Ἰ.Κ.Ἀγγελοπούλου, Ἡ Ἐνσάρκωσις τοῦ Θεοῦ καί ἡ θέωσις τοῦ ἀνθρώπου

Ἰωάννου Κ. Ἀγγελοπούλου

Η Ενσαρκωσις τοΥ ΘεοΥ

καΙ Η θεωσις τοΥ Ανθρωπου

Ὀρθόδοξος Τύπος 21.12.2018

  

1. Εἰσαγωγὴ 

Ἡ προσέγγισις τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ ἀπαιτεῖ μιὰ εἰδικὴ προετοιμασία ἀπὸ τὸν κάθε πιστό. Τὸ πρόβλημα ποὺ ἀνακύπτει στὶς ἡμέρες μας εἶναι ὁ ἀποπροσανατολισμὸς τῶν χριστιανῶν ἀπὸ τὴν καταναλωτικὴ καὶ ὑλιστικὴ μανία τῶν ἡμερῶν, ποὺ καλύπτει τὸ οὐσιῶδες μὲ πλαστὲς ἀνάγκες καὶ διαστρέφει τὸ νόημα τῆς ἑορτῆς. Ἡ θεία ἐνανθρώπησις ἀποτελεῖ ἕνα «μυστήριον κραυγῆς», τὸ ὁποῖο προσεγγίζεται σιωπηλῶς κατὰ τὸν ἅγιο Ἰγνάτιο τὸν Θεοφόρο. «Καὶ ἔλαθε τὸν ἄρχοντα τοῦ αἰῶνος τούτου ἡ παρθενία Μαρίας, καὶ ὁ τόκος αὐτῆς, ὁμοίως καὶ ὁ θάνατος τοῦ Κυρίου· τρία μυστήρια κραυγῆς, ἅ τινα ἐν ἡσυχίᾳ ἐπράχθη, ἡμῖν δὲ ἐφανερώθη»[1]. Μόνο μὲ τὴν σιωπή, τὴν ἡσυχία καὶ τὴν ἀπομάκρυνσι κάθε ἐξωτερικοῦ ἐρεθίσματος μποροῦμε νὰ ἐγκύψωμε σὲ αὐτό. Χρειάζεται μιὰ ἀπομόνωσις - ἀποστασιοποίησις ἀπὸ τὴν τύρβη τῶν ἡμερῶν, τὶς πολύχρωμες βιτρίνες καὶ τὸ ἄγχος τῆς ἐξευρέσεως δώρων, γιὰ νὰ ἀνακαλύψωμε τὸ νόημα τῆς σαρκώσεως τοῦ Θεοῦ μας. Σιωπή, περισυλλογή, μελέτη! Σὲ αὐτὴν τὴν κατεύθυνσι ἀποσκοποῦν καὶ οἱ σκέψεις ποὺ ἀκολουθοῦν.

2. Ἡ ἐνσάρκωσις τοῦ Θεοῦ Λόγου

α. Γιὰ νὰ κατανοήσωμε τὸ νόημα τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ, χρειάζεται νὰ ἐπαναφέρωμε στὴν μνήμη μας τὴν περὶ Δημιουργίας τοῦ σύμπαντος κόσμου διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας μας. Κατὰ τὸν ἅγιο Ἀθανάσιο ἀνάγκη «ἡμᾶς, λέγοντας περὶ τῆς εἰς ἡμᾶς ἐπιφανείας τοῦ Σωτῆρος, λέγειν καὶ περὶ τῆς τῶν ἀνθρώπων ἀρχῆς, ἵνα γινώσκῃς ὅτι ἡ ἡμῶν αἰτία ἐκείνῳ γέγονε πρόφασις τῆς καθόδου, καὶ ἡ ἡμῶν παράβασις, τοῦ Λόγου τὴν φιλανθρωπίαν ἐξεκαλέσατο, ὥστε καὶ εἰς ἡμᾶς φθάσαι καὶ φανῆναι τὸν Κύριον ἐν ἀνθρώποις. Τῆς γὰρ ἐκείνου ἐνσωματώσεως ἡμεῖς γεγόναμεν ὑπόθεσις, καὶ διὰ τὴν ἡμῶν σωτηρίαν ἐφιλανθρωπεύσατο καὶ ἐν ἀνθρωπίνῳ γενέσθαι καὶ φανῆναι σώματι»[2].

