Σουηδικὸ πείραμα γιὰ ἐπιστροφὴ στὸ χαρτί
Ἡ Σουηδία ἀποφάσισε νὰ περιορίσει τὴ χρήση ὀθονῶν στὰ σχολεῖα, μὲ τὸ σκεπτικὸ ὅτι ἡ μάθηση ἀποδίδει καλύτερα μὲ τὸ παραδοσιακὸ βιβλίο καὶ τὸ μολύβι. Εἶναι ἔτσι; Παιδαγωγοὶ μιλοῦν στὴν «Κ»
Ἀπόστολος Λακασάς
04.03.2025
https://www.kathimerini.gr/society/563494495/soyidiko-peirama-gia-epistrofi-sto-charti/
«Εἶναι σημαντικὸ οἱ μαθητὲς νὰ ἐργάζονται μὲ στυλὸ καὶ χαρτί», δήλωσε πρόσφατα ἡ ὑπουργὸς Σχολείων της Σουηδίας Λότα Eντχολμ, σημειώνοντας ὅτι ἡ ἐπιστροφὴ στὸ χαρτὶ στηρίζεται σὲ ἐπιστημονικὰ δεδομένα, ποὺ δείχνουν ὅτι οἱ ἀναλογικὲς μέθοδοι δημιουργοῦν «καλύτερες συνθῆκες γιὰ τὴν ἀνάπτυξη βασικῶν δεξιοτήτων ὅπως ἡ ἀνάγνωση καὶ ἡ γραφή, σὲ σύγκριση μὲ τὰ ψηφιακὰ ἐργαλεῖα».
Τὰ ἐκπαιδευτικὰ συστήματα τῶν σκανδιναβικῶν χωρῶν πού –μέσῳ τῶν μαθητῶν– ἐντυπωσίασαν τὶς τελευταῖες δεκαετίες γιὰ τὶς ἐπιδόσεις τους στὸν διεθνῆ διαγωνισμὸ PISA τοῦ ΟΟΣΑ καὶ γιὰ τὴν ἑτοιμότητά τους νὰ δοκιμάσουν νέες τεχνικὲς διδασκαλίας, κάνουν ἕνα ἀκόμη ἐντυπωσιακὸ βῆμα: ἐπιστρέφουν στὸ χαρτὶ καὶ τὸ μολύβι. Ὁ λόγος εἶναι οἱ κίνδυνοι γιὰ τοὺς μαθητὲς ἀπὸ τὴν ὑπερβολικὴ χρήση τῶν ψηφιακῶν μέσων, ὅπως ἔχουν ἐντοπιστεῖ ἀπὸ ἐκπαιδευτικούς, παιδιάτρους καὶ νευροεπιστήμονες.
Πρόσφατα ἡ ὑπουργὸς Σχολείων της Σουηδίας, Λότα Eντχολμ, ἀνέφερε ὅτι ἡ ἐπιστροφὴ στὸ χαρτὶ στηρίζεται σὲ ἐπιστημονικὰ δεδομένα ποὺ δείχνουν ὅτι οἱ ἀναλογικὲς μέθοδοι (γραφὴ μὲ τὸ χέρι, ἀνάγνωση ἀπὸ ἔντυπα βιβλία) δημιουργοῦν, ὅπως τόνισε, «καλύτερες συνθῆκες γιὰ τὴν ἀνάπτυξη βασικῶν δεξιοτήτων, ὅπως ἡ ἀνάγνωση καὶ ἡ γραφή, σὲ σύγκριση μὲ τὰ ψηφιακὰ ἐργαλεῖα. Γι’ αὐτὸ εἶναι σημαντικὸ οἱ μαθητὲς νὰ ἐργάζονται μὲ στιλὸ καὶ χαρτὶ καί, ὄχι λιγότερο σημαντικό, νὰ ἔχουν πρόσβαση σὲ σχολικὰ βιβλία καὶ στελεχωμένες σχολικὲς βιβλιοθῆκες». Τὴν ἴδια στιγμὴ στὴ Φινλανδία, ὅπου μέχρι πρόσφατα πολλὰ σχολεῖα ἔδιναν δωρεὰν φορητοὺς ὑπολογιστὲς στοὺς μαθητὲς ἀπὸ τὴν ἡλικία τῶν 11 ἐτῶν, γονεῖς καὶ δάσκαλοι ἐκφράζουν ὅλο καὶ περισσότερο τὴν ἀνησυχία τους γιὰ τὸν ἀντίκτυπο ποὺ ἔχει ἡ ἔκθεση τῶν παιδιῶν σὲ ὀθόνες. Στὴ χώρα, οἱ ἔφηβοι κατὰ μέσον ὅρο βρίσκονται μπροστὰ ἀπὸ μιὰ ὀθόνη ἕως καὶ ἕξι ὧρες τὴν ἡμέρα.
