακτηρίζει τὴν ὁμοφυλοφιλία ὡς παρὰ φύσιν πάθος ἀτιμίας καὶ ἀσέλγειας, γι' αὐτὸ καὶ ἡ ἁμαρτία αὐτὴ καθ’ἑαυτὴν ἐξεβίασε τὴ φωτιὰ τῆς γέενας νὰ φανεῖ ἐνωρίτερα κατὰ τὸν Ἱερὸν Χρυσόστομον. Παρὰ ταῦτα, ἄνθρωποι ποὺ ἐμπνέονται ἀπὸ τὸν φθηνό ''ἀγαπισμό'' τοῦ αἰῶνος τούτου, τοῦ ἀπαταιῶνος, μὲ περισσὸ θράσος ἐπιμένουν νὰ διαβρώνουν τὴν ποιμαντικὴ τῆς Ἐκκλησίας μὲ τὰ νοσηρὰ διανοήματά τους. Ἡ διδαχή ‘’ἑτέρου Εὐαγγελίου’’ παρ’ ὅ ἐδόθῃ ἡμῖν ἐκ τῶν ἁγίων Ἀποστόλων, καθιστᾶ αὐτομάτως τὸν ἑτεροδιδάσκαλον ἐκτὸς Ἐκκλησίας.
Στὶς ἄκρως ἐμετικὲς ἀποστροφές, τοῦ ὡς ἄνω Μητροπολίτου, μὲ τὴν προωθημένη ἡμιμάθειά του, ὅπως ἀπεδείχθῃ, τόσο σὲ θεολογικὸ ὅσο καὶ σὲ ἐπιστημονικὸ πεδίο, ἔχω νὰ ἐπισημάνω τὰ ἀκόλουθα ἐλάχιστα ἀλλὰ ἐνδεικτικά, ποὺ ἀποτελοῦν προδημοσίευση, ἀπὸ τὴν ὑπὸ ἔκδοση μονογραφία μου, Ἡ Αὐτονομία τοῦ ἔρωτα, Ὁμοφυλοφιλία: Ἀπελευθέρωση ἢ δουλεία. Πρόκειται γιὰ μελέτη στὶς ρίζες τῆς ζωῆς, στὴν ἔκπληξη τῆς δημιουργίας, μέσα ἀπὸ τὴν διαλεκτικὴ ἱεροῦ καὶ βεβήλου στὴν διαχρονία καὶ τὸ τώρα.
1. Ἁγία Γραφὴ καὶ Πατερικὴ διδασκαλία (ἀντιπροσωπευτικὰ χωρία)
α. Ἀπὸ τὴν κατ’ ἐξακολούθηση ἀμετεώριστη διδασκαλία τῆς Ἁγίας Γραφῆς ἐπιλέγω τὸν λόγο τοῦ ἁγίου Ἀποστόλου Ἰούδα περὶ ὁμοφυλοφιλίας: ‘’Ὅπως τὰ Σοδομα καὶ τὰ Γόμορα καὶ οἱ τριγύρω τοὺς πόλεις, ποὺ κατὰ παρόμοιο τρόπο πρὸς τοὺς ἀσεβεῖς αὐτούς, γιὰ τοὺς ὁποίους μίλησα παραπάνω παρέδωκαν τοὺς ἑαυτούς τους στὴν πορνεία καὶ πῆγαν πίσω ἀπὸ ἄλλη σάρκα καὶ παρασύρθηκαν σὲ παρὰ φύσιν ἀσέλγειες εἶναι ἐνώπιον μας παράδειγμα ἁμαρτωλῶν, οἱ ὁποῖοι τιμωρήθηκαν μὲ τὴν ποινὴ τῆς φωτιᾶς ποὺ τοὺς ἔκαυσε ἀμετάκλητα καὶ γιὰ πάντα.’’ (στίχ. 7 κ. ἑ.)