Ὁ Τριαδικὸς Θεός, κατὰ τὴν παραδεδομένη βιωματικὴ πίστι τῶν ὀρθοδόξων χριστιανῶν, ἐδημιούργησε τὸ σύμπαν ὁλόκληρο, πνευματικὸ καὶ ὑλικό, ἐκ τοῦ μὴ ὄντος. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι τὸ κάθε τι τὸ ὁποῖο ἤρχισε νὰ ὑπάρχη ἔλαβε τὴν δυνατότητα τῆς ὑπάρξεως ἀπὸ τὸν μόνον ὄντως ὄντα Θεό. «Ἐξ οὐκ ὄντων καὶ μηδαμῶς ὑπάρχοντα τὰ ὅλα εἰς τὸ εἶναι πεποιηκέναι τὸν Θεὸν διὰ τοῦ Λόγου»[3], ἐπισημαίνει ὁ ἅγιος Ἀθανάσιος. Στὴν πορεία τῆς δημιουργίας τελευταῖο δημιούργημα ὑπῆρξε ὁ ἄνθρωπος, ὡς τὸ μεθόριον τῆς πνευματικῆς καὶ ὑλικῆς κτίσεως. Διδάσκει σχετικῶς ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος: «Τοῦτο δὴ βουληθεὶς ὁ τεχνίτης ἐπιδείξασθαι Λόγος καὶ ζῷον ἓν ἐξ ἀμφοτέρων, ἀοράτου τε λέγω καὶ ὁρατῆς φύσεως, δημιουργεῖ τὸν ἄνθρωπον … οἷόν τινα κόσμον δεύτερον, ἐν μικρῷ μέγαν … ἐπόπτην τῆς ὁρατῆς κτίσεως, μύστην τῆς νοουμένης, βασιλέα τῶν ἐπὶ γῆς, βασιλευόμενον ἄνωθεν, ἐπίγειον καὶ οὐράνιον, πρόσκαιρον καὶ ἀθάνατον, ὁρατὸν καὶ νοούμενον, μέσον μεγέθους καὶ ταπεινότητος· τὸν αὐτὸν πνεῦμα καὶ σάρκα … ζῷον ἐνταῦθα οἰκονομούμενον καὶ ἀλλαχοῦ μεθιστάμενον καὶ πέρας τοῦ μυστηρίου τῇ πρὸς Θεὸν νεύσει θεούμενον»[4].

Ἡ ἄπειρος καὶ ἀπόλυτος διάστασις μεταξὺ τοῦ κτιστοῦ κόσμου καὶ τοῦ ἀκτίστου Θεοῦ ἐγεφυρώθη μὲ τὶς ἄκτιστες θεῖες ἐνέργειες. Στὸ πρόσωπο τοῦ ἀνθρώπου ἐπραγματοποιήθη ἡ κατ’ ἐνέργειαν ἕνωσις κτιστοῦ καὶ ἀκτίστου. «Ἡ κατ’ ἐνέργεια ἕνωση Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου, ποὺ χαρίστηκε στὴν ἀνθρωπότητα μὲ τὴν ‘κατ’ εἰκόνα’ δημιουργία τοῦ Ἀδάμ, εἶχε σκοπὸ νὰ ὁδηγήση τὴν ἀνθρώπινη φύση στὴν ὑποστατικὴ ἕνωση μὲ τὸν Θεὸ Λόγο ἐν τῷ Χριστῷ. Ὁ σκοπὸς αὐτὸς ἀποτέλεσε τὸν ἀρχικὸ προορισμὸ τοῦ Ἀδὰμ καὶ παρέμεινε μόνιμος καὶ ἀναλλοίωτος – ‘ἀμετάθετοι γὰρ αἱ βουλαὶ Κυρίου’ – καὶ μετὰ τὴν πτώση»[5].

Ἀπὸ τὴν Βίβλο γνωρίζομε ὅτι ὁ Ἀδάμ, μὲ τὴν ἀνυπακοή του, ἀπέτυχε στὸν προορισμό του. Δὲν μπόρεσε νὰ ὑψωθῆ ἀπὸ τὸ «κατ’ εἰκόνα» στὸ «καθ’ ὁμοίωσιν». Γι’ αὐτὸ καὶ ἐχρειάσθη ἡ ἐνανθρώπησις τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ. «Ῥεύσαντας ἡμᾶς ἀπὸ τοῦ εὖ εἶναι διὰ κακίαν, πρὸς αὐτὸ πάλιν ἐπαναγάγῃ διὰ σαρκώσεως»[6].

Αὐτό, ὅμως, ποὺ πρέπει ἰδιαιτέρως νὰ τονισθῆ καὶ νὰ προσεχθῆ εἶναι ὅτι ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ θὰ ἐγίνετο καὶ ἄνθρωπος, ἀκόμη κι ἂν δὲν εἶχε ἁμαρτήση ὁ Ἀδάμ. Ἡ ἐνανθρώπησις τοῦ Υἱοῦ καὶ Λόγου τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀνεξάρτητος τῆς πτώσεως τοῦ ἀνθρώπου, ἐπειδὴ ἀποτελεῖ τὴν πραγματοποίησι τῆς προαιωνίου βουλῆς τοῦ Θεοῦ Πατρός. Στὸ ἀρχικό Του σχέδιο γιὰ τὴν δημιουργία τοῦ ἀνθρώπου ὑπῆρχε ἡ προοπτικὴ τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Υἱοῦ Του, οὕτως ὥστε νὰ ἐπιτευχθῆ στὸ πρόσωπο τοῦ Θεανθρώπου ἡ ὑποστατικὴ ἕνωσις τοῦ κτιστοῦ μὲ τὸ ἄκτιστο. Σημειώνουν σχετικῶς νεώτεροι θεολόγοι: «ἡ ἐνανθρώπηση εἶναι ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ, ἀνεξάρτητη ἀπὸ τὸ προπατορικὸ ἁμάρτημα. Εἶναι ἡ πλήρωση τῆς πορείας τῆς θείας οἰκονομίας»[7]. «Δημιουργία καὶ ἐνανθρώπηση ἀλληλοεξαρτῶνται. Ἡ μία ὁλοκληρώνει τὴν ἄλλη. Γιὰ τὸν λόγο αὐτό, κατὰ τοὺς ἀνατολικούς, ἡ ἐνανθρώπηση θὰ γινόταν ἀκόμη καὶ χωρὶς τὴν πτώση, σὰν ἔκφραση τῆς θείας ἀγάπης καὶ ἔσχατο τέλος τῆς κοινωνίας μεταξὺ τοῦ Θεοῦ καὶ τοῦ ἀνθρώπου»[8].

