Θεολόγοι της κιμωλίας

Δημητρίου Βογιατζή

Θεολόγου Καθηγητού

ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ ΜΕΤΑ ΤΙΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ

ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ

Οι πρόσφατες αποφάσεις 1749 και 1750 /2019 του ΣτΕ, ακυρώνουν οριστικά τα ισχύοντα σήμερα προγράμματα Θρησκευτικών και δικαιώνουν τους αγώνες των θεολόγων ενάντια στην αλλοίωση και την υποβάθμιση του μαθήματος. ΟΙ αποφάσεις αυτές ελήφθησαν με μεγάλη και διευρυμένη, σε σχέση με τις προηγούμενες¹, πλειοψηφία, 24 έναντι 6 δικαστών. Δύο διαφορετικές ολομέλειες, μείζων και ελάσσων, του δικαστηρίου κατοχύρωσαν το μάθημα στο συνταγματικό και νομικό του πλαίσιο, όπου σε σύνολο 41 δικαστών (οι 11 μετείχαν και στα δύο σώματα), οι 32 τάχθηκαν υπέρ του ορθοδόξου μαθήματος και οι 9 κατά. Οι αποφάσεις αυτές ξεκαθάρισαν οριστικά το τοπίο και με τα δεδομένα αυτά, αφού καταγράψουμε τη σημερινή κατάσταση, θα διατυπώσουμε στη συνέχεια ορισμένες σκέψεις για τις προοπτικές και το μέλλον του μαθήματος.

1. Το μάθημα σήμερα

Η προσπάθεια για την αποδόμηση του ΜτΘ κατέληξε, μετά από μια δεκαετία σε ένα μάθημα το οποίο:

α. Δεν είναι μάθημα Θρησκευτικών αλλά ένα project διαθρησκειακής εκπαίδευσης με στόχο την ηθική και κοινωνική διαπαιδαγώγηση σε κοσμικές αξίες. Τέτοιο μάθημα δεν υπάρχει σήμερα σε καμιά χώρα του κόσμου.

β. Δεν είναι ισότιμο με τα υπόλοιπα, δηλαδή δεν έχει εγχειρίδια, διδακτέα και εξεταστέα ύλη και συνεπώς δεν μπορεί να εξετάζεται γραπτά, αφού διδάσκεται μόνο με ερευνητικές και βιωματικές μεθόδους.

γ. Υποχρεώνει τους μαθητές να υποστούν μια κοσμική ιδεολογική και ηθική αγωγή με στόχο τη διαμόρφωση μιας συγκρητιστικής οικουμενικής συνείδησης. Η αγωγή του μαθήματος αυτού και όχι μόνο δεν είναι ουδέτερη, αλλά βασίζεται σε ιδεολογικές αρχές και αξίες που αντιστρατεύονται τη χριστιανική διδασκαλία και επομένως συνιστά σοβαρή περίπτωση προσηλυτισμού σε μια αντιχριστιανική σχετικιστική κοσμική ιδεολογία και πρόταση ζωής².

Η παραπάνω κατάσταση συνδυάστηκε με την απελευθέρωση των απαλλαγών από το διαθρησκειακό μάθημα, η οποία, για να μην εκτεθεί ενόψει εκλογών ο κ. Γαβρόγλου, μεθοδεύθηκε μέσω της Ένωσης Άθεών και της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (ΑΠΔΠΧ). Η απόφαση 28 /2019 της Αρχής βρίσκεται σε ευθεία αντίθεση με τις αποφάσεις του ΣτΕ και επαναφέρει τις γνωστές απόψεις Καμίνη ότι «δικαίωμα απαλλαγής από το μάθημα αυτό (ενν. των Θρησκευτικών) δεν έχουν μόνο οι «αλλόθρησκοι ή ετερό­δοξοι», αλλά όλοι οι μαθητές, ανεξάρτητα από τις θρησκευτικές τους πεποι­θήσεις, όταν οι γονείς τους ή οι ίδιοι -όταν είναι ενήλικοι-επικαλούνται λόγους συ­νείδησης με υπεύθυνη τους δήλωση»³. Επιπρόσθετα, η προηγούμενη κυβέρνηση μείωσε τις ώρες του μαθήματος στην Ε’ και Στ’ Δημοτικού και ανέθεσε για πρώτη φορά στην ιστορία τη διδασκαλία του σε φιλολόγους.

