Ἡρακλῆς Ρεράκης, Καθηγητὴς ΑΠΘ,
Πρόεδρος τῆς Πανελλήνιας Ἑνώσεως Θεολόγων
Ἀντιεκκλησιαστικὸς ὁ τρόπος διδασκαλίας τῶν θρησκευτικῶν
Ἡ Πανελλήνια Ἕνωση Θεολόγων (ΠΕΘ), μετὰ ἀπὸ ἕναν ἀγῶνα (10) ἐτῶν καὶ τὴν προσφυγή της στὸ Συμβούλιο τῆς Ἐπικρατείας (ΣτΕ), μὲ τὴ βοήθεια καὶ ἄλλων φορέων καὶ κάποιων Μητροπόλεων, κατάφερε, σὺν Θεῷ, ὥστε νὰ ἐπανέλθει ἡ σχολικὴ διδασκαλία τῶν Θρησκευτικῶν, ἀπὸ τὸν οὐδετερόθρησκο καὶ πολυθρησκειακὸ χαρακτῆρα, ποὺ εἶχε ὁδηγηθεῖ, στὸν ὀρθόδοξο χριστιανικό.
Μὲ βάση τίς γνωΣτΕς (4) ἀποφάσεις τοῦ ΣτΕ (2018 καὶ 2019), τὸ Ὑπουργεῖο Παιδείας δεσμεύεται, πλέον, ἔτσι, ὥστε νὰ μὴν ἀνατρέπεται ἡ κανονικότητα τοῦ ὀρθόδοξου χριστιανικοῦ μαθήματος στὰ σχολεῖα.
Τὰ Προγράμματα καὶ τὰ Βιβλία τῶν Θρησκευτικῶν ὀφείλουν νὰ εἶναι προσαρμοσμένα καὶ συμμορφωμένα στὸν συνταγματικὸ σκοπό, δηλαδή, στὴν ἀνάπτυξη τῆς ὀρθόδοξης χριστιανικῆς συνειδήσεως τῶν μαθητῶν/τριῶν (βλ. ΣτΕ 660, 926/2018 Ὁλομ.).
Οἱ ἀποφάσεις τοῦ Στέ, ἐπίσης, διευκρίνισαν, μὲ πολὺ συγκεκριμένο τρόπο, πῶς ἑρμηνεύεται ἡ «ἀνάπτυξη τῆς θρησκευτικῆς συνειδήσεως», ποὺ ἀναφέρεται ὡς «ἀποστολὴ τῆς παιδείας» στὸ ἄρθρο (16) τοῦ Ἑλληνικοῦ Συντάγματος, ἐπισημαίνοντας ὅτι «ἀνάπτυξη τῆς θρησκευτικῆς συνείδησης» σημαίνει «ἀνάπτυξη τῆς ὀρθόδοξης χριστιανικῆς συνείδησης».
Πρὸς τοῦτο, ἡ διδασκαλία τοῦ μαθήματος τῶν θρησκευτικῶν, κατὰ τὸ ΣτΕ, πρέπει νὰ διδάσκεται «ἐπὶ ἱκανὸ ἀριθμὸ ὡρῶν διδασκαλίας ἑβδομαδιαίως, νὰ μὴν ὑποβαθμίζεται καὶ νὰ περιλαμβάνει, ὁπωσδήποτε, μὲ σαφήνεια καὶ πληρότητα, τὰ δόγματα, τίς ἠθικὲς ἀξίες καὶ τίς παραδόσεις τῆς Ἀνατολικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ».
Τὸ ΣτΕ, ἀκόμη, ἀντιμετώπισε τὸ θέμα τῆς ἀνισότητας ποὺ ὑφίστανται οἱ ὀρθόδοξοι μαθητές/τριες στὴ διδασκαλία τοῦ Μτθ, σὲ σχέση μὲ τοὺς Ἕλληνες μαθητές/τριες τῶν ἄλλων θρησκευμάτων.
Στὸ σημεῖο (17) τῆς μὲ ἀρ. 1749 τοῦ 2019 ἀπόφασής του ἀναφέρει ὅτι: «ἐπειδὴ ὁ νομοθέτης, γιὰ ἑτερόδοξους ἢ ἀλλόθρησκους μαθητὲς ἔχει ρητῶς προβλέψει δυνατότητα διδασκαλίας τοῦ οἰκείου δόγματος ἢ θρησκείας, σύμφωνα μὲ τὴν συνταγματικὴ ἀρχὴ τῆς ἰσότητας, τὸ Κράτος δὲν μπορεῖ, ρυθμίζοντας τὸ περιεχόμενο τοῦ μαθήματος τῶν θρησκευτικῶν, νὰ στερήσει ἀπὸ τοὺς μαθητές, ποὺ ἀσπάζονται ὁρισμένο δόγμα ἢ θρησκεία, τὸ δικαίωμα, τὸ ὁποῖο ἀναγνωρίζει σὲ μαθητὲς ποὺ ἀνήκουν σὲ ἄλλα δόγματα ἢ θρησκεῖες, νὰ διδάσκονται ἀποκλειστικὰ τὰ δόγματα τῆς πίστεώς τους».