β. Ἀπὸ τὴν Πατερικὴ διδασκαλία, συνοπτικώτατος, ὁ ἁγιος Κύριλλος Ἀλεξανδρείας κατηγορεῖ τοὺς ὁμοφυλοφίλους, ὅτι διαφθείρουν τὴν πλασθεῖσα ἀπὸ τὸν Θεὸ ἀνδροπρεπῆ μορφή (''θεόπλαστον ἀνδροπρεπῆ μορφήν'') ἑκουσίως ἢ ἀναγκαζόμενοι καὶ ἔτσι γίνονται μολυσματικὴ θανατηφόρα νόσος (''λοιμοὶ τῆς φύσεως''), μίασμα τῆς πολιτείας (''σπίλοι πολιτείας'') καὶ τῆς ζωῆς ὑβριστές (''ζωῆς ἐφύβριστοι'').
2. Ἑλληνική ἀρχαιότητα
Ὁ Λουκιανὸς ὁ Σαμοσατεὺς (120-192 μ.Χ.) συνοψίζει τὴν ἀντίληψη περὶ ὁμοφυλοφιλίας, ποὺ ἀπαντᾷ στὴν ὁμηρική, τὴν ἀρχαϊκή, τὴν κλασσική, τὴν ἑλληνιστικὴ καὶ τὴν ῥωμαϊκὴ περίδο. Τὴν χαρακτηρίζει ὡς «ἀμφίβολον αἴνιγμα διπλῆς φύσεως» ἢ «ἀσπόρων τεράστιον αἴνιγμα». Τὴν θεωρεῖ σαφῶς ὡς «νόσον» μὲ τὸ αἰτιολογικόν ὅτι «ἡ πάντα τολμῶσα τρυφὴ» παρενόμησε «θεσμὸν ἀνάγκης ὅσιον» παραβιάζουσα «τὰ ἀκίνητα τῆς προνοίας δόγματα». Ἀποτέλεσμα δὲ αὐτοῦ ἀποτελεῖ τὸ ἐνδεχόμενο, ὅπως «τελείως ἄσπερμον ἡμῶν φθαρῇ τὸ γένος».
3. Θεωρία τῆς ἐξέλιξης καὶ ὁμοφυλοφιλία
Ἡ ὁμοφυλοφιλία εἶναι ἀσύμβατη μὲ τὴν ἐξελικτικὴ θεωρία, ποὺ διέπει τοὺς ὅρους τῆς κληρονομικότητας. Ἀναδύεται, λοιπόν, τὸ ἐρώτημα˙ πῶς εἶναι δυνατὸν νὰ διατηρεῖται ἕνας γονότυπος, ὁ ὁποῖος παράγει φαινότυπο, ποὺ ἀποκλείει τὴ ἀναπαραγωγὴ νέου γονότυπου; Ἐτσι φθάνουμε σὲ φαινοτυπικὸ ἀδιέξοδο.
Μὲ ἄλλα λόγια, ἀφοῦ οἱ ὁμοφυλόφιλοι, στὴ πλειονότητά τους, δὲν ἀποκτοῦν παιδί, θὰ ἔπρεπε μὲ τὴν πάροδο τοῦ χρόνου νὰ ἔχει ἐξαφανισθεῖ ἐκεῖνος ὁ γονότυπος, ποὺ προσδιορίζει τὴν ὁμοφυλοφιλία, ἐφ'ὅσον αὐτὸς ὑπάρχει. Τὸ γεγονός, ὅμως, ὅτι ἡ ὁμοφυλοφιλία ὑπάρχει στὶς ἀνθρώπινες κοινωνίες, ὠθεῖ τοὺς ἐρευνητὲς νὰ ὁμιλοῦν γιὰ ''δαρβινικὸ παράδοξο''. Αὐτὸ τό ''παράδοξο'', τῆς ἀνδρικῆς ὁμοφυλοφιλίας, προσπαθοῦν νὰ ἑρμηνεύσουν, μὲ διάφορες προσεγγίσεις ἐκ τῶν ὁποίων καμμιὰ δὲν ἔχει ἐπαληθευθεῖ.