Έτσι το μάθημα του ΣΥΡΙΖΑ είναι ένα διαθρησκειακό project με δυνατότητα απαλλαγής και για τους ορθόδοξους μαθητές. Με τον τρόπο αυτό ολοκληρώθηκε η στόχευση όσων επί δεκαετίες επιδιώκουν την υποβάθμιση και τελικά την διάλυση και την ουσιαστική κατάργηση του. Βεβαίως οι αυτουργοί της κατάστασης αυτής υπόσχονταν μάθημα υποχρεωτικό για όλους, αλλά όπως είναι γνωστό στο χώρο αυτό τα ψέματα είναι δεύτερη φύση.

2. Τα Θρησκευτικά του 2021

Η νέα περίοδος του μαθήματος, μετά την πολύχρονη περιπέτεια πρέπει να βασιστεί στο παρακάτω πλαίσιο, που είναι απολύτως συμβατό με τις αποφάσεις του ΣτΕ⁴:

α. Το ελληνικό μάθημα έχει ως βασικό κορμό τη βαθύτερη γνωριμία με την ορθόδοξη πίστη και ζωή. Διδάσκονται ακόμη θέματα σχετικά με τις άλλες χριστιανικές εκκλησίες και ομολογίες, τα κυριότερα από τα άλλα θρησκεύματα καθώς και θέματα φιλοσοφίας, ηθικής και πολιτισμού. Είναι, δηλαδή, ένα ορθόδοξο θεολογικό μάθημα που ασχολείται, κατά το δυνατόν, με όλους τους τομείς της θεολογικής επιστήμης.

β. Οι διδάσκοντες είναι πτυχιούχοι των Θεολογικών σχολών, οι οποίες δεν ανήκουν στην Εκκλησία, αλλά λειτουργούν αυτόνομα στα πλαίσια του Πανεπιστημίου. Η ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία δεν έχει ανάμειξη στην κατάρτιση των Αναλυτικών προγραμμάτων του μαθήματος ούτε στον διορισμό και την επιλογή των καθηγητών. Η διοίκηση της Εκκλησίας έχει μόνο το δικαίωμα να «παρακολουθεῖ τό δογματικόν περιεχόμενον τῶν διά τά Σχολεῖα τῆς Στοιχειώδους καί Μέσης Ἐκπαιδεύσεως προοριζομένων διδακτικῶν βιβλίων τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν»⁵. Συνεπώς το ελληνικό μάθημα δεν είναι ομολογιακό, με την έννοια που χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει ένα μάθημα του οποίου την ευθύνη έχουν οι θρησκευτικές κοινότητες, αλλά έχει ορθόδοξο προσανατολισμό και κύριο αντικείμενο την ορθόδοξη διδασκαλία.

γ. Η μέθοδος και ο τρόπος διδασκαλίας του μαθήματος, έτσι όπως στοιχειοθετείται και προσφέρεται στα μαθήματα της Γενικής Παιδαγωγικής και της Διδακτικής των Θρησκευτικών, στις αποκλειστικά αρμόδιες για την κατάρτιση των καθηγητών Θεολογικές σχολές, δεν έχει καμιά σχέση με οποιαδήποτε λογική κατηχητισμού ή δογματικού διαποτισμού⁶. Οι διδάσκοντες το μάθημα διέπονται από το ήθος του διαλόγου και της ανοιχτής συνείδησης. Με το πνεύμα αυτό το μάθημα απευθύνεται, εκτός από τους ορθόδοξους, και σε όλους τους καλοπροαίρετους γονείς και μαθητές, ανεξάρτητα από τις θρησκευτικές και φιλοσοφικές τους πεποιθήσεις, και ζητά να το αποδεχθούν ως παιδεία ελευθερίας.