Οἱ Ἕλληνες Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας τονίζουν ἐπαρκῶς τὸ ἀπροϋπόθετον τῆς θείας ἐνανθρωπήσεως, ἐν ἀντιθέσει μὲ τὴν δυτικὴ θεολογία ἡ ὁποία ὑπεστήριξε τὴν ἐμπροϋπόθετο ἐνσάρκωσι τοῦ Θεοῦ μὲ τὸ ἔργο τοῦ Ἀνσέλμου Cur Deo Homo? Στὸ ἔργο αὐτὸ ὑποστηρίζεται ὅτι ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ ἔγινε ἄνθρωπος μόνον ἕνεκα τῆς πτώσεως τῶν προπατόρων. Αὐτό, ὅμως, γιὰ τὴν Ἀνατολὴ δὲν ἰσχύει. «Ἡ σάρκωση τοῦ Θεοῦ Λόγου δὲν ἀποτελεῖ ἁπλῆ συνέπεια τῆς νίκης τοῦ διαβόλου ἐπὶ τοῦ ἀνθρώπου· ὁ Χριστὸς δὲν εἶναι ἀποτέλεσμα μιᾶς πράξεως τοῦ σατανᾶ. Ἡ ἕνωση τῆς θείας καὶ τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως ἔγινε ἐπειδὴ ἀποτελοῦσε τὴν προαιώνια βουλὴ τοῦ Θεοῦ. Ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο πραγματοποιήθηκε τὸ μεγάλο μυστήριο ἄλλαξε, τὸ γεγονὸς ἔμεινε τὸ ἴδιο»[9].

