Ζωῆς Σιάσου, Τό πραγματικό κόστος μιᾶς ἔκτρωσης

Δρος ΖΩΗΣ Δ. ΣΙΑΣΟΥ, Μαιευτῆρος-Χειρουργοῦ Γυναικολόγου

ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΚΟΣΤΟΣ ΜΙΑΣ ΕΚΤΡΩΣΗΣ

Ἀκτῖνες 80 (2017), σσ. 83-87

Ἡ ἔκτρωση θεωρεῖται μιὰ παγκόσμια μάστιγα τῶν ἡμερῶν μας. Ὁ Παγκόσμιος Ὀργανισμὸς Ὑγείας ἀναφέρει ὅτι 53 ἑκατομμύρια μὴ προγραμματισμένες κυήσεις τὸν χρόνο καταλήγουν σὲ τεχνητὴ διακοπή. Ἐκτιμᾶται μάλιστα ὅτι τὸ ἕνα τρίτο τῶν ἐκτρώσεων πραγματοποιεῖται ὑπὸ ἐπικίνδυνες συνθῆκες ὑγιεινῆς, μὲ ἀποτέλεσμα αὐτὲς νὰ εὐθύνονται γιὰ τὸ 13% τῆς μητρικῆς θνησιμότητας. Στὴν Εὐρώπη οἱ χῶρες μὲ τὶς λιγώτερες ἐκτρώσεις εἶναι ἡ Πορτογαλία καὶ ἡ Πολωνία, μὲ τὸ 0,1-1,9 % τῶν κυήσεων νὰ καταλήγουν σὲ τεχνητὴ διακοπή, καὶ ἀκολουθοῦν ἡ Αὐστρία καὶ ἡ Βοσνία-Ἐρζεγοβίνη μὲ ποσοστὸ 2-4,9%. Τὰ ὑψηλότερα ποσοστὰ τῶν ἐκτρώσεων, 30-87,5% τῶν κυήσεων, ἀπαντῶνται στὶς χῶρες τῆς πρώην Σοβιετικῆς Ἕνωσης, στὴ Ρουμανία καὶ στὴν Οὑγγαρία. Γιὰ τὶς ὑπόλοιπες Εὐρωπαϊκὲς χῶρες, τὸ ποσοστὸ κυμαίνεται ἀπὸ 8 μέχρι 29% τῶν κυήσεων.

Στὴν Ἑλλάδα καταγράφονται 300.000 ἐκτρώσεις τὸν χρόνο, δηλαδὴ ἀριθμὸς τριπλάσιος τῶν γεννήσεων. Ὑπολογίζεται ὅμως ὅτι ὁ πραγματικὸς ἀριθμός τους ἀγγίζει τὸ μισὸ ἑκατομμύριο ἐτησίως. Σύμφωνα μὲ στοιχεῖα τῆς Α΄ Πανεπιστημιακῆς Γυναικολογικῆς - Μαιευτικῆς Κλινικῆς τοῦ Νοσοκομείου «Ἀλεξάνδρα», τὸ 22% τῶν Ἑλληνίδων ἔχει κάνει ἔκτρωση, καὶ μάλιστα τὸ 1/3 ἀπὸ αὐτὲς πάνω ἀπὸ μία φορά. Ἐπίσης, τὸ 17% τῶν Ἑλληνίδων διέκοψε ἀνεπιθύμητη ἐγκυμοσύνη, πρὶν ἀκόμη ἐνηλικιωθεῖ, σὲ ἡλικία 16 ἐτῶν, τὸ 19% προχώρησε σὲ ἔκτρωση σὲ ἡλικία 25-34 ἐτῶν, καὶ τὸ 32% σὲ ἡλικία 35-45 ἐτῶν.

Τὸ κυριώτερο αἴτιο τῶν ἐκτρώσεων εἶναι οἱ μὴ προγραμματισμένες κυήσεις λόγῳ ἄγνοιας καὶ παράλειψης χρήσης ἀντισυλληπτικῶν μεθόδων. Τὸ γεγονὸς ὅτι ἡ ἀντισύλληψη ἔχει ὑπολογίσιμο κόστος, ποὺ δὲν καλύπτεται ἀπὸ τοὺς ἀσφαλιστικοὺς φορεῖς, καθὼς καὶ ἡ ἔλλειψη ἐνέσιμων ἢ ἐμφυτεύσιμων ἀντισυλληπτικῶν στὴν Ἑλλάδα, ποὺ παρέχουν μακρύτερη ἀντισυλληπτικὴ δράση καὶ καλύτερη συμμορφωσιμότητα, ἐπιδεινώνουν τὸ φαινόμενο. Πράγματι, 4 στὰ 10 ζευγάρια ἀναπαραγωγικῆς ἡλικίας φαίνεται ὅτι δὲν λαμβάνουν κανένα προφυλακτικὸ μέσο προστασίας ἀπὸ ἀνεπιθύμητη ἐγκυμοσύνη, ἀκόμα κι ὅταν δηλώνουν ὅτι δὲν ἐπιθυμοῦν ἄμεσα νὰ ἀποκτήσουν παιδί. Ἐπίσης, ἡ Ἑλλάδα ἔχει τὰ χαμηλότερα ποσοστὰ χρήσης ἀντισυλληπτικῶν δισκίων, μὲ 3,2% ἔναντι 22% στὶς ὑπόλοιπες χῶρες τῆς Εὐρώπης.

