ΑΓΑΠΗ τὸ κατ' ἐξοχὴν γνώρισμα τοῦ Χριστιανισμοῦ: «τὸ ἐπακόλουθο ὅτι ἐπειδὴ ὁ Θεὸς ἀγαπᾶ τοὺς ἀνθρώπους, οἱ χριστιανοὶ δὲ μποροῦν νὰ εὐχαριστοῦν τὸ Θεὸ ἐκτὸς ἂν ἀγαποῦν ὁ ἕνας τὸν ἄλλο ἦταν κάτι ἐξ ὁλοκλήρου νέο. Ἴσως ἀκόμα πιὸ ἐπαναστατικὴ ἦταν ἡ ἀρχὴ ὅτι ἡ χριστιανικὴ ἀγάπη καὶ φιλανθρωπία πρέπει νὰ ἐκτείνονται πέρα ἀπὸ τὰ ὅρια τῆς οἰκογένειας καὶ τῆς φυλῆς, ὅτι πρέπει νὰ ἐπεκταθεῖ 'σὲ ὅλους ἐκείνους ποὺ σὲ κάθε τόπο, ἀναγνωρίζουν τὸν Κύριό μας, τὸν Ἰησοῦ Χριστό' (1 Κορ. 1,2). Πράγματι, ἡ ἀγάπη καὶ ἡ φιλανθρωπία πρέπει νὰ ἐπεκταθοῦν ἀκόμη καὶ πέρα ἀπὸ τὴ χριστιανικὴ κοινότητα»[1].
ΑΘΡΗΣΚΟΙ ἐντάσσονται εὐκολώτερα στὰ νέα θρησκευτικὰ κινήματα: «Παραδείγματος χάριν, ἐκεῖνοι ποὺ δηλώνουν ὡς θρήσκευμά τους ‘κανένα’ ἀποτελοῦν τὴν ὁμάδα τῶν Ἀμερικανῶν οἱ ὁποῖοι εἶναι πιὸ πρόθυμοι νὰ δεχθοῦν τὴν ἀστρολογία, τὴ γιόγκα, τὴ μετενσάρκωση, τὰ φαντάσματα κ.ο.κ. … Ἐπιπλέον, οἱ ἄνθρωποι ποὺ στὸ ἐρώτημα σχετικὰ μὲ τὸ ἀρχικὸ θρησκευτικὸ ὑπόβαθρό τους ἀπαντοῦν ‘κανένα’, συγκροτοῦν ἐξαιρετικὰ μεγάλο μέρος τῶν τάξεων τῶν νεοφώτιστων στὰ νέα θρησκευτικὰ κινήματα»[2].
ΑΡΧΕΓΟΝΟΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ἐβασίσθη στὶς προνομιοῦχες τάξεις: «Ἐὰν ἡ πρώιμη ἐκκλησία ἦταν ὅπως ὅλα τὰ ἄλλα λατρευτικὰ κινήματα γιὰ τὰ ὁποῖα ὑπάρχουν ἀρκετὰ στοιχεῖα, δὲν ἦταν ἕνα προλεταριακὸ κίνημα ἀλλὰ βασίστηκε στὶς πιὸ προνομιοῦχες τάξεις»[3].
ΑΡΧΕΓΟΝΟΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ἐκεῖ ὅπου ὑπῆρχαν ἑβραϊκὲς κοινότητες: «ὁ Χριστιανισμὸς ρίζωσε πιὸ σύντομα ὅπου ὑπῆρξαν ἑβραϊκὲς κοινότητες»[4].
ΕΙΔΩΛΟΛΑΤΡΕΣ λόγῳ πίστεως ἡ στᾶσις τους στὶς ἐπιδημίες: «Ὁ Γαληνὸς δὲν πίστευε στὴ ζωὴ πέρα ἀπὸ τὸ θάνατο. Οἱ χριστιανοὶ ἦταν σίγουροι ὅτι αὐτοὶ ἡ ζωὴ ἦταν μόνο προοίμιο. Ἡ παραμονὴ τοῦ Γαληνοῦ στὴ Ρώμη γιὰ νὰ περιθάλψει τοὺς δυστυχισμένους θὰ εἶχε ἀπαιτήσει ἀρκετὰ μεγαλύτερη ἀνδρεία ἀπὸ ἐκείνη ποὺ ἀπαιτεῖτο ἀπὸ τοὺς χριστιανούς»[5].