Στοὺς νεωτέρους χρόνους τὸ ἀπροϋπόθετο τῆς θείας Ἐνσαρκώσεως ἐτόνισε ἰδιαιτέρως ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης. Παραθέτομε κάποια χαρακτηριστικὰ ἀποσπάσματα ἀπὸ κείμενα δικά του καὶ παραπομπές του σὲ προγενέστερα πατερικὰ κείμενα: «ὅλος ὁ κόσμος νοητός τε καὶ αἰσθητὸς ἔγινε διὰ τὸ τέλος τοῦτο, ἤτοι διὰ τὴν Κυρίαν Θεοτόκον καὶ ἡ Κυρία Θεοτόκος ἔγινε πάλιν διὰ τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν»[10]. «Τὸ πᾶν τοῦ σκοποῦ καὶ παντὸς τοῦδε τοῦ κόσμου καὶ πάσης κτίσεως πάντων στοιχείων καὶ πασῶν τῶν γενεῶν, παντὸς δὲ γένους ἡμῶν καὶ πάσης ἀνθρώπων φυλῆς, ἁπάντων αἰώνων καὶ πασῶν καὶ ὡρῶν, τὸ ἄνθος μὲν ἡ Δέσποινα Θεοτόκος, ὁ ὡραιότατος δὲ καρπὸς (λέγω δὲ κατὰ τὸ ἀνθρώπινον) ὁ Υἱός ἐστιν αὐτῆς ὁ μονογενής»[11]. «Αἱ μὲν γὰρ θεῖαι Γραφαὶ μαρτυροῦσιν ὅτι τὸ μυστήριον τῆς ἐνσάρκου τοῦ Θεοῦ Λόγου οἰκονομίας εἶναι ἀρχὴ ὅλων τῶν ὁδῶν τοῦ Κυρίου, ὅτι εἶναι πρῶτον πάντων τῶν κτισμάτων, καὶ ὅτι αὐτὸ προωρίσθη πρὸ τοῦ προορισμοῦ πάντων τῶν σωζομένων· τὰ δὲ ῥητὰ τῶν Γραφῶν, δι’ ὧν μαρτυρεῖται, ταῦτά εἰσι· τό ΄Κύριος ἔκτισέ με ἀρχὴν ὁδῶν αὐτοῦ, εἰς ἔργα αὐτοῦ’, ‘Πρὸ τοῦ αἰῶνος ἐθεμελίωσέ με’ (Παρ. η’ 22, 23), τό· ‘Ὅς ἐστιν εἰκὼν τοῦ Θεοῦ τοῦ ἀοράτου, πρωτότοκος πάσης κτίσεως’ (Κολ. α’ 15). Καὶ ὅρα ὅτι οὐκ εἶπεν ἐνταῦθα ἁπλῶς κτίσεως, ἀλλὰ πάσης κτίσεως· ἤτοι νοητῆς καὶ αἰσθητῆς»[12]. «Συμφωνοῦσι δὲ ταῖς θείαις Γραφαῖς καὶ πολλοὶ τῶν θείων πατέρων· τὰ γὰρ ἀνωτέρω ῥητὰ οὗτοι ἑρμηνεύοντες, τὸ ‘Κύριος ἔκτισέ με ἀρχὴν ὁδῶν αὐτοῦ’, καὶ τό ‘Πρωτότοκος πάσης κτίσεως’, λέγουσιν ὅτι ἐννοοῦνται ταῦτα διὰ τὸν Ἰησοῦν Χριστόν, ὄχι κατὰ τὴν θεότητα, διότι καθ’ ὃ Θεός, ὁμοούσιος ὢν καὶ συναΐδιος τῷ Πατρί, οὔτε ἐκτίσθη ὑπὸ τοῦ Θεοῦ, οὔτε εἶναι τὸ πρῶτον τῶν κτισμάτων, καθὼς ἐβλασφήμει ὁ Ἄρειος· ἀλλὰ ἐννοοῦνται κατὰ τὴν ἀνθρωπότητα, τὴν ὁποίαν δηλαδὴ πρὸ παντὸς ἄλλου πράγματος προεῖδεν ὁ Θεὸς ἀρχὴν τῶν θείων του ἀϊδίων ὁρισμῶν, πρῶτον πάντων τῶν ποιημάτων»[13]. «Λέγει δὲ καὶ ὁ θεοφόρος Μάξιμος ἐν τῇ αὐτῇ ἑξηκοστῇ λύσει τῶν Ἀπόρων· ‘διὰ τὸν Χριστόν, ἤγουν τὸ κατὰ Χριστὸν μυστήριον, πάντες οἱ αἰῶνες καὶ τὰ ἐν αὐτοῖς τοῖς αἰῶσιν ἐν Χριστῷ τὴν ἀρχὴν τοῦ εἶναι καὶ τὸ τέλος εἰλήφασιν. Ἕνωσις γὰρ προεπενοήθη τῶν αἰώνων ὅρου καὶ ἀοριστίας, μέτρου καὶ ἀμετρίας, πέρατος καὶ ἀπειρίας καὶ κτίστου καὶ κτίσεως καὶ στάσεως καὶ κινήσεως, ἥτις ἐν Χριστῷ ἐπ’ ἐσχάτων τῶν χρόνων φανερωθεῖσα γέγονε, πλήρωσιν δοῦσα τῇ προγνώσει τοῦ Θεοῦ δι’ ἑαυτῆς»[14]. Καὶ καταλήγει: «οὐ γὰρ ἀπὸ γνώμης οἰκείας καὶ δόξης τοῦτο ἐκεῖσε ἔγραψα, ἀλλ’ ἑπόμενος τῇ δόξῃ τῶν προρρηθέντων θεολόγων. Εἰ δέ τινες ἴσως ἐμπαθῶς κινούμενοι (ὅπερ ἀπεύχομαι) κατηγοροῦσί με, κατηγορείτωσαν μᾶλλον τὸν θεοφόρον Μάξιμον, τὸν Θεσσαλονίκης Γρηγόριον καὶ τὸν μέγαν Ἀνδρέαν καὶ τοὺς λοιπούς, παρ’ ὧν ἐγὼ τὴν δόξαν ταύτην ἠρανισάμην»[15].

Μετὰ τὴν ἀποτυχία τοῦ Ἀδάμ, ὁ Θεὸς τροποποιεῖ τὸ προαιώνιο σχέδιό Του. «Ὁ ἄσαρκος σαρκοῦται, ὁ Λόγος παχύνεται, ὁ ἀόρατος ὁρᾶται, ὁ ἀναφὴς ψηλαφᾶται, ὁ ἄναρχος ἄρχεται, ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου γίνεται»[16], κατὰ τὴν διατύπωσι τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου. Ὁ Υἱὸς καὶ Λόγος τοῦ Θεοῦ θὰ ἀναλάβη ὁλόκληρο τὴν ἀνθρωπίνη φύσι καὶ στὸ πρόσωπό του θὰ γίνη ἡ ὑποστατικὴ ἕνωσις τῆς θείας καὶ τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως.