Ἕνα ἀκόμη πολὺ σημαντικὸ καὶ συνεχῶς ἐπιδεινούμενο κοινωνικὸ φαινόμενο ποὺ εὐθύνεται γιὰ τὴν αὔξηση τῶν ἐκτρώσεων εἶναι ἡ μείωση τοῦ μέσου ὅρου ἡλικίας ἔναρξης τῶν σεξουαλικῶν δραστηριοτήτων. Σύμφωνα μὲ πρόσφατο ρεπορτὰζ τοῦ ΣΚΑΪ, περίπου οἱ μισὲς ἔφηβες ξεκινοῦν τὴ σεξουαλική τους ζωὴ πρὶν τὰ 17 ἔτη, ἐνῷ ὑπάρχουν μελέτες ποὺ δείχνουν ὅτι τὸ 73% τῶν ἐφήβων 14 ἕως 16 ἐτῶν εἶχαν μιᾶς κάποιας μορφῆς σεξουαλικὴ δραστηριότητα. Ἡ πρώιμη ἔναρξη ἐπαφῶν, σὲ συνδυασμὸ μὲ τὴν ἔλλειψη σωστῆς σεξουαλικῆς διαπαιδαγώγησης καὶ ἐνημέρωσης γιὰ ἀντισύλληψη, ὁδηγεῖ σὲ ἀνεπιθύμητες ἐφηβικὲς κυήσεις, ἡ πλειοψηφία τῶν ὁποίων καταλήγει σὲ τεχνητὴ διακοπή. Ἔρευνα τῆς Β΄ Πανεπιστημιακῆς Γυναικολογικῆς - Μαιευτικῆς Κλινικῆς τοῦ Ἀρεταίειου Νοσοκομείου γιὰ τὶς κυήσεις στὴν ἐφηβεία ἀποκαλύπτει ὅτι 40.000 ἐκτρώσεις τὸν χρόνο στὴν Ἑλλάδα ἀπο-φασίζονται ἀπὸ ἀνήλικα κορίτσια. Ἀκόμη, 1 στὰ 4 κορίτσια ἡλικίας 14 ἕως 17 ἐτῶν ἔχει κάνει ἔκτρωση, ἐνῷ τὰ μισὰ ἀπὸ αὐτὰ δὲν ἔχουν ἐνημερώσει οὔτε τὴ μητέρα τους.