Ἔχει διαπιστωθεῖ ὅτι τὰ παιδιὰ διεθνῶς ἐκτίθενται στὴ χρήση ἠλεκτρονικῶν συσκευῶν ἤδη ἀπὸ τὰ δύο ἔτη. Ἡ χρήση του τάμπλετ ἢ τοῦ τηλεφώνου «μονιμοποιεῖται» ἀπὸ τὸ νηπιαγωγεῖο καὶ τὸ δημοτικὸ σχολεῖο. Μελέτες δείχνουν ὅτι ἀπὸ τὰ 2 ἕως τὰ 5 του χρόνια τὸ νήπιο μπορεῖ νὰ ἀπασχοληθεῖ σὲ μιὰ ὀθόνη ἕως μία ὥρα καὶ μετὰ τὰ 5 χρόνια ὁ χρόνος μπροστὰ στὴν ὀθόνη αὐξάνεται σὲ μιάμιση ὥρα τὶς καθημερινὲς καὶ σὲ δύο ὧρες τὸ Σάββατο καὶ τὴν Κυριακή. Ἡ κατάχρηση, φυσικά, ἔχει ἀρνητικὲς ἐπιπτώσεις στὶς νοητικὲς λειτουργίες τοῦ ὀργανισμοῦ, ποὺ εἶναι ἡ σκέψη, ἡ προσοχή, ἡ ρύθμιση τοῦ συναισθήματος, ἡ συγκέντρωση.
Ἡ κατάχρηση τῶν τάμπλετ δὲν κάνει κακὸ μόνο στὴν ὑγεία καὶ τὴν ἀνάπτυξη τῶν παιδιῶν, ἀλλὰ καὶ στὴν ἱκανότητά τους νὰ μαθαίνουν. «Δὲν ὑπάρχει κυβερνητικὴ ἀπόφαση γιὰ κατάργηση τῶν ὀθονῶν στὰ σχολεῖα. Ὡστόσο, ἡ κυβέρνηση εἶναι ξεκάθαρη ὅτι τὰ σχολεῖα πρέπει νὰ ἐπιστρέψουν στὰ βασικά. Οἱ πραγματικὲς γνώσεις καὶ δεξιότητες, ὅπως ἡ ἀνάγνωση, ἡ γραφὴ καὶ ἡ ἀριθμητικὴ πρέπει νὰ εἶναι στὸ ἐπίκεντρο», ἀνέφερε σὲ ἐρώτημα τῆς «Κ» γιὰ τὴ σχολικὴ πολιτικὴ τῆς κυβέρνησης ἡ Διεύθυνση Σχολείων τοῦ σουηδικοῦ ὑπουργείου Παιδείας.