β. Γιὰ τὴν ἐνανθρώπησί του ὁ Θεὸς προετοιμάζει τὴν ἀνθρωπότητα ἐπὶ μεγάλο χρονικὸ διάστημα. Στὴν θεολογικὴ γλῶσσα θεία οἰκονομία ὀνομάζομε τὶς ἐνέργειες τὶς ὁποῖες ἔκανε ὁ Τριαδικὸς Θεὸς γιὰ νὰ ἐξοικονομήση τὴν σωτηρία καὶ τὴν λύτρωσι στὴν ἀνθρωπότητα. Στὴν θεία οἰκονομία διακρίνομε κάποια στάδια. Ἀρχικῶς ὁ Θεὸς ἀποκαλύπτεται σὲ ἕνα ἄνθρωπο, τὸν Ἀβραάμ, καὶ τὸν προσκαλῆ σὲ συνεργασία. Μέςῳ αὐτοῦ τοῦ ἀνθρώπου ἀποκαλύπτεται σταδιακῶς σὲ ἕνα λαό, τὸν ἰσραηλιτικό. Μέσα ἀπὸ τὶς συνεχεῖς καὶ συχνὲς παρεμβάσεις Του πρὸς τὸν περιούσιο λαό Του ὁ Θεὸς προετοιμάζει ὁλόκληρο τὴν ἀνθρωπότητα γιὰ τὴν ἔλευσι τοῦ Υἱοῦ Του.

Εἶναι, μάλιστα, χαρακτηριστικὸ ὅτι ὑπάρχει προσδοκία καὶ τῶν ἄλλων ἐθνῶν γιὰ τὴν ἔλευσι ἑνὸς λυτρωτοῦ ἀπὸ τὸ κακὸ, τὸ ὁποῖο εἶχε παρεισφρήση ἐντὸς τῆς ἀνθρωπότητος[17].

Στὴν Π.Δ. ὑπάρχουν πολλὲς προτυπώσεις καὶ προρρήσεις τῶν προφητῶν γιὰ τὸ γεγονὸς αὐτὸ ποὺ ἤλλαξε τὴν πορεία τῆς ἱστορίας. Σημειώνομε κάποιες ἀπὸ αὐτές[18]: «Ἔχθραν θήσω ἀνὰ μέσον σοῦ καὶ ἀνὰ μέσον τῆς γυναικὸς καὶ ἀνὰ μέσον τοῦ σπέρματός σου καὶ ἀνὰ μέσον τοῦ σπέρματος αὐτῆς· αὐτός σου τηρήσει κεφαλήν, καὶ σὺ τηρήσεις αὐτοῦ πτέρναν»[19]. «Καὶ ἐνευλογηθήσονται ἐν τῷ σπέρματί σου (Ἀβραὰμ) πάντα τὰ ἔθνη τῆς γῆς, ἀνθ’ ὧν ὑπήκουσας τῆς ἐμῆς φωνῆς»[20]. Ρῆσις τοῦ Ἰακώβ: «Οὐκ ἐκλείψει ἄρχων ἐξ Ἰούδα καὶ ἡγούμενος ἐκ τῶν μηρῶν αὐτοῦ, ἕως ἂν ἔλθῃ τὰ ἀποκείμενα αὐτῷ, καὶ αὐτὸς προσδοκία ἐθνῶν»[21]. Ρῆσις τοῦ Μωυσέως: «προφήτην ἐκ τῶν ἀδελφῶν σου ὡς ἐμὲ ἀναστήσει σοι Κύριος ὁ Θεός σου, αὐτοῦ ἀκούεσθε»[22]. «Καὶ σὺ Βηθλεέμ, γῆ Ἰούδα, οὐδαμῶς ἐλαχίστη εἶ ἐν τοῖς ἡγεμόσιν Ἰούδα· ἐκ σοῦ γὰρ ἐξελεύσεται ἡγούμενος, ὅστις ποιμανεῖ τὸν λαόν μου τὸν Ἰσραήλ»[23]. «Ἰδοὺ ἡ παρθένος ἐν γαστρὶ ἕξει καὶ τέξεται υἱόν, καὶ καλέσουσι τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἐμμανουήλ»[24].

γ. Ἡ ἐνσάρκωσις τοῦ Θεοῦ ἔγινε «ὅτε ἦλθε τὸ πλήρωμα τοῦ χρόνου»[25]. Συμφώνως, μάλιστα, πρὸς τὸν ἅγιο Γρηγόριο Νύσσης ἡ ἐνανθρώπησις ἔγινε, ὅταν τὸ κακὸ εἶχε ἀναπτυχθῆ καὶ βλαστήση πλήρως. «Ὁ μέλλων ἐπὶ καθαιρέσει τῆς κακίας τῷ ἀνθρωπίνῳ καταμίγνυσθαι βίῳ, ἀναγκαίως πᾶσαν ἀνέμεινε τὴν παρὰ τοῦ ἐχθροῦ ῥιζωθεῖσαν ἁμαρτίαν ἀναβλαστῆσαι· εἶθ’ οὕτως ἐπήγαγε, καθώς φησι τὸ Εὐαγγέλιον, τὴν ἀξίνην τῇ ῥίζῃ»[26].