δ. Τα Θρησκευτικά είναι ένα μάθημα ισότιμο με τα υπόλοιπα ως προς τη διδασκαλία και την εξέταση, όπως επιτάσσει και το ΣΤΕ⁷. Ορίζεται διδακτέα και εξεταστέα ύλη και διανέμονται τα αντίστοιχα εγχειρίδια. Χρησιμοποιούνται για τη διδασκαλία του όλες οι διδακτικές μέθοδοι (μετωπική διάλεξη, διάλογος, ερευνητικές εργασίες, δραστηριότητες) και όχι μόνο οι βιωματικές-ερευνητικές. Με τον τρόπο αυτό μπορεί να εξεταστεί στο Λύκειο με Τράπεζα Θεμάτων, πράγμα αδύνατο με το ισχύον πρόγραμμα.

ε. Στα νέα προγράμματα που θα εκπονηθούν θα γίνει αναδιάταξη της ύλης και θα ενταχθούν νέες διδακτικές ενότητες με θρησκειολογικό περιεχόμενο και σύγχρονα θέματα σε όλες τις τάξεις. Θα διευθετηθεί η διδακτέα ύλη, έτσι ώστε να δοθεί χρόνος για συνεργατικές και βιωματικές δραστηριότητες και θα χρησιμοποιηθούν όλες οι σύγχρονες διδακτικές μέθοδοι, ανάλογα με τις δυνατότητες και την υποδομή των σχολικών μονάδων. Η επιλογή του τρόπου διδασκαλίας ανήκει στον διδάσκοντα, ο οποίος κρίνεται από τα μαθησιακά αποτελέσματα, όπως ορίζουν οι αρχές της σύγχρονης διδακτικής.

στ. Επειδή οι συνάδελφοι δεν αντέχουν άλλο να γίνονται πειραματόζωα στις εμπνεύσεις μαθητευόμενων μάγων της συμφοράς, το νέο πρόγραμμα του μαθήματος πρέπει να είναι απλό και σύντομο στη διατύπωση, με συγκεκριμένους εφικτούς μαθησιακούς στόχους, χωρίς περιττές οδηγίες και λεπτομερειακές υποδείξεις έτσι ώστε να αφήνει μεγάλα περιθώρια στον Καθηγητή και το Δάσκαλο να χρησιμοποιήσει τις γνώσεις, τη δημιουργικότητα και την εμπειρία του. Τα εγχειρίδια πρέπει να είναι γλωσσικά και εκφραστικά άψογα και να ενσωματώνουν όλες τις καλές πρακτικές διδασκαλίας, των οποίων η χρήση θα είναι στη διακριτική ευχέρεια του διδάσκοντος.

ζ. Η σύγχρονη τεχνολογία δίνει τις δυνατότητες προσαρμογής του προγράμματος και των βιβλίων σε σύντομα χρονικά διαστήματα, μετά από αξιολόγηση. Αυτό βεβαίως προϋποθέτει τη δημιουργία ενός οργάνου που θα αντικαταστήσει το αμαρτωλό ΙΕΠ, στελεχωμένου με αξιοκρατικά και όχι κομματικά κριτήρια, για να μπορεί να υποστηρίξει το διδακτικό και παιδαγωγικό έργο μαζί με τους Σχολικούς Συμβούλους. Θα πρέπει, επίσης, να καταργηθούν οι διάφορες «επιμορφώσεις» του ΕΣΠΑ και να αντικατασταθούν με ετήσια επιμόρφωση και με υποδειγματικές διδασκαλίες στα σχολεία με την ευθύνη των Σχ. Συμβούλων.