Ἐπιφανειακὴ μελέτη
«Ὁ διάλογος γιὰ τὸν χρόνο ποὺ πρέπει νὰ ἀφιερώνουν οἱ μαθητὲς μπροστὰ στὶς ὀθόνες ἔχει ξεκινήσει πρὸ τριετίας στὴ Σουηδία. Τὴν ἴδια στιγμὴ παρατηρεῖται ὅτι οἱ ἐπιδόσεις τῶν Σουηδῶν μαθητῶν μειώνονται ἀπὸ χρόνο σὲ χρόνο καὶ αὐτὸ ἀποδόθηκε καὶ στὶς ἐπιπτώσεις τῆς ἄκρατης ψηφιοποίησης στὸν τρόπο μελέτης τῶν μαθητῶν καὶ τῆς πρόσληψης τῶν ἀπαραιτήτων γνώσεων. Γιὰ παράδειγμα, σύμφωνα μὲ ἐπιστημονικὲς μελέτες τοῦ ἁρμόδιου φορέα τῆς Σουηδίας –ὁ ἀντίστοιχος μὲ τὸ Ἰνστιτοῦτο Ἐκπαιδευτικῆς Πολιτικῆς στὴν Ἑλλάδα–, κατὰ τὴν ψηφιακὴ ἀνάγνωση οἱ μαθητὲς διατρέχουν πολὺ γρήγορα καὶ ἐπιφανειακὰ τὴν ὕλη ἢ ἡ προσοχή τους ἀποσπᾶται ἢ διακόπτουν βλέποντας μιὰ ἄσχετη ψηφιακὴ πλατφόρμα. Αὐτὸ εἶναι εἰς βάρος τῆς οὐσιαστικῆς μάθησης. Ἀπὸ τὴν ἄλλη, δὲν παίρνουν λιγότερες πληροφορίες ὅσοι διαβάζουν ἀπὸ ἕνα ἔντυπο βιβλίο σὲ σχέση μὲ τὸ ψηφιακό. Ἀντιθέτως, ἀπὸ τὸ ἔντυπο εἶναι εὐκολότερο σὲ ἕναν μαθητὴ νὰ ἀνακαλέσει μιὰ πληροφορία», παρατηρεῖ μιλῶντας γιὰ τὸ θέμα στὴν «Κ» ὁ Πέτρος Γουγουλάκης, καθηγητὴς Παιδαγωγικῶν στὸ Πανεπιστήμιο τῆς Στοκχόλμης.
Διάσπαση προσοχῆς: «Κατὰ τὴν ψηφιακὴ ἀνάγνωση οἱ μαθητὲς διατρέχουν πολὺ γρήγορα καὶ ἐπιφανειακὰ τὴν ὕλη ἢ ἡ προσοχή τους ἀποσπᾶται ἢ διακόπτουν βλέποντας μιὰ ἄσχετη ψηφιακὴ πλατφόρμα. Αὐτὸ εἶναι εἰς βάρος τῆς οὐσιαστικῆς μάθησης», ἐξηγεῖ ὁ Πέτρος Γουγουλάκης, καθηγητὴς Παιδαγωγικῶν στὸ Πανεπιστήμιο τῆς Στοκχόλμης.
Σύμφωνα μὲ τὸν ἴδιο, «στὴ Σουηδία οἱ ἐκπαιδευτικοὶ θεωροῦν ὅτι ἡ ψηφιοποίηση στὰ σχολεῖα ἔχει φέρει σὲ δεύτερη μοῖρα τὸ ἔντυπο βιβλίο, ἐνῷ πάνω ἀπὸ τὸ ἕνα τρίτο τῶν ἐκπαιδευτικῶν διαμαρτυρήθηκε ὅτι μὲ τὴ χρήση ψηφιακῶν μέσων ἀναγκάζεται νὰ σπαταλᾶ χρόνο καὶ χρήματα στὴν ἐκτύπωση ἐκπαιδευτικοῦ ὑλικοῦ. Σὲ αὐτὴ τὴν περίπτωση ἐκπαιδευτικοὶ δηλώνουν πὼς δὲν ἔχουν χρόνο πάντα νὰ ἀξιολογήσουν μὲ προσοχὴ τὸ ψηφιακὸ ὑλικὸ ποὺ χρησιμοποιοῦν. Παράλληλα, πολλοὶ γονεῖς σημειώνουν ὅτι τὸ ἔντυπο βιβλίο εἶναι πιὸ εὔχρηστο ὅταν θέλουν νὰ βοηθήσουν τὰ παιδιὰ στὰ μαθήματά τους καὶ νὰ ἀξιολογήσουν τὶς ἐκπαιδευτικὲς πηγές. Πάντως, κανεὶς δὲν παραγνωρίζει τὰ πλεονεκτήματα τοῦ ψηφιακοῦ ἐκπαιδευτικοῦ ὑλικοῦ, ὅταν χρησιμοποιεῖται σωστά».