Καθοριστικῆς σημασίας ὑπῆρξε καὶ ἡ συμβολὴ τῆς Θεοτόκου στὸ μυστήριο τῆς θείας ἐνανθρωπήσεως. Ἡ Ὑπεραγία Θεοτόκος κατέστη ἡ κλῖμαξ διὰ τῆς ὁποίας κατέβη στὴν γῆ ὁ ἄπειρος Θεός. «Χαῖρε, κλῖμαξ ἐπουράνιε, δι’ ἧς κατέβη ὁ Θεός»[27], ἀναφωνοῦμε στὸν Ἀκάθιστο Ὕμνο.

Ἡ σάρκωσις φανερώνει τὴν κένωσι καὶ ταπείνωσι τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ· «ὑπέμεινεν ὁ πάσης ἀπαθείας Βασιλεὺς τὴν ἰδίαν δόξαν τῆς ἡμετέρας ζωῆς ἀνταλλάξασθαι»[28]. Ὅπως τονίζεται στὴν Κ.Δ. ὁ Χριστὸς «ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαβών»[29]. Ἡ μεγάλη ταπείνωσις τοῦ Χριστοῦ φαίνεται καὶ ἀπὸ τὴν ἀνάληψι τῶν συνεπειῶν τῆς πτώσεως ἐπὶ τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως. Ὁ Ἰησοῦς ἐδέχθη τὶς συνέπειες τῆς πτώσεως, φυσικὲς καὶ ἠθικές, ὅπως τὸν πόνο, τὸν κόπο, τὸν θάνατο, τὴν μοναξιά, τὴν ἐγκατάλειψι[30]. 

3. Ἡ θέωσις τοῦ ἀνθρώπου

α. Ἡ ἕνωσις θείου καὶ ἀνθρωπίνου στοιχείου στὸ πρόσωπο τοῦ Θεανθρώπου Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐπέφερε ἀφ’ ἑνὸς μὲν τὴν λύτρωσι τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὴν ἁμαρτία καὶ ἀφ’ ἑτέρου τὴν θέωσι τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως. Διδάσκουν οἱ ἅγιοι Πατέρες: «Τί τὸ περὶ ἐμὲ τοῦτο μυστήριον; Μετέλαβον τῆς εἰκόνος καὶ οὐκ ἐφύλαξα· μεταλαμβάνει τῆς ἐμῆς σαρκός, ἵνα καὶ τὴν εἰκόνα σώςῃ καὶ τὴν σάρκα ἀθανατίςῃ. Δευτέραν κοινωνεῖ κοινωνίαν, πολὺ τῆς προτέρας παραδοξοτέραν· ὅσῳ τότε μὲν τοῦ κρείττονος μετέδωκε, νῦν δὲ μεταλαμβάνει τοῦ χείρονος. Τοῦτο τοῦ προτέρου θεοειδέστερον· τοῦτο τοῖς νοῦν ἔχουσιν ὑψηλότερον»[31]. «Δι’ ἀνθρώπου θάνατος, καὶ δι’ ἀνθρώπου ἡ σωτηρία. Ὁ πρῶτος εἰς ἁμαρτίαν ἔπεσεν, ὁ δεύτερος τὸν πεπτωκότα ἀνέστησεν»[32]. Ἡ λύτρωσις τοῦ ἀνθρώπου δὲν ἔχει μόνον ἀρνητικὸ περιεχόμενο, δηλ. ἀπαλλαγὴ ἀπὸ τὴν ἁμαρτία, τὴν φθορά, τὸν θάνατο, ἀλλὰ καὶ θετικό, δηλ. τελεία καὶ πλήρη ἕνωσι τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὸν Θεό, θέωσι δηλ. τοῦ ἀνθρώπου. Αὐτὴ εἶναι καὶ ἡ μεγάλη δωρεὰ τῆς γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ πρὸς τὴν ἀνθρωπότητα.

β. Ἡ θέωσις ἐπιτυγχάνεται ὡς προϊὸν τῆς συνεργασίας θείου καὶ ἀνθρωπίνου παράγοντος. Ὁ ἄνθρωπος καταβάλλει τὸν κόπο καὶ τὴν προαίρεσι του μὲ τὴν ἀσκητικὴ ζωή του καὶ τὴν ἐφαρμογὴ τῶν ἐντολῶν τοῦ Χριστοῦ καὶ λαμβάνει τὴν θεία Χάρι μέσῳ τῆς μυστηριακῆς καὶ τῆς ἐν γένει λατρευτικῆς καὶ ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς.

Ὁ ἄνθρωπος ἐντασσόμενος στὸ ἅγιο καὶ ἀναμάρτητο Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, δηλ. στὴν ἁγιασμένη καὶ θεωμένη ἀνθρωπίνη φύσι Του, ἐξαγιάζεται καὶ ἀνυψώνεται. Καθίσταται υἱὸς τοῦ Θεοῦ κατὰ χάριν. Ἐκεῖ θεμελιώνεται καὶ ἡ υἱοθεσία τῶν χριστιανῶν. Καθίστανται οἱ πιστοὶ χριστιανοὶ τέκνα τοῦ Θεοῦ καὶ προσδοκοῦν τὴν μέλλουσαν νὰ ἀποκαλυφθῆ δόξαν τῶν τέκνων τοῦ Θεοῦ.