3. Οι απαλλαγές

Σύμφωνα με τις αποφάσεις του ΣτΕ το μάθημα είναι υποχρεωτικό για τους ορθόδοξους μαθητές και δικαίωμα απαλλαγής έχουν μόνο οι ετερόδοξοι, οι αλλόδοξοι και οι άθεοι. Το δικαίωμα αυτό ασκείται με την επίκληση της θρησκευτικής τους συνείδησής και όχι απλώς της συνείδησης, όπως προτείνει η ΑΠΔΠΧ. Είναι επίσης γνωστό από την ελληνική και ευρωπαϊκή νομολογία ότι η απαλ­λαγή από τα Θρησκευτικά δεν συνιστά δικαίωμα επιλογής χωρίς προϋποθέσεις, αλλά προϋποθέτει σοβαρή και σπουδαία δήλωση ότι ζητείται για λόγους θρησκευτικών πεποιθήσεων. Ο όρος «πεποιθήσεις», σύμ­φωνα με την νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώ­που (ΕΔΔΑ) δεν είναι συνώνυμος με τις λέξεις «γνώμες» και «ιδέες». Ως πεποιθή­σεις ορίζονται οι αντιλήψεις του ατόμου που συγκεντρώνουν ένα συγκεκριμένο επαρκή βαθμό πειστικότητας, σοβαρότητας, συνοχής και σπουδαιότητας⁸. Συνεπώς οι περιορισμοί στις απαλλαγές διατηρούνται ως έχουν.

4. Το εναλλακτικό μάθημα και τα μαθήματα άλλων θρησκευτικών κοινοτήτων

α. Η Πανελλήνια Ένωση Θεολόγων έχει προτείνει από καιρό, όπου συντρέχουν ορισμένες προϋποθέσεις (κατώτερος απαιτητός αριθμός μαθητών) και προκειμένου να μην υπάρχει η έννοια της απαλλαγής, την εισαγωγή ενός εναλλακτικού μαθήματος πολιτιστικού, με στοιχεία ιστορίας των θρησκειών, πολιτισμού και ηθικής, το οποίο θα διδάσκονται παράλληλα, όσοι δεν παρακολουθούν το ορθόδοξο μάθημα. Το μάθημα αυτό θα διδάσκεται, θα εξετάζεται και θα βαθμολογείται κανονικά. Διδάσκοντες θα πρέπει να είναι οι Θε­ολόγοι καθηγητές του κλάδου ΠΕ01, αφού οι σπουδές τους στις Θεολογικές Σχολές τούς καθιστούν ικανούς (και σε ευρύτητα και σε βάθος) για το έργο αυτό. Η ύπαρξη εναλλακτικού μαθήματος θα περιορίσει τις προσχηματικές απαλλαγές, όπως συμβαίνει στα κράτη που αυτό διδάσκεται. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι στη Φιλανδία, με μοντέλο μαθήματος παρόμοιο με το ελληνικό, όπου το 27% των πολιτών δηλώνουν άθρησκοι, το 92% των μαθητών παρακολουθεί το Λουθηρανικό μάθημα, το 1,5 το ορθόδοξο, το 1,7 το Ισλαμικό και το 4,8 το εναλλακτικό μάθημα Ηθικής.

β. Είναι γνωστό ότι εδώ και πολλές δεκαετίες ο νόμος προβλέπει τον διορισμό ειδικού δασκάλου για το μάθημα των θρησκευτικών στα σχολεία με ικανό αριθμό ετερόδοξων ή αλλόδοξων μαθητών⁹. Επίσης ο ν. 1566/αρ.14 παρ.17 προβλέπει ότι μπορεί να ανατίθεται η διδασκαλία του μαθήματος των Θρησκευτικών σε αξιόλογο αριθμό αλλόδοξων μαθητών των σχολείων της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, σε ιδιώτες που έχουν πτυχίο Θεολογικής σχολής αντίστοιχου δόγματος Α.Ε.Ι. της αλλοδαπής και απολυτήριο ελληνικού λυκείου ή εξατάξιου γυμνασίου. Βάσει των προβλέψεων του παραπάνω νόμου και του ελληνοτουρκικού μορφωτικού πρωτοκόλλου του 1968 λειτουργούν και τα μειονοτικά σχολεία της Δυτικής Θράκης. Η διδασκαλία των Θρησκευτικών σχολεία αυτά γίνεται από εκπαιδευτικούς και δεν διδάσκεται το κοράνιο, αλλά τα βιβλία και το αναλυτικό πρόγραμμα του θρησκευτικού μαθήματος της Τουρκίας¹⁰. Το μάθημα αυτό έχει τον τίτλο «Θρησκευτικός πολιτισμός και Ηθική» και, σύμφωνα με το αναλυτικό του πρόγραμμα, διδάσκεται με βάση τις αρχές του κοσμικού κράτους και της ελευθερίας της συνείδησης, της σκέψης και της θρησκευτικής έκφρασης και στοχεύει στην προώθηση της ειρήνης και της ανεκτικότητας, γι’ αυτό και παρέχει γνώσεις για όλες τις μεγάλες θρησκείες. Τα βιβλία, όπως και των άλλων κοινοτήτων, ελέγχονται και εγκρίνονται από το Υπουργείο Παιδείας. Το καθεστώς αυτό δεν άλλαξε αλλά ενισχύθηκε επί ΣΥΡΙΖΑ, γι’ αυτό το ΣτΕ έκρινε ότι η καθιέρωση διαθρησκειακού μαθήματος για τους ορθόδοξους παραβίασε τη συνταγματική αρχή της ισότητας. Με βάση την ίδια αρχή η οργάνωση μαθήματος για κάποια θρησκευτική κοινότητα πρέπει να γίνεται με τις ίδιες προϋποθέσεις του ορθόδοξου.