Στὸ πλαίσιο τοῦ δημόσιου διαλόγου γιὰ τὸ θέμα στὴ σκανδιναβικὴ χώρα, ὁ ἀντίλογος ἀνέφερε ὅτι μὲ τὴν «ἐπιστροφὴ ἀπὸ τὴν ὀθόνη στὸ ντοσιὲ» ἐπιβραδύνουμε τὴν ψηφιακὴ κατάρτιση, δηλαδὴ ἐγκαταλείπουμε τὴν κοινὴ λογικὴ τὴν ὁποία ὑπαγορεύει ἡ ἐποχή μας. «Ἄκουσα κάτι πολὺ ἐνδιαφέρον: ὅτι "ἐξοβελίζοντας τὴν ὀθόνη ἀπὸ τὰ σχολεῖα ὑπάρχει κίνδυνος νὰ πετάξουμε τὸ μωρὸ μαζὶ μὲ τὸ νερό"», λέει ὁ κ. Γουγουλάκης.
Τὸ θεμέλιο τῆς μάθησης
«Ἂς μείνουμε λοιπὸν στὰ προφανῆ καὶ τὰ τεκμηριωμένα. Δεξιότητες ὅπως ἡ ἀνάγνωση, ἡ γραφὴ καὶ ἡ ἀριθμητικὴ εἶναι βασικὲς καὶ δομοῦνται στὴν πρωτοβάθμια ἐκπαίδευση. Καὶ βέβαια, ἡ ἱκανότητα τῶν μαθητῶν νὰ διαβάζουν καὶ νὰ κατανοοῦν αὐτὸ ποὺ διαβάζουν εἶναι τὸ θεμέλιο τῆς μάθησής τους σὲ ὅλα τὰ σχολικὰ μαθήματα καὶ σὲ ὅλες τὶς βαθμίδες ἐκπαίδευσης. Τὰ ψηφιακὰ ἐργαλεῖα μάθησης ἐνθαρρύνουν, παρὰ ἐμποδίζουν, τὴ μάθηση τῶν μαθητῶν. Αὐτὸ προκύπτει καὶ ἀπὸ τὰ πρόσφατα ἀποτελέσματα διεθνῶν ἐρευνῶν ὅπως τὰ ICILS καὶ PISA. Τὰ εὑρήματα ὑποδεικνύουν ὅτι ἡ μέτρια χρήση ψηφιακῶν συσκευῶν δὲν εἶναι οὐσιαστικὰ ἐπιβλαβὴς καὶ μπορεῖ ἀκόμη νὰ σχετίζεται θετικὰ μὲ τὴν ἐπίδοση», τονίζει στὴν «Κ» ἡ Χρύσα Σοφιανοπούλου, ἀντιπρύτανης τοῦ Χαροκοπείου Πανεπιστημίου καὶ ἐπὶ σχεδὸν 15 χρόνια ἐθνικὴ συντονίστρια τοῦ προγράμματος PISA τοῦ ΟΟΣΑ.
Ἡ ἴδια πάντως τονίζει ὅτι «ἡ ὑπερχρήση καὶ ἡ κακὴ χρήση τῶν ψηφιακῶν συσκευῶν σχετίζονται ἀρνητικὰ μὲ τὴν ἐπίδοση. Τὸ σουηδικὸ Ἰνστιτοῦτο Καρολίνσκα (ἰατρικὴ σχολὴ) ὅπως καὶ ἡ UNESCO μιλοῦν γιὰ κατάλληλη χρήση τῆς τεχνολογίας στὴν ἐκπαιδευτικὴ διαδικασία καὶ στὴν κατάλληλη ἡλικία. Οἱ ἔρευνες ICILS καὶ PISA ἔδειξαν ἀκόμη ὅτι ἕνας στοὺς τρεῖς μαθητὲς φαίνεται νὰ ἔχει διάσπαση προσοχῆς ἀπὸ τὴ χρήση ψηφιακῶν συσκευῶν στὴν τάξη. Ἐπίσης, διεθνεῖς ἔρευνες ὅπως TIMSS, PIRLS καὶ PISA ὅταν μετροῦν τὸ κοινωνικό, πολιτιστικὸ καὶ μορφωτικὸ κεφάλαιο τῆς οἰκογενείας, τὸ ὁποῖο διαχρονικὰ σχετίζεται ἰσχυρὰ μὲ τὴν ἐπίδοση, δίνουν βαρύτητα στὸν ἀριθμὸ τῶν βιβλίων στὸ σπίτι».