γ. Ἀπὸ τὰ ἀνωτέρω γίνεται κατανοητὴ ἡ ἐπιγραμματικὴ διατύπωσις τοῦ ἁγίου Ἀθανασίου, ὅτι «Αὐτὸς γὰρ (ὁ Θεὸς Λόγος) ἐνηθρώπησεν ἵνα ἡμεῖς θεοποιηθῶμεν»[33]. Ὁ σκοπὸς τῆς θείας ἐνανθρωπήσεως ἦταν ἡ θέωσις τοῦ ἀνθρώπου· ὄχι ἁπλῶς ἡ σωτηρία του ἀπὸ τὸ κακὸ καὶ τὴν ἁμαρτία, ἀλλὰ ἡ ἕνωσίς του (ἐν τῷ προσώπῳ τοῦ Θεανθρώπου Ἰησοῦ Χριστοῦ) μὲ τὸν Τριαδικὸ Θεό.

4. Ἐπίλογος

α. Ἡ Ἐκκλησία μας διδάσκει τὶς μεγάλες καὶ βαθεῖες ἀλήθειες γιὰ τὴν θεία ἐνανθρώπησι μέσα στὰ κείμενα τῆς λατρείας της. Γι’ αὐτὸ ἀπαιτεῖται μία ἐμβάθυνσις στὴν θεολογία τῆς θείας οἰκονομίας καὶ τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ μέςῳ τῆς ὑμνολογίας καὶ τῆς λατρείας τῆς Ἐκκλησίας μας.

β. Ἡ θέωσις τοῦ ἀνθρώπου ὑπάρχει ὡς θησαυρισμένη δωρεὰ στὴν Ἐκκλησία. Κάθε χριστιανός, ἐνταγμένος στὸ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, δύναται μὲ τὸν προσωπικό του ἀγῶνα καὶ μὲ τὴν θεία ἀρωγὴ νὰ φθάση στὴν ἕνωσί του μὲ τὴν Ἁγία Τριάδα, δηλ. στὴν θέωσί του, ἀπὸ τούτη τὴν ζωή. Αὐτὸ εἶναι καὶ τὸ ζητούμενο ἀπὸ ὅλους μας γιὰ τὰ προσεχῆ Χριστούγεννα. Νὰ συνειδητοποιήσωμε ὅτι εἴμαστε κεκλημένοι θεοὶ καὶ «υἱοὶ τοῦ Ὑψίστου». Καὶ νὰ ἀρχίσωμε νὰ τὸ βιώνωμε στὴν καθ’ ἡμέραν ζωή μας.

---

[1] Ἰγνατίου, Πρὸς Ἐφεσίους, XIX (ΒΕΠ 2, 291).

[2] Μ. Ἀθανασίου, Περὶ ἐνανθρωπήσεως τοῦ Λόγου, 4 (ΒΕΠ 30, 78).

[3] Μ. Ἀθανασίου, Περὶ ἐνανθρωπήσεως τοῦ Λόγου, 3 (ΒΕΠ 30, 77).

[4] Γρηγορίου Θεολόγου, Εἰς τὰ Θεοφάνια (ΛΗ’), ια’ (ΒΕΠ 60, 68).

[5] Παναγιώτη Νέλλα, Ζῶον θεούμενον (Ἀθήνα: Ἁρμός, 1992³), σσ. 32-33.

[6] Γρηγορίου Θεολόγου, Εἰς τὰ Θεοφάνια (ΛΗ’), γ’ (ΒΕΠ 60, 65).

[7] Νίκου Ματσούκα, Δογματικὴ καὶ Συμβολικὴ Θεολογία, τόμ. Β’ (Θεσσαλονίκη: Πουρναρᾶς, 1988²), σ. 204.

[8] Paul Evdokimov, Τὸ Ἅγιον Πνεῦμα στὴν ὀρθόδοξη Παράδοση (Θεσσαλονίκη 1987²), σ. 23. Βλ. γενικώτερον Γεωργίου Φλωρόφσκυ, «Cur Deus Homo? Τὸ κίνητρο τῆς ἐνανθρωπήσεως», Θέματα Ὀρθοδόξου Θεολογίας (Ἀθήνα 1973), σσ. 33-42· Ἀνδρέου Θεοδώρου, «Ἀπροϋπόθετος ἢ ἐμπροϋπόθετος ἐνανθρώπησις τοῦ θείου Λόγου», Ἐπιστημονικὴ Ἐπετηρὶς Θεολογικῆς Σχολῆς Παν. Ἀθηνῶν, ΙΘ' (1972) 297-340· Ἀρτεμίου Ραντοσάλιεβιτς, Τὸ μυστήριον τῆς σωτηρίας κατὰ τὸν ἅγιον Μάξιμον τὸν Ὁμολογητήν (Ἀθῆναι 1975), σσ. 181-196· Παναγιώτη Νέλλα, Ζῶον θεούμενον (Ἀθήνα: Ἁρμός, 1992³), σσ. 30-45· Παναγιώτη Νέλλα, «Λύτρωση ἢ Θέωση; Τὸ ἐρώτημα τοῦ Ἀνσέλμου 'Γιατί ὁ Θεὸς ἔγινε ἄνθρωπος' καὶ ὁ Νικόλαος Καβάσιλας», Σύναξη 6/1983 17-36· http://www.sophia-ntrekou.gr/2014/02/H-sarkwsi-toy-theioy-logoy-Htan-emroypotheti-D.Lykoydis.html στὴν ὁποία ἱστοσελίδα παρατίθενται καὶ τὰ σχετικὰ πατερικὰ καὶ θεολογικὰ κείμενα.