Ἔτσι, ὡς πρὸς τὸν τρόπο διδασκαλίας, τὸ ΣτΕ ἀποφάσισε ὅτι «πρέπει τὸ μάθημα νὰ διατηρεῖ ὡς προέχουσα καὶ κύρια μέριμνα, ὄχι τὴν παροχὴ πληροφοριῶν ἢ τὴν ἐπεξεργασία γνώσεων ἢ τὴν ἀνάπτυξη προβληματισμῶν ἱστορικῆς, θρησκευτικῆς ἢ κοινωνιολογικῆς φύσεως (ἀντικείμενο ἄλλωστε καὶ ἄλλων μαθημάτων), ἀλλὰ τὴν καλλιέργεια τῶν κατάλληλων προϋποθέσεων, ὥστε νὰ μπορεῖ νὰ μεταδοθεῖ τὸ προεκτεθέν, κατὰ τὸ Σύνταγμα, περιεχόμενό του».
Τὸ Ὑπουργεῖο Παιδείας προσπάθησε, ἐν μέρει, στὰ Μεταβατικὰ Προγράμματα, ποὺ μὲ ΦΕΚ δημοσίευσε τὸ 2020, νὰ προσαρμόσει τὴ διδασκαλία τοῦ Μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν στὶς ἀποφάσεις τοῦ Στε.
Ἔτσι, ὅπως ἀναφέρει τὸ Πρόγραμμα γιὰ τὸ Δημοτικὸ καὶ τὸ Γυμνάσιο, οἱ μαθητὲς καὶ οἱ μαθήτριες ἀφενός, μποροῦν νὰ ἀναπτύσσουν «ἱκανότητες καὶ ἐπάρκειες καὶ διαθέσεις καὶ στάσεις ζωῆς» ἀλλὰ καὶ νὰ συνδυάζουν «τὴν κατάκτηση γνώσεων, μὲ τὴ βιωματικὴ προσέγγισή τους, πρὸς ὄφελος τῆς ὁλόπλευρης καὶ ἰδιαίτερα τῆς θρησκευτικῆς τους ἀνάπτυξης».
Καὶ σὲ ἄλλα σημεῖα τῶν μεταβατικῶν Προγραμμάτων ὑπάρχουν τέτοιες ὁδηγίες, ἔτσι, ὥστε τὸ σχολεῖο, μέσῳ τοῦ ΜτΘ, «νὰ συνεισφέρει δημιουργικὰ στὴν ἀνάπτυξη καὶ καλλιέργεια τῆς θρησκευτικῆς συνείδησης τῶν Ὀρθόδοξων Χριστιανῶν μαθητῶν καὶ μαθητριῶν, καί, παράλληλα, νὰ συμβάλει στὴν ὁλόπλευρη ἀνάπτυξή τους (θρησκευτική, γνωστική, πνευματική, κοινωνική, ἠθική, ψυχολογική, αἰσθητική, καὶ δημιουργική)».
Ὡστόσο, τὰ μεταβατικὰ βιβλία, ποὺ χορηγήθηκαν στοὺς ὀρθόδοξους μαθητές, κατὰ τὰ σχολικὰ ἔτη 2020 - 2021 καὶ 2021 - 2022, εἶναι ἐντελῶς ἀκατάλληλα γιὰ νὰ ὑπηρετήσουν τὰ ὡς ἄνω Προγράμματα καὶ νὰ ἀναπτύξουν τὴν ὀρθόδοξη συνείδηση τῶν μαθητῶν/τριῶν, καθὼς ἡ ὕλη τους ἀποτελεῖ ἀντιγραφὴ τῶν ἀκυρωμένων ἀπὸ τὸ ΣτΕ βιβλίων-φακέλων του Φίλη (2016) καὶ τοῦ Γαβρόγλου (2017).