Κιναισθητικὴ μάθηση ἢ ἀκινησία
«Σὲ ἐπίπεδο κοινωνικό, ἡ καθολικὴ ἔκθεσή μας στὸν ψηφιακὸ κόσμο μᾶς δίνει τὴν ψευδαίσθηση τῶν ἄπειρων ἐπιλογῶν. Ἂς δοῦμε τὰ βιντεοπαιχνίδια, ὅπου τὰ παιδιὰ ἔχουν ἄπειρες ἐπιλογές. Ἢ στὰ μέσα κοινωνικῆς δικτύωσης, ἐὰν μὲ ἐνοχλεῖ ἕνας φίλος μπορῶ νὰ τὸν κάνω delete. Στὴ ζωὴ δὲν λειτουργεῖ ἔτσι τὸ πρᾶγμα», παρατηρεῖ στὴν «Κ» ὁ Παναγιώτης Ἀναστασιάδης, καθηγητὴς στὸ Παιδαγωγικὸ Τμῆμα Δευτεροβάθμιας Ἐκπαίδευσης τοῦ Πανεπιστημίου Κρήτης καὶ διευθυντὴς τοῦ Ἐργαστηρίου Προηγμένων Μαθησιακῶν Τεχνολογιῶν. Ὁ κ. Ἀναστασιάδης σημειώνει ὅτι ἡ ὑπερβολικὴ χρήση ὀθονῶν ἀπὸ τοὺς μαθητές –ὄχι μόνο, φυσικά, γιὰ τὸ σχολεῖο– λειτουργεῖ ἀρνητικὰ σὲ πολλαπλᾶ ἐπίπεδα. «Σὲ ψυχολογικὸ καὶ παιδαγωγικὸ ἐπίπεδο ὑπάρχουν ἔρευνες ποὺ συνδέουν τὴν κιναισθητικὴ μάθηση, ἡ ὁποία ἀναφέρεται στὸν τρόπο μάθησης ποὺ βασίζεται στὴν κίνηση καὶ στὴν ἁφή, καὶ τὶς κιναισθητικὲς δεξιότητες μὲ τὴν ἀνάπτυξη τοῦ ἐγκεφάλου. Ἡ κιναισθητικὴ μάθηση δὲν βοηθεῖται ἀπὸ τὴν ἀκινησία μπροστὰ σὲ μιὰ ὀθόνη ἐπὶ ὧρες. Καὶ τὸ διαπιστώνουμε γύρω μας. Δεῖτε, ἂς ποῦμε, σὲ μιὰ παρέλαση πόσο δύσκολο εἶναι πολλοὶ μαθητὲς νὰ συγχρονίσουν τὴν κίνηση τῶν χεριῶν καὶ τοῦ σώματος μὲ τὴ μουσική», λέει.
Τὰ βιβλία στὸ σπίτι: «Διεθνεῖς ἔρευνες, ὅταν μετροῦν τὸ κοινωνικό, πολιτιστικὸ καὶ μορφωτικὸ κεφάλαιο τῆς οἰκογενείας, τὸ ὁποῖο διαχρονικὰ σχετίζεται ἰσχυρὰ μὲ τὴν ἐπίδοση τῶν μαθητῶν, δίνουν βαρύτητα στὸν ἀριθμὸ τῶν βιβλίων στὸ σπίτι», λέει ἡ Χρύσα Σοφιανοπούλου, ἀντιπρύτανης τοῦ Χαροκοπείου Πανεπιστημίου.