[9] Παναγιώτη Νέλλα, Ζῶον θεούμενον (Ἀθήνα: Ἁρμός, 1992³), σσ. 38-39.

[10] Νικοδήμου Ἁγιορείτου, «Ἀπολογία ὑπὲρ τοῦ σημειώματος περὶ τῆς Κυρίας Θεοτόκου», ἐν: Παναγιώτου Νέλλα, Ζῶον θεούμενον (Ἀθήνα: Ἁρμός, 1992³), σ. 250.

[11] Ἰωσὴφ Βρυεννίου, Λόγ. β’ εἰς τὸν Εὐαγγελισμόν, τόμ. β’, σελ. 143, παρά: Νικοδήμου Ἁγιορείτου, «Ἀπολογία ὑπὲρ τοῦ σημειώματος περὶ τῆς Κυρίας Θεοτόκου», ἐν: Παναγιώτου Νέλλα, Ζῶον θεούμενον (Ἀθήνα: Ἁρμός, 1992³), σ. 250.

[12] Νικοδήμου Ἁγιορείτου, «Ἀπολογία ὑπὲρ τοῦ σημειώματος περὶ τῆς Κυρίας Θεοτόκου», ἐν: Παναγιώτου Νέλλα, Ζῶον θεούμενον (Ἀθήνα: Ἁρμός, 1992³), σ. 250.

[13] Νικοδήμου Ἁγιορείτου, «Ἀπολογία ὑπὲρ τοῦ σημειώματος περὶ τῆς Κυρίας Θεοτόκου», ἐν: Παναγιώτου Νέλλα, Ζῶον θεούμενον (Ἀθήνα: Ἁρμός, 1992³), σ. 251.

[14] Νικοδήμου Ἁγιορείτου, «Ἀπολογία ὑπὲρ τοῦ σημειώματος περὶ τῆς Κυρίας Θεοτόκου», ἐν: Παναγιώτου Νέλλα, Ζῶον θεούμενον (Ἀθήνα: Ἁρμός, 1992³), σ. 259.

[15] Νικοδήμου Ἁγιορείτου, «Ἀπολογία ὑπὲρ τοῦ σημειώματος περὶ τῆς Κυρίας Θεοτόκου», ἐν: Παναγιώτου Νέλλα, Ζῶον θεούμενον (Ἀθήνα: Ἁρμός, 1992³), σ. 260.

[16] Γρηγορίου Θεολόγου, Εἰς τὰ Θεοφάνια (ΛΗ’), β’ (ΒΕΠ 60, 64).

[17] Βλ. Ἰησοῦς Χριστός. Ἡ προσδοκία τῶν ἐθνῶν (Ἅγιον Ὄρος: Ἱερὸν Κελλίον Ἁγ. Νικολάου Μπουραζέρη, 2009).

[18] Πρβλ. Ἰωάννου Κολιτσάρα, Ὁ Λυτρωτὴς (Ἀθῆναι: Ζωή, 1987²), σσ. 14-46.

[19] Γεν. 3: 15.

[20] Γεν. 22: 18.

[21] Γεν. 49: 10.

[22] Δευτ. 18: 15.

[23] Μιχ. 5: 1, Ματθ. 2: 6.

[24] Ἡσ. 7: 14, Ματθ. 1: 23.

[25] Γαλ. 4: 4.

[26] Γρηγορίου Νύσσης, Εἰς τὴν Γέννησιν τοῦ Χριστοῦ (ΒΕΠ 69, 263).

[27] Ἀκάθιστος Ὕμνος, οἶκος Γ.

[28] Γρηγορίου Νύσσης, Εἰς τὴν Γέννησιν τοῦ Χριστοῦ (ΒΕΠ 69, 273).

[29] Φιλ. 2: 7.

[30] Βλ. Καλλίστου Γουέαρ, Ὁ ὀρθόδοξος δρόμος (Ἀθῆναι: Ἑπτάλοφος, 1984²), σ. 89.

[31] Γρηγορίου Θεολόγου, Εἰς τὰ Θεοφάνια (ΛΗ’), ιγ’ (ΒΕΠ 60, 69-70).

[32] Γρηγορίου Νύσσης, Εἰς τὴν Γέννησιν τοῦ Χριστοῦ (ΒΕΠ 69, 272).

[33] Μ. Ἀθανασίου, Περὶ ἐνανθρωπήσεως τοῦ Λόγου, 54 (ΒΕΠ 30, 119).