ΘΡΗΣΚΕΙΑ περισσότερο ἑλκυστικὴ αὐτὴ ἡ ὁποία μᾶς ‘κοστίζει’: «Μὲ ὅρους συμβατικῆς οἰκονομικῆς γλώσσας, ἀπὸ τὴν ἄποψη τῆς ἀναλογίας κόστους - ὀφέλους, σὲ γενικὲς γραμμὲς ὅσο περισσότερο ‘κοστίζει’ ἡ θρησκεία, τόσο μεγαλύτερο εἶναι τὸ ὄφελος»[6].
ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ διαδίδονται εὐκολώτερα ἐὰν διατηροῦν ἀνοικτὰ δίκτυα σχέσεων: «Τὰ περισσότερα νέα θρησκευτικὰ κινήματα ἀποτυγχάνουν ἐπειδὴ γίνονται γρήγορα κλειστά, ἢ ἡμίκλειστα δίκτυα. Δηλαδή, ἀποτυγχάνουν νὰ συνεχίσουν τὴ διαμόρφωση καὶ τὴν ἐνδυνάμωση σχέσεων μὲ τοὺς ξένους καὶ μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο χάνουν τὴν ἱκανότητα νὰ αὐξηθοῦν. Τὰ πετυχημένα κινήματα ἀνακαλύπτουν τεχνικὲς γιὰ διαμόρφωση δικτύων ἱκανῶν νὰ παραμείνουν ἀνοικτά, νὰ φθάσουν καὶ νὰ εἰσχωρήσουν σὲ νέα γειτονικὰ κοινωνικὰ δίκτυα. Καὶ σ’ αὐτὸ τὸ σημεῖο βρίσκεται ἡ ἱκανότητα τῶν κινημάτων νὰ διατηρήσουν ἐκθετικοὺς ρυθμοὺς ἀνάπτυξης κατὰ τὴ διάρκεια μιᾶς μακρᾶς χρονικῆς περιόδου»[7].
ΜΑΡΤΥΡΕΣ λόγος ἐξαπλώσεως τοῦ Χριστιανισμοῦ: «οἱ χριστιανοὶ μάρτυρες εἶχαν τυπικὰ τὴν εὐκαιρία νὰ ἐπιδείξουν τὴ σταθερότητά τους σὲ μεγάλο ἀριθμὸ ἄλλων χριστιανῶν, καὶ ἡ ἀξία τοῦ Χριστιανισμοῦ ποὺ κοινοποίησαν μ' αὐτὸν τὸν τρόπο, συχνὰ ἔκανε βαθιὰ ἐντύπωση ἀκόμα καὶ σὲ ἐθνικοὺς παρατηρητές»[8].
ΜΑΡΤΥΡΕΣ οἱ Ἀπόστολοι τῆς δεκαετίας τοῦ 60 ἐστάθηκαν ὡς ὑπέρβασι τῆς κρίσεως ἀπὸ τὴν μὴ ἔλευσι τῆς δευτέρας παρουσίας καὶ προσέδωσαν μεγάλη ἀξιοπιστία στὸ χριστιανικὸ εὐαγγέλιο: «Κατὰ τὴν ἄποψή μου, οἱ μάρτυρες τῆς δεκαετίας τοῦ 60 ἦταν ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι ἁπάλυναν τὴν κρίση ποὺ εἶχε προκληθεῖ ἐξαιτίας τῆς ματαιωμένης προφητείας καὶ τῶν μικρῶν ἀριθμῶν πιστῶν, ἐπιπροσθέτονας τὰ πάθη τους στὸ πάθος τοῦ Ἰησοῦ ὡς ἀπόδειξη τῆς ἐξιλέωσης. Στὸ πλαίσιο τῆς συζήτησης σχετικὰ μὲ τὴν ἀξιοπιστία, ποὺ ἀναπτύξαμε σ' αὐτὸ τὸ κεφάλαιο, θὰ μπορούσαμε νὰ θέσουμε τὸ ἐρώτημα: πόσο πιὸ ἀξιόπιστοι μάρτυρες, ἀπὸ ἐκείνους ποὺ κατέδειξαν τὴν ἀξία μιᾶς πίστης μὲ τὴν ἀποδοχὴ τῶν βασανιστηρίων καὶ τοῦ θανάτου, μποροῦσαν νὰ βρεθοῦν;»[9].