4. Γενετικὴ καὶ ὁμοφυλοφιλία
Μὲ τὴν ἐξέλιξη τῆς γενετικῆς ὑπῆρξαν, ἀπὸ ἐτῶν, πολλὲς προσπάθειες, ποὺ εἶχαν ὡς στόχο νὰ ἀνιχνευθεῖ ἐνδεχόμενη γενετικὴ προδιάθεση γιὰ ὁμοφυλοφιλία. Μέχρι σήμερα δὲν ἔχει δοθεῖ ἀπάντηση, οἱ περισσότεροι δὲ τῶν ἐρευνητῶν θεωροῦν, ὅτι ἀποτελεῖ οὐτοπία νὰ ἀναζητεῖται ἡ ὁμοφυλοφιλικὴ τάση σὲ ἕναν καὶ μόνον παράγοντα. ‘’Ἡ προσδοκία, ὅτι κάθε ψυχικὴ διαταραχὴ θὰ ἐξηγεῖται βάσει κάποιου ἁπλοῦ γονιδίου, νευροδιαβιβαστὴ ἢ νευρωνικοῦ κυκλώματος, ἀποδείχθηκε ἀφελὴς καὶ ἀπατηλή ‘’, σύμφωνα μὲ τὴν ἔρευνα τῶν Jannini E.A., Blanchard R, κ.ἄ.
Τὸ 1993 ἀναφέρθηκε ἀπὸ τὸν Hamer καὶ συνεργάτες ἡ γενετικὴ σύνδεση τῆς ἀνδρικῆς ὁμοφυλοφιλίας μὲ τοὺς μικροδορυφορικοὺς δεῖκτες στὸ χρωμόσωμα Χ, καὶ μάλιστα τῆς περιοχῆς Xq28, μὲ βάση μοριακὲς προσεγγίσεις˙ ἀργότερα αὐτὸ ἐπιχειρήθηκε καὶ στὶς χρωμοσωμιακὲς περιοχὲς 7q36, 8p12 καὶ 10q26. Τὸ εὔρημα αὐτὸ δὲν ἐπιβεβαιώθηκε σὲ μετέπειτα μελέτες, ἀλλὰ καὶ νεώτερες ἔρευνες δὲν ὑποστηρίζουν τὴν ὕπαρξη ἑνὸς X-συνδεδεμένου γονιδίου, ποὺ μπορεῖ νὰ ὑποκρύπτει τὴν ἀρσενικὴ ὁμοφυλοφιλία˙ οἱ μελέτες σύνδεσης παράγουν μηδενικὰ ἀποτελέσματα .
Τὴν γενετικὴ ὑπόθεση τῆς ὁμοφυλοφιλίας δὲν εὐνοεῖ οὔτε ἡ σεξουαλικὴ συμπεριφορὰ τῶν ζώων. Σημαντικὴ μάλιστα εἶναι ἡ πειραματικὴ παρατήρηση, ὅτι τὰ ζῶα δὲν ἐκδηλώνουν ὁμοφυλοφιλικὲς τάσεις σὲ ἐλεύθερο χῶρο.
Ὁ κοινωνιοβιολόγος E.Wilson στηριζόμενος σὲ παρατηρήσεις τοῦ Calhoun (1992), ἐπισημαίνει ὡσαύτως, ὅτι σὲ πειραματικὰ συνωστισμένο πληθυσμὸ ἀρσενικῶν ἀρουραίων παρατηρήθηκε «ὑπερτεταμένη συμπεριφορά, ὡρισμένοι μάλιστα ἐξ αὐτῶν ἐπέδειξαν ὑπερσεξουαλικότητα καὶ ἐνεπλάκησαν σὲ κανιβαλισμό.» Ἀκόμη καὶ σὲ χαρακτηριζόμενες ὡς ὁμοφυλοφιλικὲς ἐνδείξεις στὴ συμπεριφορὰ κάποιων ζώων, ὅπως ἡ λόρδωση σὲ ποντίκια, ὑπάρχει ἀμφισβήτηση, διότι ἡ παρουσία τοῦ θηλυκοῦ τίς ἀκυρώνει.
