Ἰωάννου Κ. Ἀγγελοπούλου
«Ἐποπτικὰ στοιχεῖα τῆς διδασκαλίας τοῦ Κυρίου»
Ἑλληνοχριστιανικὴ Ἀγωγὴ 72 (2021) 100-101
1. Εἰσαγωγὴ
Ὁ Κύριος Ἰησοῦς Χριστὸς ἐχαρακτηρίσθη ἀπὸ τοὺς ἀκροατές Του ὡς ἀνυπέρβλητος διδάσκαλος, διαφέρων ἀπὸ τοὺς ραββίνους τῆς ἐποχῆς Του, ἐπειδὴ ἐδίδασκε «ὡς ἐξουσίαν ἔχων καὶ οὐχ ὡς οἱ γραμματεῖς»[1]. Μάλιστα, ὅταν κάποιοι ἀπὸ τοὺς ἀκολουθοῦντες Αὐτὸν Τὸν ἐγκατέλειψαν λόγῳ τῶν λόγων Του, ἐρώτησε τοὺς μαθητές Του «μὴ καὶ ὑμεῖς θέλετε ὑπάγειν;». Καὶ ἡ αὐθόρμητος ἀπάντησις τῶν μαθητῶν ἦταν: «Κύριε, πρός τινα ἀπελευσόμεθα; Ῥήματα ζωῆς αἰωνίου ἔχεις»[2].
Διαβάζοντας κάποιος τὰ ἱερὰ εὐαγγέλια, διαπιστώνει ὅτι ὁ Κύριος εἶχε ἕναν ἰδιαίτερο τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο ὁμιλοῦσε. Στὶς διδασκαλίες Του (παραβολικὲς καὶ μή) ἐχρησιμοποιοῦσε πολλὰ παραδείγματα ἀπὸ τὴν καθημερινὴ ζωή. Ἀκόμη καὶ στὶς συνομιλίες καὶ διαλόγους Του ἔπαιρνε ἀφορμὴ ἀπὸ τὸ περιβάλλον του, φυσικὸ καὶ πολιτισμικό, γιὰ νὰ ἐκφράση τὴν ἀλήθειά Του. Ὡς παραδείγματα γιὰ τὰ ἀνωτέρω ἀναφέρομε δύο. Τὸ πρῶτο περιέχεται στὸ Μάρκ. 1: 14-20. Ὁ Κύριος καλεῖ τοὺς πρώτους Του μαθητές. Ἐκεῖ ποὺ περπατοῦσε «παρὰ τὴν θάλασσαν τῆς Γαλιλαίας» βλέπει τὸν Σίμωνα καὶ τὸν ἀδελφό του Ἀνδρέα, οἱ ὁποῖοι ἦσαν ἁλιεῖς καὶ ἔριχναν τὰ δίκτυα στὴν θάλασσα καὶ τοὺς λέγει νὰ Τὸν ἀκολουθήσουν καὶ θὰ τοὺς κάνει «ἁλιεῖς ἀνθρώπων». Μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο ἡ ἔννοια τοῦ ἁλιέως, τοῦ ψαρᾶ, γιὰ κάποιον ποὺ ἦταν ἁλιεύς, ἦταν κάτι τὸ οἰκεῖο, τὸ γνώριμο. Ὅταν, λοιπόν, τοὺς ὀνομάζει ἁλιεῖς ἀνθρώπων, ὁπωσδήποτε κατάλαβαν περὶ τίνος ἐπρόκειτο. Ὅπως ὁ ψαρὰς συλλαμβάνει μὲ τὰ ἐργαλεῖα του ψάρια, ἔτσι καὶ αὐτοὶ ἀντὶ ψάρια θὰ ἕλκυαν ἀνθρώπους. Ἕνα δεύτερο εἶναι ἡ «μικρὰ ζύμη» (Λουκ. 13: 21). «Ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ ὁμοία ἐστὶ ζύμῃ, ἣν λαβοῦσα γυνὴ ἔκρυψεν εἰς ἀλεύρου σάτα τρία, ἕως οὗ ἐζυμώθη ὅλον». Αὐτὴν τὴν τόσο γνωστή, στὴν ἐποχή Του, παράστασι τῆς ζύμης καὶ τοῦ ζυμώματος χρησιμοποιεῖ ὁ Κύριος γιὰ νὰ βοηθήση νὰ καταλάβουν οἱ ἀκροατές Του πῶς ἐνεργεῖ ἡ βασιλεία Του, ἡ Ἐκκλησία Του. Ἀργά, χωρὶς νὰ φαίνεται, ἀλλὰ τόσο δραστικά!