Αὐτὸ ποὺ χαρακτηρίζει τὸ περιεχόμενο αὐτῶν τῶν Βιβλίων εἶναι ὁ ὀρθολογικὸς καὶ γνωσιολογικός τους χαρακτῆρας καὶ ἡ μεθόδευση ποὺ κάνουν γιὰ τὴν ἀπομάκρυνση τῶν μαθητῶν ἀπὸ τὴν ἐκκλησιαστικὴ ζωή, μέσα ἀπὸ τὴ μεθοδευμένη ἀπόρριψη τῆς βιωματικῆς ἀγωγῆς, ποὺ ἀποτελεῖ ἕναν βασικὸ καὶ ἀπαραίτητο τρόπο μαθήσεως γιὰ ὅλα τὰ σχολεῖα τοῦ κόσμου καὶ σὲ ὅλα τὰ μαθήματα καὶ ἰδιαίτερα γιὰ τὸ ΜτΘ.
Ἔτσι, παρατηροῦμε ὅτι οἱ ὑπεύθυνοι τῶν Βιβλίων τῶν ὀρθοδόξων Θρησκευτικῶν βρῆκαν ἕναν τρόπο νὰ μὴν ἐφαρμόζονται, στὴν πράξη, οἱ ἀποφάσεις τοῦ ΣτΕ, μὲ τὴν ἀπομάκρυνση ἀπὸ τὰ Βιβλία τοῦ ΜτΘ τοῦ βιωματικοῦ τρόπου διδασκαλίας του. Ἐνῶ, λοιπόν, βλέπουμε τὸν βιωματικὸ τρόπο διδασκαλίας νὰ εἶναι ἔκδηλος καὶ νὰ χρησιμοποιεῖται εὐρύτατα ὡς πολύτιμο ἐργαλεῖο, στὴ διδασκαλία τοῦ ΜτΘ στὰ ἑβραϊκὰ καὶ μουσουλμανικὰ Βιβλία τοῦ ΜτΘ τῆς χώρας, προκειμένου νὰ βοηθοῦνται τὰ παιδιὰ στὴν ἐνσωμάτωσή τους στὶς θρησκεῖες τους, εἶναι ἀνύπαρκτη στὰ ἐγκεκριμένα ἰσχύοντα ἀπὸ τὸ 2020 μεταβατικὰ ὀρθόδοξα βιβλία τοῦ ΜτΘ.
Ὁ σκοπὸς εἶναι ἐμφανής. Εἶναι πλέον σαφὲς ὅτι τὸ Ὑπουργεῖο Παιδείας δὲν ἀκολουθεῖ, ἀλλὰ παραβιάζει σαφέστατα τίς ἀποφάσεις τοῦ ΣτΕ, στοχεύοντας, ὄχι στὴν ἀνάπτυξη τῆς ὀρθόδοξης χριστιανικῆς συνειδήσεως, ποὺ ἐπιτυγχάνεται μὲ βιωματικὴ ἀγωγή, ἀλλὰ στὴν ἀποεκκλησιαστικοποίηση τῶν μαθητῶν/τριῶν καὶ ἀδικῶντας, ἔτσι, μὲ αὐτὴν τὴν ἀνισότητα, τοὺς ἕλληνες ὀρθόδοξους μαθητὲς ἔναντι τῶν ἑλλήνων μαθητῶν τῶν ἄλλων θρησκειῶν. Μόνον οἱ ὀρθόδοξοι μαθητές, ἑπομένως, ἀπομακρύνονται, μεθοδευμένα, ἀπὸ τὴ δική τους πίστη, μέσῳ τῆς ὕλης καὶ τῶν μεθόδων διδασκαλίας τῶν οὐδετερόθρησκων Βιβλίων ποὺ χορηγοῦνται στοὺς μαθητές/τριες.
Ἔτσι, εἶναι ὁλοκάθαρο ὅτι τὸ Ὑπουργεῖο Παιδείας μέσῳ τῶν ἀκυρωμένων Βιβλίων Θρησκευτικῶν, ποὺ χορηγοῦνται στὰ ὀρθόδοξα παιδιά, τὰ ὁποῖα ἀποτελοῦν καὶ τὴν μεγάλη πλειονότητα τοῦ ἑλληνικοῦ μαθητικοῦ πληθυσμοῦ, τὰ θεωρεῖ καὶ τὰ ἀντιμετωπίζει, ὡς νὰ μὴν ἔχουν καμιὰ σχέση μὲ τὴν Ἐκκλησία τους καὶ ὡς νὰ μὴν ἀνήκουν ὡς μέλη σ' αὐτήν, καθὼς τὰ ξεναγεῖ καὶ δὲν τὰ προτρέπει νὰ συμμετέχουν σὲ ὅ,τι συμβαίνει στὴν μυστηριακή, λατρευτικὴ καὶ κοινωνική της ζωή, μὲ στόχο νὰ αἰσθάνονται μακρὰν τῆς Ἐκκλησίας, ὡς ξένοι ἐπισκέπτες καὶ παρατηρητές.
