ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΙΕΡΑΡΧΕΣ
ΚΑΙ ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΓΙΟΡΤΗΣ ΤΟΥΣ
ΚΑΙ ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΓΙΟΡΤΗΣ ΤΟΥΣ
Και φέτος, αγαπητά μας παιδιά, η γλυκιά φωνή της καμπάνας μας συγκέντρωσε στο ναό για να τιμήσουμε τη μνήμη των μεγάλων διδασκάλων: Βασιλείου του Μεγάλου, Γρηγορίου του Θεολόγου και Ιωάννου του Χρυσοστόμου. Σκέφτηκα, λοιπόν, στη σύντομη ομιλία που θα σας κάνω να δώσω απάντηση σε δύο σημαντικά ερωτήματα. Το πρώτο είναι: Γιατί οι Τρεις Ιεράρχες θεωρούνται προστάτες των γραμμάτων και της παιδείας;
Αγαπητά μας παιδιά,
Ο Βασίλειος, ο Γρηγόριος και ο Ιωάννης ανατράφηκαν από χριστιανούς γονείς αλλά σπούδασαν κοντά σε Έλληνες δασκάλους. Αγάπησαν την ελληνική παιδεία, μιλούσαν τέλεια την ελληνική γλώσσα, γνώρισαν σε βάθος τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς μέσα από τα έργα τους. Κι όλα τα καλά κι ωφέλιμα στοιχεία της ελληνικής παιδείας και του ελληνικού πολιτισμού τα χρησιμοποίησαν προκειμένου να κατανοήσουν, να ερμηνεύσουν, να συστηματοποιήσουν και να διαδώσουν τη χριστιανική πίστη. Έτσι, όμως, διέσωσαν και τον πλούτο της ελληνικής σοφίας τα χρόνια εκείνα της παρακμής.
Οι Τρεις Ιεράρχες ήταν σύγχρονοι του αυτοκράτορα Ιουλιανού, που στην ιστορία έμεινε γνωστός ως Παραβάτης, επειδή προσπάθησε να αναβιώσει την ειδωλολατρική θρησκεία. Ήταν μάλιστα συμφοιτητές του στη φιλοσοφική σχολή της Αθήνας. Με το έργο τους, λοιπόν, οι Τρεις Ιεράρχες απέδειξαν πόσο άδικη αλλά και βλαβερή ήταν η ταύτιση του Ελληνισμού με την ειδωλολατρία. Και πόσο λανθασμένη ήταν η θέση κάποιων χριστιανών γονιών της εποχής τους, που δεν έστελναν τα παιδιά τους να σπουδάσουν την ελληνική παιδεία για να μην παρασυρθούν τάχα από τους Έλληνες δασκάλους τους.
Οι άγιοί μας και με το λόγο τους και με τη ζωή τους πέτυχαν να φέρουν κοντά και να ενώσουν αρμονικά τις αξίες του Ελληνισμού και τις αλήθειες του Χριστιανισμού, δημιουργώντας τα θεμέλια του Ελληνοχριστιανικού πολιτισμού, που κυριάρχησε στην Ανατολή αλλά δεν άφησε ανεπηρέαστη τη Δύση. Να, γιατί το κύρος των Τριών Ιεραρχών είναι οικουμενικό. Να, γιατί λέγονται οικουμενικοί δάσκαλοι.
Εξάλλου, επειδή γνώρισαν τέλεια την ελληνική φιλοσοφία μπόρεσαν να στηρίξουν λογικά τα δόγματα της Εκκλησίας και να ανατρέψουν το ψέμα και τη διαστροφή κάθε αιρετικής διδασκαλίας. Έτσι διέσωσαν τη χριστιανική πίστη και την παρέδωσαν μέχρις εμάς.
Ο φάρος της Ορθοδοξίας και του Ελληνισμού που άναψαν αυτοί οι «τρεις μέγιστοι φωστήρες» συνέχισε να φωτίζει με το ανέσπερο φως του και κατά τη βυζαντινή εποχή. Και βοήθησε το Βυζάντιο να αποβάλλει το ρωμαϊκό μανδύα του και να διακηρύξει την ελληνική συνείδησή του. Κι όταν αργότερα, οι Βυζαντινοί ξεκίνησαν το εκπολιτιστικό και ιεραποστολικό τους έργο, την ελληνοχριστιανική παιδεία των Τριών Ιεραρχών μεταλαμπάδευσαν στα άλλα έθνη.