Ὑπάρχει μιὰ ἄνευ προηγουμένου προσπάθεια νὰ ἐγκαταστήσουν τὴν ὁμοφυλοφιλία ὡς μιὰ ἄλλου εἴδους ἔκφραση τῆς σεξουαλικότητας ἐξ ἴσου φυσιολογικὴ μὲ τὴν ἑτεροφυλοφιλία. Καὶ γι’ αὐτὸ τὸ λόγο παραποιοῦνται τὰ πραγματικὰ δεδομένα, εἴτε ἀπὸ πρόθεση εἴτε ἀπὸ μεθοδολογικὲς ἀστοχίες ἑνὸς προβλήματος, ἰδιαίτερα πολύπλοκου, ἀπὸ ὁμοφυλόφιλους κλινικοὺς ἐρευνητές, οἱ ὁποῖοι ἁπλῶς ἐπιβεβαιώνουν, ὅτι ἡ συνείδηση τοῦ ἀνθρώπου ἀποστρέφεται τὸ παρὰ φύσιν, καὶ ἀναζητοῦν ἐρείσματα γιὰ τὴν δικαίωση τῆς ἐκτροπῆς τους. Ἀγνοοῦν ἢ ἀρνοῦνται ὅτι ἡ φύση οὐδὲν μάτην ποιεῖ, κατὰ τὸν Ἀριστοτέλη, γι’ αυτὸ καὶ ἀποστρέφεται τὸ κενό. Ἰσχυρὰ παραδείγματα ἀποτελοῦν ὁ Alfred C. Kinsey, ὁ Kallman καὶ οἱ Bailey JM Pillard RC.
Ἀλλωστε, τὸ μεγαλύτερο μέρος τῶν ἐρευνῶν γίνεται στὴν πολυπολιτισμικὴ ἐπικράτεια τῶν Ἡνωμένων Πολιτειῶν, ὅπου τὰ πληθυσμιακὰ μεγέθη εἶναι μεγάλα, ἀλλὰ κινοῦνται πάνω σὲ κενὴ γῆ, χωρὶς ἱστορικὸ ὑπόβαθρο καὶ ἀξίες ζωῆς.
5. Ἐπιγενετικὴ καὶ ὁμοφυλοφιλία
Ἐπιγενετικὴ εἶναι ἡ μελέτη κληρονομήσιμων ἀλλαγῶν στὴν ἔκφραση των γονιδίων, οἱ ὁποῖες ὅμως ἀναστρέφονται, χωρὶς νὰ ἀλλάζει ἡ ἀλληλουχία τῶν γονιδίων. Ὡς ἐπιγενετικὲς ἀλλαγὲς θεωροῦνται οἱ ἀλλαγὲς στὰ χαρακτηριστικὰ τῶν κυττάρων, ἀνάλογα μὲ τὸ περιβάλλον καὶ γιὰ συγκεκριμένα χρονικὰ διαστήματα, καὶ γίνονται μέσα ἀπὸ τὴν μεθυλίωση τοῦ DNA, ἀκόμη καὶ στὴν ἐμβρυικὴ ζωή.
Μὲ τὴν ἐπιγενετικὴ ἀποδεικνύεται ὅτι τὸ DNA δὲν εἶναι τό ‘’πεπρωμένο’’ μας. Ἔτσι σπάζει ἡ νομοτέλεια τοῦ DNA καὶ ἀκυρώνεται ὁ γενετικὸς ντετερμινισμός.
Ἑπομένως, ἔχουμε κληρονομικότητα ὄχι μόνο ἀπὸ τὸ DNA, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὴν ἐπίδραση τοῦ περιβάλλοντος. Παράδειγμα ἡ ἐπίδραση φαρμάκων, ὅπου οἱ χημικὲς οὐσίες μπορεῖ νὰ προκαλέσουν ἀλλαγὲς στὴν ἔκφραση γονιδίων, ποὺ παραμένουν πολὺ καιρὸ μετὰ τὴ διακοπὴ τῆς ἔκθεσης.’’ Αὐτὸ ὀνομάζεται Pharmacoepigenomics ("φαρμακοεπιγονιδιωματική").