Ὁ τρόπος αὐτὸς τῆς ὁμιλίας τοῦ Κυρίου, γεμᾶτος ἀπὸ ἐποπτικὰ μέσα, ἐκτὸς τοῦ ὅτι τὴν ἔκανε κατανοητὴ καὶ στὸν πλέον ἀγράμματο, φανερώνει καὶ ἕνα ἄλλο στοιχεῖο. Τὸ στοιχεῖο τοῦ στοχασμοῦ καὶ τῆς κριτικῆς τοποθετήσεως ἀπέναντι στὰ πράγματα καὶ τὰ γεγονότα. Ὁ Ἰησοῦς δὲν ἔβλεπε τὰ καθημερινῶς συμβαίνοντα ὡς ἀδιάφορα, ἀλλὰ ὡς ἔχοντα σχέσι μὲ τὴν σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου. Κάθε ἀντικείμενο ἢ γεγονός, ἐὰν τὸ δοῦμε καὶ τὸ στοχασθοῦμε ὀρθῶς μπορεῖ νὰ γίνη ἀνυψωτικὸ βῆμα στὴν πνευματική μας πορεία. Ὁ Κύριος ἐχρησιμοποίησε ὅλα σχεδὸν τὰ ἀντικείμενα καὶ τὶς εἰκόνες τῆς ἐποχῆς Του. Γι' Αὐτὸν δὲν ἦταν ἀμελητέο πρᾶγμα ἕνα ἄροτρο π.χ. ποὺ ἔβλεπε σὲ κάποιον ἀγρό. Ἀμέσως τὸ συνεδύαζε μὲ τὴν βασιλεία τοῦ Θεοῦ: «οὐδεὶς ἐπιβαλὼν τὴν χεῖρα αὐτοῦ ἐπ' ἄροτρον καὶ βλέπων εἰς τὰ ὀπίσω εὔθετός ἐστιν εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ»[3].
2. Ἐποπτικὰ στοιχεῖα
Μία πρόχειρος ταξινόμησις τῶν ἐποπτικῶν στοιχείων, τὰ ὁποῖα ἐχρησιμοποίησε ὁ Κύριος στὶς διδασκαλίες Του εἶναι ἡ ἀκόλουθος: α) Ἐκ τῆς Φύσεως καὶ ἀγροτικῆς ζωῆς. Ἐπειδὴ πολλὲς ἀπὸ τὶς ὁμιλίες Του ὁ Χριστὸς τὶς ἔκανε σὲ ὑπαιθρίους χώρους (παρὰ τὴν λίμνην Γεννησαρέτ, ἐπὶ τοῦ ὄρους κ.λπ.) ἐχρησιμοποίησε πολλὲς εἰκόνες ἀπὸ τὴν Φύσι καὶ τὴν ἀγροτικὴ ζωή, οἰκεῖες καὶ γνώριμες στοὺς ἀκροατές Του καὶ μέσῳ αὐτῶν τοὺς ἐδίδασκε τὶς ἀλήθειες τῆς πίστεως καὶ τῆς χριστιανικῆς ζωῆς (π.χ. κρίνα τοῦ ἀγροῦ, πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ, μικρὰ ζύμη, στάχυες καὶ θερισμὸς, ἰχθῦες καὶ ἁλιεία, σπορὰ καὶ καρποφορία, ἀστραπὴ, σεισμὸς, βροχὴ, ἥλιος, κ.λπ.). β) Ἐκ τῆς κοινωνικῆς ζωῆς (π.χ. νυμφίος, νυμφών, γάμος, δεῖπνον, ἀνώγαιον μέγα ἐστρωμένον). γ) Ἐκ τῆς πολιτικῆς καὶ οἰκονομικῆς ζωῆς (π.χ. Δοῦλοι καὶ τάλαντα, Ἄρχων συνᾶραι λόγον μετὰ τῶν δούλων αὐτοῦ, Οἱ ἄρχοντες τῶν ἐθνῶν καταδυναστεύουσιν αὐτὰ ὑμῖν δὲ οὐχ οὕτως, ἀπόδοτε τὰ Καίσαρος Καίσαρι, καλὸς μαργαρίτης, κ.λπ.). δ) Ἐκ τῆς ἐπαγγελματικῆς ζωῆς καὶ τῶν ἀσχολιῶν τοῦ ἀνθρώπου (π.χ. λύχνος ὑπὸ τὸν μόδιον, λίθος ὃν ἀπεδοκίμασαν οἱ οἰκοδομοῦντες, ὁ ποιμὴν ὁ καλός, οἰκονόμος τῆς ἀδικίας κ.λπ.). ε) Ἐκ τῆς φυσιολογίας τοῦ ἀνθρώπου (π.χ. καρδία, κοιλία, Ὁ λύχνος τοῦ σώματός ἐστιν ὁ ὀφθαλμὸς, Ἔκβαλε ἐκ τοῦ ὀφθαλμοῦ σου τὴν δοκὸν, ὁ ἄρτος τῶν τέκνων τοῖς κυναρίοις, ζύμη τῶν Φαρισαίων, κ.λπ.)