Αλλά, κι όταν η Κων/πολη, το κέντρο του ελληνοχριστιανικού πολιτισμού, υπέκυψε στον Πορθητή η αθάνατη κληρονομιά των Τριών Πατέρων διαφυλάχθηκε από το υπόδουλο γένος των Ελλήνων. Μεταφέρθηκε, όμως, και στη Δύση και από την επίδρασή της δημιουργήθηκε η Αναγέννηση και ο Ανθρωπισμός. Με την εφεύρεση της τυπογραφίας από το Γουτεμβέργιο και μέσα σε διάστημα μόλις σαράντα ετών εκδόθηκε από τους Δυτικούς είκοσι φορές ο περίφημος λόγος του Μεγάλου Βασιλείου : «Προς τους νέους, όπως αν εξ ελληνικών ωφελοίντο λόγων»!
Τα χρόνια της σκλαβιάς η Εκκλησία ήταν ο θεματοφύλακας της ελληνοχριστιανικής παιδείας. Το δε συγγραφικό έργο των Τριών Ιεραρχών κυκλοφορούσε τότε σε «ανθολογίες», όπως λέγονταν, ή «χρηστομάθειες», αρχικά στη γλώσσα που μιλιόταν την εποχή εκείνη κι αργότερα στο πρωτότυπο κείμενο. Με αυτά τα κείμενα γαλουχήθηκαν αυτοί που αργότερα αγωνίστηκαν για την απελευθέρωση και την εθνική ανεξαρτησία της Πατρίδας.
«Γι αυτό η γιορτή των Τριών Ιεραρχών είναι ταυτόχρονα γιορτή του ελληνικού πνεύματος και γιορτή της ελληνικής πατρίδας», είχε πει σε πανηγυρικό του λόγο το 1950 ο Ακαδημαϊκός και πρώην Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας Μιχαήλ Στασινόπουλος. Και ο π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ, Ρώσος θεολόγος και Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Harvard, είπε : «Η Ορθόδοξη Εκκλησία υπήρξε ο θεματοφύλακας του χριστιανικού Ελληνισμού κι αυτό το δημιουργικό πνεύμα του χριστιανικού Ελληνισμού πρέπει να αναζητάμε. Ας γίνουμε περισσότερο Έλληνες, για να γίνουμε Ορθόδοξοι Χριστιανοί».
Να, γιατί, αγαπητά μου παιδιά, ήδη από τον 17ο αιώνα, όπως σημειώνει ο μεγάλος μας ιστορικός Κων/νος Παπαρρηγόπουλος, καθιερώθηκε η γιορτή των Τριών Ιεραρχών ως σχολική γιορτή των Ελληνικών Γραμμάτων.
Ας έρθουμε τώρα στο δεύτερο ερώτημα : Τι έχουν να μας πουν οι Τρεις Ιεράρχες σήμερα, στην εποχή της κρίσης που περνάμε;
Είναι γεγονός, αγαπητοί μου, ότι τα τελευταία χρόνια χαλάρωσε η σχέση μας με την παράδοσή μας. Δεν αντιστεκόμαστε σε ό,τι ξεθωριάζει και παραποιεί την ελληνικότητά μας. Χάσαμε την ενότητά μας και οπισθοδρομούμε πολιτιστικά, πνευματικά, πολιτικά και κοινωνικά. Παρά ταύτα, εμείς οι Έλληνες κρατάμε το αξεπέραστο μεγαλείο της ελληνικής σκέψης και του λόγου : την ευγένεια, την αρμονία, το μέτρο, την κριτική δύναμη, τη συνθετική ικανότητα, τη σαφήνεια, τη λιτότητα, τη ρωμαλεότητα. Τα συγγραφικά έργα των Τριών Ιεραρχών μαρτυρούν πόσο αυθεντικοί εκπρόσωποι του γνήσιου ελληνισμού και του βιωμένου χριστιανισμού υπήρξαν. Ας τους γνωρίσουμε μελετώντας τη σοφία τους. Για να ξαναβρούμε τον εαυτό μας. Για να αποκτήσουμε άρτια συνείδηση του ιστορικού παρελθόντος μας. Με αυτογνωσία και αυτοκριτική. Για να αναθερμανθούν οι ελπίδες μας και να πάρουν σάρκα και οστά τα όνειρα των παιδιών μας.
Ας επενδύσουμε, λοιπόν, το μέλλον μας σ’ αυτό τον ελληνοχριστιανικό πολιτισμό, που μας κράτησε όρθιους, δυνατούς, αξιοπρεπείς, ξεχωριστούς! Έτσι θα μπορούμε να πανηγυρίζουμε και να γιορτάζουμε τους προστάτες της παιδείας μας με λόγους που συνοδεύονται από αντάξια έργα.
Χρόνια πολλά σε όλους!