Ἡ συμμετοχὴ στὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας ἐμφανίζεται στὰ δικά τους Βιβλία Θρησκευτικῶν, ὡς ἕνα ἱστορικὸ παραμύθι, ποὺ ἀφορᾶ σὲ ἄλλους καὶ ὄχι στοὺς ἴδιους τοὺς μαθητές/τριες, ποὺ μαθαίνεται γνωσιολογικὰ καὶ ποὺ δὲν σχετίζεται μὲ τὴ δική τους πνευματικὴ ζωὴ καὶ ἀνάπτυξη. Οὐσιαστικά, δηλαδή, πρόκειται γιὰ μιὰ μεθόδευση ἀποξένωσης καὶ ἀπομάκρυνσής τους ἀπὸ τὴν πίστη τους.
Γιὰ παράδειγμα, παραθέτουμε κείμενο τῶν Θρησκευτικῶν των Ἑλλήνων Ἑβραίων μαθητῶν, ἀπὸ τὸ βιβλίο: «Βασικὲς ἀρχὲς τοῦ Ἰουδαϊσμοῦ», ὅπου παρατηροῦμε μὲ ποιό βιωματικὸ τρόπο μαθαίνουν νὰ συμμετέχουν τὰ ἑβραιόπουλα στὴ λατρευτικὴ ζωὴ τῆς πίστεώς τους, ἀναπτύσσοντας ἔτσι, συστηματικά, τὴ θρησκευτική τους συνείδηση:
«Ἡ λέξη "’Ωσσανὰ" σημαίνει "Λύτρωσέ μας" καὶ δείχνει τὸν χαρακτῆρα τῶν δεήσεών μας πρὸς τὸν Θεό... Κατὰ τίς ἡμέρες χαρᾶς γιὰ τὴν ἑορτὴ τῆς Σκηνοπηγίας, παρακαλοῦμε γιὰ τὴ σωτηρία μας. Στὴν περιφορὰ λαβαίνουν μέρος παιδιά, ποὺ κρατοῦν σημαιοῦλες» (σ. 42-43).
Γιὰ τὸν ἑορτασμὸ τῆς ἡμέρας τοῦ Ἐξιλασμοῦ, τὸ ἴδιο σχολικὸ βιβλίο ἀναφέρει: «Κύριος σκοπὸς τοῦ Ἐξιλασμοῦ εἶναι ἡ Μετάνοια, ἡ εἰλικρινὴς ἐπιθυμία μας, ν΄ ἀναγνωρίσουμε τ΄ ἁμαρτήματά μας, νὰ τὰ ὁμολογήσουμε, νὰ ἐκφράσουμε τὴ μεταμέλειά μας γι αὐτὰ καὶ νὰ βγοῦμε ἀπὸ τὸ μονοπάτι τοῦ κακοῦ. Στὴ Συναγωγή, ὅπως σὲ κάθε σπίτι, ἀνάβουμε λυχνάρια καὶ διαβάζουμε εἰδικὲς δεήσεις. Τὰ φῶτα πρέπει νὰ τ' ἀνάβουμε κοντὰ σὲ παράθυρο ἢ σὲ πόρτα γιὰ νὰ μαθευτεῖ ὅτι γιορτάζουμε τὴν ἐπέτειο ἑνὸς θαύματος» (σ. 50 καὶ ἑξ.).
Μὲ ἄλλα λόγια, οἱ Ἕλληνες Ἑβραῖοι μαθητὲς μαθαίνουν, στὰ σχολικὰ βιβλία τῶν Θρησκευτικῶν τους, τί νὰ κάνουν καὶ πῶς θὰ τὸ κάνουν, στὴν πράξη, προκειμένου νὰ ἀναπτύσσουν, σταδιακά, τὴ θρησκευτική τους συνείδηση καὶ νὰ ἐκφράζουν, βιωματικά, τὴν πίστη τους στὸ πλαίσιο τῆς λατρευτικῆς τους ζωῆς.