Οἱ συνηθέστεροι λόγοι ποὺ ἐπικαλοῦνται οἱ γονεῖς, γιὰ νὰ προχωρήσουν σὲ διακοπὴ τῆς κύησης, εἶναι πρωτίστως λόγοι οἰκονομικοὶ καὶ δευτερευόντως κοινωνικοί. Ἡ ἀνεργία τοῦ ἑνὸς ἢ καὶ τῶν δύο συζύγων, ἡ μείωση τοῦ οἰκογενειακοῦ εἰσοδήματος, ἡ ἀδυναμία νὰ καλυφθοῦν οἱ βασικὲς ἀνάγκες καὶ ὑποχρεώσεις ὁδηγοῦν τοὺς γονεῖς στὸν φόβο ὅτι ἡ ἄφιξη ἑνὸς ἀκόμα μέλους στὴν οἰκογένεια θὰ μειώσει ἀκόμα περισσότερο τὸ βιοτικό τους ἐπίπεδο. Πράγματι, τὰ τελευταῖα χρόνια τῆς οἰκονομικῆς κρίσης παρατηρήθηκε αὔξηση τῶν ἐκτρώσεων κατὰ 30%. Στοὺς κοινωνικοὺς λόγους ὑπάγονται οἱ περιπτώσεις ἀνεπιθύμητων κυήσεων ἐκτὸς γάμου ἢ οἱ περιπτώσεις κυήσεων σὲ περίοδο τῆς ζωῆς ποὺ ἡ γυναίκα ἔχει ἀφιερώσει στὴ μόρφωση ἢ στὴν ἐπαγγελματικὴ σταδιοδρομία. Τελικά, μιὰ μὴ προγραμματισμένη κύηση θὰ καταλήξει σὲ γέννηση σὲ ποσοστὸ 47%, σὲ τεχνητὴ διακοπὴ σὲ ποσοστὸ 40% καὶ σὲ αὐτόματη ἐκβολὴ ἢ παλινδρόμηση ἀπὸ φυσικὰ αἴτια σὲ ποσοστὸ 13%. Ἕνα μικρότερο ποσοστὸ κυήσεων ποὺ καταλήγει σὲ διακοπὴ ἀφορᾷ προγραμματισμένες - ἐπιθυμητὲς κυήσεις ποὺ ὅμως παρουσίασαν παθολογικὰ εὑρήματα στὸν ἔλεγχο τοῦ πρώτου ἢ δευτέρου τριμήνου κύησης. Πρόκειται γιὰ ἔβρυα ποὺ διαγνώσθηκαν μὲ σύνδρομο Down ἢ ἄλλες χρωμοσωμικὲς ἀνωμαλίες, μὲ μεσογειακὴ ἀναιμία, κυστικὴ ἴνωση, ἀνατομικὲς ἀνωμαλίες ἢ συγγενεῖς λοιμώξεις. Ἄλλοτε πάλι τὸ αἴτιο διακοπῆς μπορεῖ νὰ εἶναι κάποιο παθολογικὸ αἴτιο τῆς μητέρας (καρδιοπάθειες, καρκῖνος, αὐτοάνοσα νοσήματα), ποὺ δυνητικὰ θὰ ἐπιδεινωθεῖ κατὰ τὴν κύηση ἢ θὰ τῆς στερήσει τὴ θεραπεία. Ἀκόμη, σὲ περίπτωση ἀκούσιας λήψης φαρμάκων στὴν ἀρχὴ τῆς κύησης ποὺ ἔχουν ἐνοχοποιηθεῖ γιὰ ἀνωμαλίες διάπλασης τῶν ἐμβρύων, συχνὰ ἐπιλέγεται ἀπὸ τοὺς γονεῖς ἡ ἔκτρωση. Ἔτσι βλέπουμε ὅτι συχνὰ ὁ φόβος γιὰ τὴ γέννηση ἑνὸς παιδιοῦ μὲ μεγάλη ἢ ἐλάχιστη παθολογία ὁδηγεῖ τοὺς γονεῖς σὲ διακοπὴ τῆς κύησης, ὅταν βρεθοῦν ἀντιμέτωποι ἀκόμα καὶ μὲ μικρὴ πιθανότητα τὸ ἔμβρυο νὰ μὴν εἶναι 100% τέλειο σύμφωνα μὲ τὰ κοινωνικὰ κριτήρια. Γιὰ τὸν ἴδιο λόγο ἐπιλέγουν νὰ κάνουν δαπανηρὲς καὶ πολὺ ἐξειδικευμένες ἐξετάσεις στὴν ἀρχὴ τῆς κύησης, γιὰ νὰ ἐλαχιστοποιήσουν τὴν πιθανότητα νὰ φέρουν στὸν κόσμο ἕνα μωρὸ ποὺ θὰ τοὺς ταλαιπωρήσει μὲ τὴν πιθανὴ ἀρρώστια του.

Ὅσον ἀφορᾷ τὸ ἑλληνικὸ νομικὸ πλαίσιο ποὺ διέπει τὶς τεχνητὲς διακοπὲς κύησης, σύμφωνα μὲ τὸν Νόμο 1609/1986, ἡ ἔκτρωση ἐπιτρέπεται μὲ τὴ συναίνεση τῆς ἐγκύου καὶ μόνο ἀπὸ ἰατρὸ μαιευτῆρα-γυναικολόγο μὲ τὴ συμμετοχὴ ἀναισθησιολόγου σὲ ὀργανωμένη μονάδα στὶς ἀκόλουθες περιπτώσεις: α) Ἐντὸς τῶν πρώτων 12 ἑβδομάδων τῆς κύησης σὲ κάθε περίπτωση. β) Ἐντὸς τῶν πρώτων 24 ἑβδομάδων, ἂν ὑπάρχουν ἐνδείξεις σοβαρῆς ἀνωμαλίας τοῦ ἐμβρύου ἀσύμβατης μὲ τὴ ζωή. γ) Ἐντὸς τῶν πρώτων 19 ἑβδομάδων, ἂν ἡ ἐγκυμοσύνη εἶναι ἀποτέλεσμα βιασμοῦ, ἀποπλάνησης ἀνήλικης, αἱμομιξίας ἢ κατάχρησης γυναίκας ἀνίκανης νὰ ἀντισταθεῖ. δ) Χωρὶς χρονικὸ περιορισμό, ἂν ὑπάρχει ἀναπότρεπτος κίνδυνος γιὰ τὴ ζωὴ τῆς ἐγκύου ἢ τὸ ἔμβρυο ἔχει ἀποδεδειγμένες σοβαρὲς δυσλειτουργίες ἀσύμβατες μὲ τὴ ζωή.