Ἡ διαφορά, λοιπόν, μεταξὺ τῆς γενετικῆς κληρονομικότητας καὶ τῆς ἐπιγενετικῆς κληρονομικότητας ἔγκειται στὸ γεγονὸς ὅτι ἡ πρώτη δὲν εἶναι ἀναστρέψιμη ἡ δεύτερη, ὅμως, εἶναι καὶ διαρκεῖ γιὰ συγκεκριμένο καὶ μόνον χρονικὸ διάστημα.
Οἱ νέοι ὅσιοι τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, Πορφύριος ὁ Καυσοκαλυβίτης καὶ Παΐσιος ὁ Ἁγιορείτης, ἄμοιροι ἰατρικῆς καὶ ἐν γένει ἐπιστημονικῆς παιδείας, ἀλλὰ πλήρεις Ἁγίου Πνεύματος, ἐπεσήμαιναν τὴν ἀνάγκη τῆς κατὰ φύσιν εὐπρέπειας στὶς σχέσεις μεταξὺ τῶν συζύγων, διότι διαφορετικά, ὅπως τόνιζαν, εἶναι δυνατὸν νὰ ταλαιπωρήσουν τὰ παιδιὰ τους μὲ ἐπιγενετικὰ προβλήματα, ὅπως καὶ αὐτὸ τῆς ὁμοφυλοφιλίας.
6. Περιβαλλοντικοὶ παράγοντες καὶ ὁμοφυλοφιλία
Σήμερα παρατηρεῖται, ὅτι γίνεται προσπάθεια ἡ ὁμοφυλοφιλία νὰ ἀποτελέσει προϊὸν μάθησης, ἐφ'ὅσον οὔτε ἡ θεωρία τῆς ἐξέλιξης, οὔτε ἡ γενετικὴ μποροῦν νὰ τὴν αἰτιολογήσουν ὡς φυσιολογικὴ κατάσταση.
Ἡ Ἑλληνικὴ Παιδοψυχιατρικὴ Ἑταιρία σὲ πλήρη ταύτιση μὲ τίς θέσεις τοῦ ἀμερικανικοῦ Κολλεγίου Ψυχιάτρων, ἀποφαίνονται κατηγορηματικῶς, ὅτι «κανεὶς δὲν γεννιεται μ' ἕνα κοινωνικὸ φῦλο. Τὸ κοινωνικὸ φῦλο (gender) εἶναι μιὰ κοινωνικὴ καὶ ψυχολογικὴ ἀντίληψη καὶ ὄχι μιὰ ἀντικειμενικὰ βιολογική (sex)» καὶ ὅτι «ἡ πεποίθηση ἑνὸς ἀτόμου, ὅτι αὐτὸς ἢ αὐτὴ εἶναι κάτι ποὺ δὲν εἶναι, στὴν καλλίτερη περίπτωση εἶναι ἕνα σημάδι σύγχυσης», δηλαδὴ ψυχικῆς διαταραχῆς.
Κατὰ συνέπεια, ἡ ἄσκηση ἀγωγῆς καθὼς καὶ τὸ περιβάλλον παίζουν, καθοριστικὸ ρόλο στὴ διαμόρφωση ἀντιλήψεων καὶ τρόπου ζωῆς.
Συνεπῶς, τὰ ὑποστηριχθέντα ἀπὸ τὸν ὡς ἄνω Μητροπολίτη κ. Γαβριήλ, εἶναι ἀπολύτως ἀσύμβατα μὲ τὴν χριστιανικὴ πίστη καὶ τὰ ἐπιστημονικὰ δεδομένα. Τὸ πρόβλημα εἶναι σοβαρὸ καὶ οἱ τρεῖς Συνοδικὲς Ἐπιτροπές, ἐπὶ τῶν Δογματικῶν καὶ Νομοκανονικῶν Ζητημάτων, ἐπὶ τῆς Χριστιανικῆς ἀγωγῆς καὶ Νεότητος, ἐπὶ τῶν Αἱρέσεων, καὶ ἡ Εἰδικὴ Ἐπιτροπὴ Βιοηθικῆς δὲν μποροῦν πλέον νὰ προσποιοῦνται ἄγνοια ἢ, κατὰ τὸ κοινῶς λέγεσθαι, νὰ παριστάνουν τόν ''κινέζο.''
