BIBΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
Οἱ Αὐταπάτες τῶν Ἀθεϊστῶν. Ἡ χριστιανικὴ ἐπανάσταση καὶ οἱ σύγχρονοι ἐχθροί της
τοῦ Σωτήρη Μητραλέξη
https://www.enploeditions.gr/index.php/gr/ekdoseis/proion/281
Μὲ τὸ βιβλίο Οἱ Αὐταπάτες τῶν Ἀθεϊστῶν: Ἡ χριστιανικὴ ἐπανάσταση καὶ οἱ σύγχρονοι ἐχθροί της, πρωτοδημοσιευμένο ἀπὸ τὸ Yale University Press, συστήνεται γιὰ πρώτη φορὰ στὸ ἑλληνικὸ ἀναγνωστικὸ κοινὸ ὁ Ἀμερικανὸς θεολόγος David Bentley Hart (γενν. 1965). Αὐτὴ ἡ πληροφορία δὲν ἑλκύει κατ’ εὐθεῖαν τὸ ἐνδιαφέρον ὅποιου δὲν γνωρίζει τί ἐστὶ David Bentley Hart καὶ τί ἐντονότατες συζητήσεις προκαλεῖ στὶς Ἡνωμένες Πολιτεῖες ἡ πένα καὶ ὁ λόγος τοῦ ἑδραιωμένου σὲ ἐντυπωσιακὴ ἔκταση στέρεης γνώσης τῆς ἱστορίας, τῆς φιλοσοφίας καὶ τῆς θεολογίας δημιουργικοῦ καὶ ὑπέροχα ἐριστικοῦ αὐτοῦ Ὀρθοδόξου στοχαστῆ, ὁ ὁποῖος ἔχει αὐτὴν τὴν ἐποχὴ ἀναστατώσει σὲ βάθος τὰ ἀμερικανικὰ πράγματα μὲ τὴν «ἀνησυχητικὰ καὶ ἀνατρεπτικὰ κυριολεκτικὴ» μετάφρασή του τῆς Καινῆς Διαθήκης (The New Testament: A Translation. Yale University Press: 2017). Ἡ ἔκδοση ἑνὸς βιβλίου του στὰ ἑλληνικὰ ἀφορᾶ, συνεπῶς, κάθε ἄνθρωπο ἐνδιαφερόμενο γιὰ τοὺς καρποὺς τῆς σύγχρονης διανόησης, διότι ὁ λόγος τοῦ Hart ξεπερνᾶ κατὰ πολὺ τὰ ὅρια μιᾶς ἐσωτερικῆς συζήτησης γιὰ τὴ θρησκεία ἢ τὸν Ὀρθόδοξο χριστιανισμό, ἀποκτῶντας τὶς πρέπουσες καθολικὲς διαστάσεις ἑνὸς στοχαστῆ ἀξιώσεων.
Ὁ τίτλος τοῦ ἐδῶ βραβευμένου βιβλίου (Atheist Delusions στὸ πρωτότυπο, σὲ ἀντιρρητικὸ διάλογο μὲ τὸ The God Delusion τοῦ Richard Dawkins) τὸ ἀδικεῖ κατάφωρα: ὁ ἀναγνώστης θὰ ἀνέμενε ἐνδεχομένως ἕνα βιβλίο μὲ «ἐπιχειρήματα περὶ ὑπάρξεως τοῦ Θεοῦ» ἢ κάτι τέτοιο, ἕνα ἀπολογητικὸ ἐγχείρημα διαφωνιῶν καὶ ἀντιρρήσεων προκειμένου νὰ ἀνακοπεῖ ἡ ὁρμὴ ποὺ προκαλεῖ τὸ ρεῦμα τοῦ «νέου ἀθεϊσμοῦ» μὲ ἐπικεφαλῆς τὸν Richard Dawkins, καὶ ὡς ἐκ τούτου, ἐὰν ἦταν εὐφυὴς δὲν θὰ τὸ διάβαζε, καθ’ ὅτι μιὰ τέτοια συζήτηση ἀφορᾶ ἕνα περιορισμένο κοινὸ ἐκ προοιμίου πεπεισμένων συζητητῶν. Τὸ ἐδῶ βιβλίο ὅμως δὲν ἔχει ἀπολύτως καμία σχέση μὲ κάτι τέτοιο: ἂν καὶ ξεκινᾶ μὲ μερικὲς δεκάδες σελίδες βιτριολικῆς κριτικῆς στὶς ἀφέλειες τοῦ «ρεύματος» στὸ πρῶτο μέρος του (ἡ ὁποία ἄλλους θὰ ἐνοχλήσει καὶ ἄλλοι θὰ τὴν ἀπολαύσουν), σύντομα ἐκπτύσσεται σὲ ἕνα συναρπαστικὸ πανόραμα τῆς ἱστορίας τοῦ πολιτισμοῦ, τῆς σκέψης, τῆς ἐπιστήμης.