ΜΕΤΑΣΤΡΟΦΗ κοινωνιολογικὴ ἔννοιά της: «Στὴν πραγματικότητα ἡ μεταστροφὴ δὲν ἀφορᾶ στὴν ἀναζήτηση ἢ τὴν ἀποδοχὴ μιᾶς ἰδεολογίας, ἀλλὰ στὴν εὐθυγράμμιση τῆς θρησκευτικῆς συμπεριφορᾶς τοῦ ἀτόμου μὲ ἐκείνη τῶν φίλων καὶ τῶν μελῶν τῆς οἰκογένειάς του»[10].
ΜΕΤΑΣΤΡΟΦΗ λόγῳ κοινωνικῶν δικτύων: «οἱ σχέσεις ἀποτελοῦν τὸν πυρῆνα τῆς μεταστροφῆς καὶ ἑπομένως ὅτι ἡ μεταστροφὴ τείνει νὰ ἐξελίσσεται σύμφωνα μὲ τὰ κοινωνικὰ δίκτυα ποὺ διαμορφώνονται ἀπὸ τὶς διαπροσωπικὲς σχέσεις»[11].
ΜΕΤΑΣΤΡΟΦΗ λόγῳ σχέσεων μὲ τὴν νέα ὁμάδα: «Ἡ μεταστροφὴ σὲ νέες παρεκκλίνουσες θρησκευτικὲς ὁμάδες ἐμφανίζεται ὅταν, ἐνῷ στὰ ὑπόλοιπα θέματα δὲν ὑπάρχει καμιὰ διαφορά, οἱ ἄνθρωποι ἔχουν ἢ ἀναπτύσσουν ἰσχυρότερες σχέσεις μὲ μέλη τῆς ὁμάδας παρὰ μὲ μὴ-μέλη (Stark 1992)»[12].
ΜΕΤΑΣΤΡΟΦΗ προϊὸν σχέσεως: «Στὸ τέλος, ἡ ἀποδοχὴ μιᾶς νέας θρησκείας εἶναι μέρος τῆς προσαρμογῆς στὶς προσδοκίες καὶ τὰ παραδείγματα τῆς οἰκογένειας καὶ τῶν φίλων κάποιου»[13].
ΝΕΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ ἔνταξις κατ’ ἐξοχὴν ἀπὸ ἄτομα ποὺ δὲν εἶχαν σχέσι μὲ τὴν θρησκεία: «Οἱ νεοφώτιστοι σὲ νέα θρησκευτικὰ κινήματα προέρχονται σὲ συντριπτικὸ ποσοστὸ ἀπὸ περιβάλλοντα ποὺ δὲν εἶχαν σχέση μὲ θρησκεία»[14].
ΠΑΡΕΚΚΛΙΣΙΣ προϊὸν ἀπουσίας σχέσεων: «Ὁρισμένοι ἄνθρωποι, ὅμως, στεροῦνται σχέσεων. Τὰ ποσοστὰ παρέκκλισής τους εἶναι πολὺ ὑψηλότερα ἀπὸ ἐκείνων τῶν ἀνθρώπων μὲ ἀφθονία σχέσεων»[15].
ΧΡΙΣΤΑΝΙΣΜΟΣ διεδόθη ἐπειδὴ ἐκόμιζε ἕναν νέο πολιτισμό: «Δεδομένου ὅτι ἡ Ἀντιόχεια ὑπέφερε ἔντονα ἀπὸ ὅλα αὐτὰ τὰ ἀστικὰ προβλήματα, εἶχε ἔντονη ἀνάγκη ἀπὸ λύσεις. Δὲν προκαλεῖ κατάπληξη τὸ γεγονὸς ὅτι οἱ πρῶτοι χριστιανοὶ ἱεραπόστολοι ἔγιναν τόσο θερμὰ δεκτοὶ σ’ αὐτὴν τὴν πόλη. Γιατὶ αὐτὸ ποὺ ἔφεραν δὲν ἦταν ἁπλὰ ἕνα ἀστικὸ κίνημα, ἀλλὰ ἕνας νέος πολιτισμὸς μὲ τὴν ἱκανότητα νὰ κάνει τὴ ζωὴ στὶς ἑλληνορωμαϊκὲς πόλεις πιὸ ἀνεκτή»[16].
ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ αἴτια ἐξαπλώσεώς του: «Ὁ Χριστιανισμὸς δὲν αὐξήθηκε λόγῳ θαύματος στὶς ἀγορές (ἂν καὶ μπορεῖ νὰ εἶχαν ὑπάρξει πολλὰ ἀπ' αὐτὰ ποὺ συνέβαιναν), ἢ ἐπειδὴ τὸ εἶπε ὁ Κωνσταντῖνος, ἢ ἀκόμα ἐπειδὴ οἱ μάρτυρες τοῦ ἔδωσαν τέτοια ἀξιοπιστία. Αὐξήθηκε ἐπειδὴ οἱ χριστιανοὶ ἀποτέλεσαν μιὰ ἔντονη κοινότητα, ἱκανὴ νὰ παράγει 'ἀνίκητη ἐπιμονή' ποὺ τόσο πρόσβαλε τὸ Πλίνιο τὸν νεότερο, ἀλλὰ παρήγαγε τεράστιες θρησκευτικὲς ἀνταμοιβές. Καὶ τὰ πρωταρχικὰ μέσα τῆς αὔξησής του ἦταν μέσω τῶν ἑνωμένων καὶ ἐγκάρδιων προσπαθειῶν τοῦ αὐξανόμενου ἀριθμοῦ πιστῶν χριστιανῶν, οἱ ὁποῖοι προσκάλεσαν τοὺς φίλους, τοὺς συγγενεῖς, καὶ τοὺς γείτονές τους νὰ μοιραστοῦν τὶς 'καλὲς εἰδήσεις'»[17].
ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ αἴτια ἐξαπλώσεώς του: «Πιστεύω ὅτι ἦταν οἱ ἰδιαίτερες διδασκαλίες τῆς θρησκείας ποὺ ἐπέτρεψαν στὸ Χριστιανισμὸ νὰ συγκαταλέγεται στὰ πιὸ σαρωτικὰ καὶ ἐπιτυχημένα κινήματα ἀνανέωσης στὴν ἱστορία. Καὶ ἦταν ὁ τρόπος ποὺ αὐτὲς οἱ διδασκαλίες πῆραν πραγματικὴ σάρκα, ὁ τρόπος ποὺ κατεύθυναν τὶς ὀργανωτικὲς ἐνέργειες καὶ τὴν ἀτομικὴ συμπεριφορά, ποὺ ὁδήγησε στὴν ἄνοδο τοῦ Χριστιανισμοῦ»[18].
ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ποῦ ὀφείλεται ἡ ἐξάπλωσίς του στὰ πρώιμα χρόνια: «Στὰ τελευταῖα κεφάλαια αὐτοῦ τοῦ βιβλίου θὰ ἐξετάσω πῶς ὁ Χριστιανισμὸς χρησίμευσε ὡς ἕνα κίνημα ἀνανέωσης ποὺ ἐμφανίστηκε ὡς ἀπάντηση στὴ δυστυχία, τὸ χάος, τὸ φόβο, καὶ τὴ βιαιότητα τῆς ζωῆς στὸν ἀστικὸ ἑλληνορωμαϊκὸ κόσμο. Πρὸς τὸ παρόν, ἂς ὑποδηλώσω ἁπλῶς ἐδῶ ὅτι ὁ Χριστιανισμὸς ἔδωσε νέα πνοὴ στὴ ζωὴ στὶς ἑλληνορωμαϊκὲς πόλεις μὲ τὴν παροχὴ νέων κανόνων καὶ νέων εἰδῶν κοινωνικῶν σχέσεων ποὺ θὰ ἔδιναν τὴ δυνατότητα ἀντιμετώπισης πολλῶν ἐπειγόντων ἀστικῶν προβλημάτων. Σὲ πόλεις γεμᾶτες μὲ ἄστεγους καὶ φτωχούς, ὁ Χριστιανισμὸς πρόσφερε τὴ φιλανθρωπία, καθὼς ἐπίσης καὶ τὴν ἐλπίδα. Σὲ πόλεις γεμᾶτες μὲ νεοφερμένους καὶ ξένους, ὁ Χριστιανισμὸς πρόσφερε μιὰ ἄμεση βάση γιὰ συνδέσεις. Σὲ πόλεις γεμᾶτες μὲ ὀρφανὰ καὶ χῆρες, ὁ Χριστιανισμὸς παρεῖχε μιὰ νέα καὶ διευρυμένη αἴσθηση τῆς οἰκογένειας. Σὲ πόλεις ποὺ ἦταν διαιρεμένες ἀπὸ βίαιες ἐθνικὲς συγκρούσεις, ὁ Χριστιανισμὸς πρόσφερε μιὰ νέα βάση γιὰ κοινωνικὴ ἀλληλεγγύη (βλ. Pelikan 1987: 21). Καὶ σὲ πόλεις ποὺ βρέθηκαν ἀντιμέτωπες μὲ ἐπιδημίες, πυρ|καγιές, καὶ σεισμούς, ὁ Χριστιανισμὸς πρόσφερε ἀποτελεσματικὲς ὑπηρεσίες περίθαλψης»[19].
ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ προσέφερε τὴν ἀνθρωπιὰ στοὺς πιστούς: «Τέλος, αὐτὸ ποὺ ὁ Χριστιανισμὸς ἔδωσε στοὺς νεοφώτιστούς του δὲν ἦταν τίποτα λιγότερο ἀπὸ τὴν ἀνθρωπιά τους. Ἀπὸ αὐτὴ τὴν ἄποψη ἡ ἀρετὴ ἦταν ἡ ἀνταμοιβή του»[20].
ΧΡΟΝΟΣ ἀποδεκάτωσίς του ἀπὸ κάποιους χριστιανούς: «οἱ Μορμόνοι κα|λοῦνται νὰ συνεισφέρουν ὄχι μόνο τὸ 10% τῶν εἰσοδημάτων τους, ἀλλὰ καὶ τὸ 10% τοῦ χρόνου τους στὴν ἐκκλησία»[21].
[1] Rodney Stark, Ἡ ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ (Ἀθήνα: Ἄρτος Ζωῆς, 2005), σ. 320.
[2] Rodney Stark, Ἡ ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ (Ἀθήνα: Ἄρτος Ζωῆς, 2005), σ. 66.
[3] Rodney Stark, Ἡ ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ (Ἀθήνα: Ἄρτος Ζωῆς, 2005), σ. 59.
[4] Rodney Stark, Ἡ ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ (Ἀθήνα: Ἄρτος Ζωῆς, 2005), σ. 213.
[5] Rodney Stark, Ἡ ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ (Ἀθήνα: Ἄρτος Ζωῆς, 2005), σ. 138.
[6] Rodney Stark, Ἡ ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ (Ἀθήνα: Ἄρτος Ζωῆς, 2005), σ. 252.
[7] Rodney Stark, Ἡ ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ (Ἀθήνα: Ἄρτος Ζωῆς, 2005), σ. 41.
[8] Rodney Stark, Ἡ ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ (Ἀθήνα: Ἄρτος Ζωῆς, 2005), σ. 264.
[9] Rodney Stark, Ἡ ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ (Ἀθήνα: Ἄρτος Ζωῆς, 2005), σ. 285.
[10] Rodney Stark, Ἡ ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ (Ἀθήνα: Ἄρτος Ζωῆς, 2005), σ. 36.
[11] Rodney Stark, Ἡ ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ (Ἀθήνα: Ἄρτος Ζωῆς, 2005), σ. 37.
[12] Rodney Stark, Ἡ ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ (Ἀθήνα: Ἄρτος Ζωῆς, 2005), σ. 38.
[13] Rodney Stark, Ἡ ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ (Ἀθήνα: Ἄρτος Ζωῆς, 2005), σ. 91.
[14] Rodney Stark, Ἡ ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ (Ἀθήνα: Ἄρτος Ζωῆς, 2005), σ. 39.
[15] Rodney Stark, Ἡ ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ (Ἀθήνα: Ἄρτος Ζωῆς, 2005), σ. 36.
[16] Rodney Stark, Ἡ ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ (Ἀθήνα: Ἄρτος Ζωῆς, 2005), σ. 246.
[17] Rodney Stark, Ἡ ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ (Ἀθήνα: Ἄρτος Ζωῆς, 2005), σ. 316.
[18] Rodney Stark, Ἡ ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ (Ἀθήνα: Ἄρτος Ζωῆς, 2005), σ. 318.
[19] Rodney Stark, Ἡ ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ (Ἀθήνα: Ἄρτος Ζωῆς, 2005), σ. 245-246.
[20] Rodney Stark, Ἡ ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ (Ἀθήνα: Ἄρτος Ζωῆς, 2005), σ. 324.
[21] Rodney Stark, Ἡ ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ (Ἀθήνα: Ἄρτος Ζωῆς, 2005), σ. 269-270.