Στὰ ἑλληνικὰ σχολεῖα, τὰ ψηφιακὰ μέσα χρησιμοποιοῦνται ὡς ὑλικὸ συμπληρωματικὸ στὸ ἔγχαρτο βιβλίο. Ἐλάχιστα εἶναι τὰ σχολεῖα στὰ ὁποῖα οἱ μαθητὲς ἔχουν μόνο ψηφιακὰ βιβλία, καὶ πάνω σὲ αὐτὰ γίνεται ἡ μελέτη στὸ σπίτι. «Στὰ ἑλληνικὰ σχολεῖα ὑπάρχουν e-books καὶ ἑκατοντάδες ψηφιακὰ προγράμματα, ἀλλὰ ἡ βάση τῆς ἐκπαίδευσης εἶναι τὸ ἔντυπο βιβλίο καὶ τὸ τετράδιο, ποὺ βρίσκεται πάντα δίπλα στὸν μαθητή. Ἀπὸ τὴν ἄλλη, στὴ χώρα μας σημαντικὸ εἶναι νὰ ἐξετάσουμε πόσο ἐκπαιδευμένοι εἶναι οἱ ἐκπαιδευτικοὶ ὥστε νὰ ἀξιοποιήσουν τὴ νέα τεχνολογία», ἀναφέρει στὴν «Κ» ὁ κ. Παναγιώτης Πήλιουρας, δάσκαλος καὶ ἐπὶ χρόνια σύμβουλος ἐκπαίδευσης. «Οἱ μαθητές μας εἶναι digital natives, δηλαδὴ γεννημένοι μέσα σὲ αὐτό, ἐνῷ ἐμεῖς, οἱ δάσκαλοί τους, εἴμαστε digital naives, δηλαδὴ χωρὶς πεῖρα, "ἁγνοὶ"» προσθέτει ἡ κ. Ὀλυμπία Μπέφα, καθηγήτρια καὶ ὑποδιευθύντρια στὸ γυμνάσιο τοῦ ἰδιωτικοῦ σχολείου Ἑλληνογερμανικὴ Ἀγωγή.
«Νομίζω ὅτι ἡ ἀπόφαση τῆς σουηδικῆς κυβέρνησης εἶναι ἔκφανση τῆς θεμελιακῆς κρίσης ποὺ περνάει τὸ σχολεῖο στὴ Δύση. Βρισκόμαστε στὴ φάση ἀναζήτησης ἑνὸς νέου τρόπου ἐκπαίδευσης. Τὸ σχολεῖο ἔχει περιέλθει σὲ κρίση διότι δὲν προσαρμόζεται εὔκολα στὶς ἀλλαγές, καὶ οἱ ἐκπαιδευτικοὶ δὲν εἶναι κατάλληλα προετοιμασμένοι νὰ ἐφαρμόσουν νέους τρόπους μάθησης. Ὡστόσο θὰ πρέπει νὰ συνειδητοποιήσουμε ὅτι εἶναι ἀδύνατο νὰ γυρίσουμε τὸν χρόνο πίσω. Εἶναι θέμα ἐπιβίωσης γιὰ μιὰ χώρα ἡ ἐπένδυση στὴν ψηφιακὴ τεχνολογία», τονίζει ὁ κ. Γουγουλάκης.
Καταλήγουμε, λοιπόν, ὅπως παρατηρεῖ ἡ κ. Σοφιανοπούλου, «μᾶλλον στὸ ὅτι ἡ ἐπιλογὴ δὲν εἶναι μονοδιάστατη καὶ κυρίως ὅτι τὰ ἀναλογικὰ καὶ τὰ ψηφιακὰ ἐργαλεῖα δὲν ἀνταγωνίζονται μεταξύ τους. Τὰ νοήματα ἑνὸς κειμένου θέλουμε νὰ καταλάβουμε, ἂς εἶναι σὲ ἔντυπο σὲ μικρότερη ἡλικία καὶ σὲ e-book ἀργότερα».