Ὁ Hart ἐκκινεῖ μὲ κάποιους συστατικοὺς μύθους τῆς σύγχρονης ἐποχῆς (πού, ἐδῶ ποὺ τὰ λέμε, ἔχουν ὡς μόνη πραγματικὰ συνεπῆ κατάληξη τὸν μαχητικὸ ἀθεϊσμὸ τύπου Dawkins): (α) τὴ θεμελιώδη ἀντιπαλότητα πίστης καὶ λογικῆς/ὀρθοῦ λόγου/ἐπιστήμης, μὲ τὴν εὐτυχῆ νίκη τῆς δεύτερης ἀπὸ τὸν Διαφωτισμὸ καὶ μετά, (β) τὴ ρομαντικὰ ἐξωραϊσμένη εἰκόνα τοῦ παγανιστικοῦ/εἰδωλολατρικοῦ ἀρχαίου κόσμου, (γ) τὴν αἰτιώδη σχέση πίστης καὶ μισαλλοδοξίας/πολέμων, (δ) τὸν Μεσαίωνα ὡς μιὰ ἐποχὴ «σκοταδιοῦ» ἀνάμεσα σὲ δύο κόσμους φωτός, τὴ δυτικὴ ρωμαϊκὴ αὐτοκρατορία καὶ τὴν ἀναγέννηση-νεωτερικότητα-σύγχρονη ἐποχή. Καὶ ἐνῶ σήμερα σχεδὸν κανένας συνεπὴς ἀκαδημαϊκὸς μελετητὴς κάθε μιᾶς ἀπὸ τὶς παραπάνω περιοχὲς δὲν παίρνει στὰ σοβαρὰ αὐτὲς τὶς κωμικὲς ὑπεραπλουστεύσεις καὶ δὲ δέχεται μιὰ τέτοια κολακευτικὴ αὐτοεικόνα τῆς σύγχρονης ἐποχῆς γιὰ τὸν ἑαυτό της ὡς ἱστορικὴ ἀλήθεια (τὰ παραπάνω ἔχουν πλέον περιοριστεῖ στὴ λαϊκὴ κατανάλωση ἐκτὸς ἀκαδημαϊκῶν τειχῶν), μολαταῦτα ὁ Hart δὲν παραβιάζει ἀνοιχτὲς θύρες ὅταν καταδεικνύει, μὲ σαγηνευτικὴ μαεστρία, μιὰ εἰκόνα τῆς ἱστορικῆς ἐξέλιξης τοῦ ἀνθρωπίνου πνεύματος τόσο μακριὰ ἀπὸ τὴ συνήθη video game κατανόηση τῆς ἱστορίας.
Τὸ τρίτο μέρος τοῦ βιβλίου εἶναι ἀφιερωμένο στὴν ὑπενθύμιση τοῦ ριζικὰ καινούργιου ποὺ ἔφερε ἡ ἀναπάντεχη ἐπανάσταση τῆς ἐξάπλωσης τοῦ χριστιανισμοῦ στὸν εὐρωπαϊκὸ κόσμο. Ἔννοιες ποὺ σήμερα τὶς θεωροῦμε δεδομένες καὶ αὐτονόητες, σύμφυτες μὲ τὴν ἀνθρώπινη ἰδιότητα, ἂν ὄχι ἀκόμη καὶ καπηλευόμενες ἀπὸ τὸν χριστιανισμό, ὅπως ἡ «ἀνθρωπιά», ἀποτελοῦσαν τότε μιὰ παράδοξη καινοτομία: ἡ ἰδέα ὅτι πρέπει νὰ χορτάσεις τὸν πεινασμένο ξένο ἢ νὰ φροντίσεις τὸν ἄσχετο μὲ ἐσένα ἄστεγο, ἰδέες ποὺ δὲν ὁδήγησαν στὴν πραγμάτωση κάποιας ἀψεγάδιαστης οὐτοπίας ἀλλὰ στὴν ὕπαρξη ἀδιανόητων κάποτε νοσοκομείων, πτωχοκομείων, γηροκομείων, ἀργότερα κράτους προνοίας καὶ - νὰ τὸ ποῦμε - ἀντίληψης περὶ ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων, ἁπλῶς δὲν θὰ εἶχαν ἀναδυθεῖ στὸν δυτικὸ κόσμο χωρὶς τὴ χριστιανικὴ ἐπανάσταση, κάτι ποὺ ὁ Hart καταδεικνύει μὲ μιὰ ἐντυπωσιακὴ κατάδυση στὴν ἱστορία. Στὸ τέταρτο καὶ τελευταῖο μέρος, ὁ συγγραφέας ἐπισημαίνει τοὺς κινδύνους ἀπὸ τὴ σημερινὴ ὑποχώρηση τέτοιων στοχεύσεων στὸ ὄνομα μιᾶς ἐκκοσμίκευσης ποὺ τὶς θεωρεῖ, πλὴν εἰς μάτην, αὐτονόητες.
Ἡ ἑλληνικὴ ἔκδοση τοῦ βιβλίου κοσμεῖται μὲ ἐπίμετρο τοῦ Σταύρου Ζουμπουλάκη. Τὸ πολύτιμο αὐτὸ βιβλίο, τὸ τόσο ἀδικημένο ἀπὸ τὸν τίτλο του (ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὴν παροῦσα βιβλιοπαρουσίαση), ἀφορᾶ νομίζω κάθε ἄνθρωπο μὲ σκέψη καὶ κρίση σήμερα, κάθε ἀναγνώστη μὲ φιλέρευνο πνεῦμα· ἤ, γιὰ νὰ δανειστοῦμε μιὰ φράση τοῦ Richard Dawkins, κάθε ἀναγνώστη μὲ μιὰ πρωτοφανῆ «ὄρεξη γιὰ ἔκπληξη».
*Ὁ Σωτήρης Μητραλέξης εἶναι Seeger Fellow στὶς Ἑλληνικὲς Σπουδὲς στὸ Πανεπιστήμιο τοῦ Princeton.