Παραθέτομε ἐνδεικτικῶς ὁρισμένες ἀπὸ τὶς ἔννοιες - εἰκόνες, τὶς ὁποῖες ἐχρησιμοποίησε ὁ Κύριος γιὰ τὴν ἐποπτικότητα τῆς διδασκαλίας Του. Μὲ τὴν χρῆσι ἑνὸς Ταμείου Καινῆς Διαθήκης (Concordantiae, Concordance) μποροῦν νὰ εὑρεθοῦν οἱ παραπομπὲς στὰ εὐαγγελικὰ κείμενα καὶ νὰ ἀξιοποιηθοῦν καταλλήλως:
ἀγγεῖον, ἀετός, αἰχμάλωτος, ἄκανθα, ἅλας, ἁλιεύς, ἄμμος, ἄμπελος, ἀμπελών, ἄνεμος, ἀντίδικος, ἀξίνη, ἀργύριον, ἄριστον, ἄροτρον, ἄρτος, ἀσκός, ἀστραπή, ἀφεδρών, βαλλάντιον, βελόνη, βροχή, γέννησις, γεωργός, γναφεύς, δένδρον, δηνάριον, ζυγός, θερισμός, θρίξ (τρίχες), θύρα, ἰατρός, ἱμάτιον, ἰχθύς, καθηγητής, κάλαμος, κάμηλος, καρδία, καρπός, καύσων, κλείς, κλέπτης, κλῆμα, κοιλία, κοίτη, κόραξ, κριτής, λαμπάς, ληνός, λίθος, λιμός, λυχνία, λύχνος, μαργαρίτης, μάχαιρα, μεριστής, μέτρον, μισθωτός, μνημεῖον, μόδιος, μύλος, νεκρός, νομή, νοσσιά, νυμφίος, νυμφών, ξένος, ὁδός, οἰκία, οἰκονόμος, οἶνος, ὄρνις, ὀφθαλμός, ὄφις, παιδίον, πανδοχεῖον, πετεινά, πέτρα, πλούσιος, ποιμήν, ποίμνιον, ποταμός, ποτήριον, πούς, πρόβατον, προσκεφάλαιον, πτωχός, πύλη, πῦρ, ῥάβδος, ῥίζα, σαγήνη, σῖτος, σκηνή, σκορπίος, σκότος, σπόρος, στολή, στόμα, στρουθίον, συκῆ, σῶμα, τάλαντον, ταμεῖον, τέκνον, τελώνης, τυφλός, ὕδωρ, φυτεία, φῶς, χιτών, χοῖρος.
3. Ἐπίλογος
Ὅλες αὐτὲς οἱ εἰκόνες ἐχρησιμοποιήθησαν εἴτε στὶς παραβολὲς εἴτε στὶς ὑπόλοιπες διδαχὲς τοῦ Κυρίου ὡς παραδείγματα καὶ ἐποπτικὰ μέσα, γιὰ νὰ ἐντυπωθοῦν διαρκέστερα στὶς μνῆμες τῶν ἀνθρώπων τὰ διδάγματα καὶ τὰ βαθύτερα νοήματα τῶν λόγων Του. Οἱ εἰκόνες αὐτὲς μέχρι καὶ σήμερα χρησιμοποιοῦνται ἀπὸ τὸν κηρυκτικὸ καὶ κατηχητικὸ λόγο τῆς Ἐκκλησίας γιὰ τὴν πνευματικὴ οἰκοδομὴ νέων καὶ μεγαλυτέρων. Καὶ φανερώνουν τὴν ἐπίδρασι τῶν λογίων τοῦ Κυρίου μας, τὰ ὁποῖα φθάνουν μέχρι «μερισμοῦ ψυχῆς τε καὶ πνεύματος, ἁρμῶν καὶ μυελῶν»[4]
Στὴν τάξι ἢ στὴν κατηχητικὴ ὁμάδα μποροῦν νὰ χρησιμοποιηθοῦν ἀπὸ τὸν διδάσκοντα εἴτε ὡς λεκτικὲς περιγραφὲς μὲ τὴν βαθυτέρα ἀνάλυσί τους, εἴτε μὲ τὴν προβολὴ καὶ σχετικῶν εἰκόνων μέσῳ βιντεοπροβολέως γιὰ τὴν καλυτέρα ἐντύπωσί τους στὶς ψυχὲς τῶν μαθητῶν μας.