Ἀντίθετα πρὸς τὴν ἄπόψη γνωστοῦ πρεσβυτέρου γιὰ τὶς ὁμοφυλοφιλικὲς θεωρίες του, ὅτι ὑπάρχουν ἀναπάντητα ἐρωτήματα ἐπὶ τοῦ θέματος αὐτοῦ. Ἡ πίστη μας καὶ ἡ ἐμπειρία τῶν ἁγίων βεβαιώνει, ὅτι τὰ πάντα βρίσκουν τὴ λύση τους μέσα στὴν ὀρθοδοξη χριστιανικὴ διδασκαλία καὶ ζωή.
Οἱ Ἐπίσκοποι δὲν βρίσκονται στὸ ἀπυρόβλητο καὶ ἐπισκοπικὸ ἀλάθητο στὴν Ὀρθόδοξο Ἐκκλησία δὲν ἀπαντᾷ. Ἐπὶ τέλους, ἂς μὴ δυσχεραίνουν τὸ ἁγιαστικὸ ἔργο τῶν πρεσβυτέρων, οἱ ὁποῖοι εὐσυνειδήτως ἀγωνίζονται νὰ ἐπιτελέσουν τὸ πνευματικό τους καθῆκον ἀκινδύνως, διακονοῦντες τὸ μυστήριο τῆς μετανοίας, μέσα ἀπὸ τὸν χρυσοῦν ποιμαντικὸν κανόνα: Κατακρίνεται ἡ ἁμαρτία καὶ ὄχι ὁ ἁμαρτάνων.
Ἡ ὁμοφυλοφιλία εἶναι πάθος ἄτιμον, κατὰ τὸν Ἱερὸν Χρυσόστομον, καὶ ὁ Σωκράτης στὸν Φαῖδρο διαπιστώνει, ὅτι ''ὡς λύκοι ἄρνας ἀγαπῶσ' ὡς παῖδας φιλοῦσιν ἐρασταί'' δηλαδὴ ὅπως οἱ λύκοι ἀγαπᾶνε τὸ ἀρνί, ἔτσι καὶ οἱ ὁμοφυλόφιλοι ἐρωτεύονται τὸν σύντροφό τους.
Ὁ Θεὸς δὲν δημιουργεῖ ἀρσενοκοῖτες. Ἄπαγε τῆς βλασφημίας! Αὐτὲς εἶναι διαβολικὲς ἐπινοήσεις καὶ πνευματικῶς νοσηρὰ ἐπιτεχνάσματα, τὰ ὁποῖα ἐνισχύει πολλαπλῶς ἡ παράνοια ἀναγώγων ἀνθρώπων, ξένων πρὸς τὸ χριστιανικὸν ἦθος καὶ συσχηματισμένων μὲ τὴν ἀπάτη τοῦ κόσμου τούτου.
Ἐμεῖς γνωρίζουμε, ὅτι, ‘’ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ ἔχει ἔλθει καὶ μᾶς ἔδωκε νοῦν γιὰ νὰ γνωρίζουμε Αὐτὸν ποὺ εἶναι ἀληθινός˙ καὶ εἴμεθα πραγματικὰ ἐν τῷ ἀληθινῷ, ἐν τῷ Υἱῷ Αὐτοῦ, Ἰησοῦ Χριστῷ. Αὐτὸς εἶναι ὁ ἀληθινὸς Θεὸς καὶ ἡ ζωὴ ἡ αἰώνιος. Παιδιά, φυλαχθεῖτε ἀπὸ τὰ εἴδωλα.’’ (Α’ Ἰωάν. 19-21)
π.Στυλιανός Εμμ. Καρπαθίου MD, MSc, PhD, Θεολόγος-Ψυχίατρος
(Εὐρύτατη βιβλιογραφία ὑπάρχει στὴν ὑπὸ ἔκδοση μονογραφία)