Ἀντίθετα, στὰ οὐδετερόθρησκα Βιβλία ποὺ δίνονται στοὺς Ἕλληνες ὀρθόδοξους μαθητές/τριες, ὅπως φαίνεται σὲ ἕνα ἀπὸ αὐτά, στὸ βιβλίο Θρησκευτικῶν τῆς Γ΄ Δημοτικοῦ (ἐκδ. 2020, σ. 30), στὴν ἑνότητα «Οἱ πόλεις γιορτάζουν τὸν Ἅγιό τους. Ἡ χαρὰ τῆς πανήγυρης», εἶναι ἐμφανὲς ὅτι ἐπιδιώκεται ἡ ἀποστασιοποίησή τους ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία τους:
«Κάθε περιοχὴ ἔχει ἕναν ναό, μιὰ ἐκκλησία, μὲ τὸ ὄνομα ἑνὸς ἁγίου. Ὅταν γιορτάζει ὁ ἅγιος αὐτῆς τῆς ἐκκλησίας, γίνεται μιὰ μεγάλη γιορτή, ἕνα πανηγύρι. Ὅπου κι ἂν γίνεται, σὲ μικρὴ ἢ μεγάλη πόλη, συγκεντρώνονται ὅλοι οἱ ἐνορῖτες. Αὐτὸ τοὺς ἑνώνει καὶ δυναμώνει τὴν ἀγάπη καὶ τὴ συνεργασία μεταξύ τους. Πρὶν ἀπὸ τὸ πανηγύρι, ἡ ἐκκλησία στολίζεται. Ἀπὸ τὴν παραμονὴ γίνεται ὁ Ἑσπερινὸς καὶ οἱ πιστοὶ πηγαίνουν στὴν ἐκκλησία τὸ πρόσφορο. Τὴν ἑπόμενη μέρα, στὴ Λειτουργία, εὐλογοῦνται οἱ ἄρτοι (γλυκὰ ψωμιά, ζυμωμένα μὲ μυρωδικὰ καὶ πασπαλισμένα μὲ ζάχαρη), ποὺ μοιράζονται ἀργότερα στοὺς πιστούς. Τὸ ἀπόγευμα τῆς ἡμέρας τῆς γιορτῆς, γίνεται λιτάνευση τῆς εἰκόνας τοῦ Ἁγίου (περιφορά της, δηλαδή, στοὺς δρόμους τῆς ἐνορίας), στὴ διάρκεια τῆς ὁποίας ψέλνουν ὁ ἱερέας καὶ οἱ ψάλτες».
Τὸ πρῶτο ποὺ παρατηροῦμε σὲ ὅλη τὴν ὕλη αὐτῶν τῶν Βιβλίων εἶναι ὅτι δὲν ὑπάρχει ἡ βιωματικὴ συμμετοχὴ τῶν παιδιῶν στὸ «ἐμεῖς» τῆς Ἐκκλησίας. Οἱ μαθητές/τριες μαθαίνουν ὅτι κάποιοι ἄλλοι πηγαίνουν στὸ πανηγύρι, ὄχι φυσικὰ οἱ ἴδιοι/ες, καί, φυσικά, δὲν παρακινοῦνται νὰ συμμετέχουν σὲ αὐτό, ἀλλά, ἁπλῶς, ἐνημερώνονται, δημοσιογραφικά, τί γίνεται σὲ ἕνα πανηγύρι!
Αὐτὴ εἶναι ἡ σημερινὴ κατάσταση τῶν δῆθεν προσαρμοσμένων στὶς ἀποφάσεις τοῦ ΣτΕ Θρησκευτικῶν. Οἱ μαθητές/τριες διδάσκονται, ἀκόμη, τὰ ἀκυρωμένα, ἀπὸ τὸ ΣτΕ, οὐδετερόθρησκα βιβλία Φίλη - Γαβρόγλου.
Τὸ 2021 δημοσιεύτηκε, ἀπὸ τὸ Ὑπουργεῖο Παιδείας, τὸ Πρόγραμμα Σπουδῶν στὰ Θρησκευτικὰ καὶ ἀναμένεται νὰ γίνει, μὲ βάση αὐτὸ τὸ Πρόγραμμα, ἡ προκήρυξη γιὰ τὴ συγγραφὴ τῶν νέων Βιβλίων.
Μιὰ καὶ ἡ ἐλπίδα πεθαίνει τελευταῖα, ἂς ἐλπίζουμε νὰ ἐπανέλθει ἡ διδασκαλία τῶν Θρησκευτικῶν στὴ θεολογική, συνταγματικὴ καὶ παιδαγωγική της κανονικότητα. Μὲ βάση, ὅμως, τίς ἤδη ἐπιδειχθεῖσες προθέσεις τοῦ Ὑπουργείου καὶ τὰ χαρακτηριστικὰ τῶν προσώπων ποὺ ἐπιλέγονται γιὰ τὸ ΜτΘ, ἡ ἐλπίδα αὐτὴ παραμένει ἰσχνή.