Συμπερασματικά, το μάθημα δεν γίνεται προαιρετικό, δεν απελευθερώνονται οι απαλλαγές και δεν θα μπουν στα σχολεία ιμάμηδες για να διδάξουν το κοράνι. Σε αυτούς που ισχυρίζονται το αντίθετο συνιστούμε την ανάγνωση των αποφάσεων του ΣτΕ και της κείμενης νομοθεσίας. Επίσης τη μελέτη του καθεστώτος του μαθήματος στην Ευρώπη για να κατανοήσουν ότι το ομολογιακό μάθημα κυριαρχεί και ότι το μάθημα που υποστηρίζουν είναι άλλη μια αποτυχημένη ελληνική πατέντα.

Συμπέρασμα

Το Νέο Μτθ πατάει γερά στην παράδοση που δημιουργήσαν οι προηγούμενες γενιές των θεολόγων, είναι ανοιχτό και αφουγκράζεται τη σύγχρονη πραγματικότητα, εξελίσσεται και βελτιώνεται ανάλογα με τις ανάγκες των μαθητών, δε χάνει όμως το βασικό σκοπό και λόγο της ύπαρξής του, τον οποίο εύστοχα διατυπώνουν οι Έλληνες δικαστές: «Η “αγωγή των Ελλήνων, οφείλει, μεταξύ των άλλων, να συμβάλλει στην “ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής τους συνείδησης“ Ως συμβάλλουσα “δε στην “Ανάπτυξη της θρησκευτικής συνείδησης των Ελλήνων“, νοείται η αγωγή εκείνη που έχει ως αντικείμενο να εισαγάγει τους μαθητές και να τους εξοικειώσει με την έννοια του ιερού ως έγκυρης πρότασης νοηματοδότησης του βίου. Και δη, όπως η πρόταση αυτή έχει διαμορφωθεί από την χριστιανική ορθοδοξία, και αναδειχθεί ιστορικά στην Ελλάδα ως το “επικρατέστερο” τουτέστιν το αμεσότερα ψηλαφητό, συλλογικό θρησκευτικό βίωμα»¹¹.

1 660 και 926/2018

2 ΣτΕ, 660/2018, σκ. 13.

3 ΣτΠ, Δελτίο Τύπου 17.11.2008. 

4 ΣτΕ, αποφ. 1750 /2019, σκέψεις 15, 16.

5 Νόμος 590/1977, ἄρθρ. 9 παρ. ε’.

6 Η.Ρεράκη, «Το μάθημα των Θρησκευτικών σήμερα», Κοινωνία (2009), τ.1, 28.

7 ΣτΕ, αποφ. 1750 /2019, σκ. 15.

8 Γιάννη Κτιστάκι, Θρησκευτική Ελευθερία και Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, Αθήνα, 61.

9 Νόμοι 4862/1931, 3379/1955.

10 Α. Χατζόπουλος, Η θρησκευτική εκπαίδευση στα μειονοτικά σχολεία της Θράκης, στην ιστοσελίδα www.theologika.gr.

11 ΣτΕ, αποφ. 1750 /2019, σκ. 17.