Ἡ προγραμματισμένη ἔκτρωση πραγματοποιεῖται τὴν 8η μὲ 10η ἑβδομάδα κύησης. Δηλαδή, ἡ ἔκτρωση δὲν γίνεται ποτέ, ὅταν τὸ ἔμβρυο εἶναι λίγα κύτταρα ἢ δὲν χτυπάει ἡ καρδιά του. Πρέπει νὰ εἶναι τοὐλάχιστον 8 ἑβδομάδων, ποὺ σημαίνει ὅτι ἔχει καρδιὰ ποὺ χτυπάει μὲ διπλάσιο ρυθμὸ ἀπὸ αὐτὸν τῆς μητέρας του, ἔχει σχηματισμένα μάτια καὶ δάκτυλα, μπορεῖ νὰ κάνει ἑκούσιες κινήσεις, μὲ ἀποτέλεσμα στὸ ὑπερηχογράφημα νὰ μοιάζει νὰ χορεύει. Στὸν ἐγκέφαλό του διαμορφώνονται τὰ κέντρα τῆς ὅρασης, τῆς ἀκοῆς, τοῦ λόγου καὶ τῶν συναισθημάτων. Ὣς τὴ 10η ἑβδομάδα ὁ ἐγκέφαλός του τελειοποιεῖται καὶ μπορεῖ νὰ αἰσθανθεῖ καὶ νὰ ἀντιδρᾷ στὰ ἐρεθίσματα. Τὴ 10η ἑβδομάδα ἔχει ὕψος 3 ἑκατοστὰ καὶ ζυγίζει 4 γραμμάρια. Εἶναι ἕνα μικρό, τέλεια σχηματισμένο ἀνθρωπάκι. Οἱ γονεῖς του τὸ ἔχουν δεῖ στὸν ὑπέρηχο νὰ κινεῖται, ἔχουν ἀκούσει τὴν καρδιά του, ἔχουν πάρει τὴν πρώτη του φωτογραφία ἀπὸ τὸν γιατρό. Καὶ σὲ αὐτὴ τὴν ἡλικία κύησης ἀποφασίζουν νὰ τερματίσουν τὴν ἐγκυμοσύνη.

Ἡ ἔκτρωση γίνεται στὸ νοσοκομεῖο ὑπὸ γενικὴ ἀναισθησία. Ἡ γυναίκα τοποθετεῖται σὲ γυναικολογικὴ θέση, ὁ τράχηλος τῆς μήτρας διαστέλλεται βιαίως μὲ διαρκῶς μεγαλύτερης διαμέτρου μεταλλικὰ κηρία (σὰν ραβδιά), καὶ στὴ συνέχεια εἰσέρχεται στὴ μήτρα μεταλλικὸ ξέστρο, ποὺ κατακερματίζει τὸ ἔμβρυο καὶ τὸ ἀναρροφᾷ. Ὅλη αὐτὴ ἡ διαδικασία, ὑπὸ συνεχῆ ὑπερηχογραφικὴ παρακολούθηση, παρουσιάζεται πολὺ ἀναλυτικὰ σὲ ἕνα βίντεο στὸ YouTube μὲ τὸν τίτλο «Ἔκτρωση– Ἡ σιωπηλὴ κραυγή – Α΄ καὶ Β΄ Μέρος».

Οἱ ἐπιπτώσεις τῆς ἔκτρωσης στὸ σῶμα τῆς γυναίκας εἶναι οἱ ἑξῆς:

– Αἱμορραγία: 1 στὴ 1.000 γυναῖκες παρουσιάζει αἱμορραγία κατὰ τὴν ἐπέμβαση ἢ τὶς πρῶτες 24 ὧρες μετὰ ἀπὸ αὐτήν.

– Διάτρηση τῆς μήτρας καὶ ρήξη τοῦ τραχήλου.

– Λοιμώξεις τοῦ γεννητικοῦ συστήματος (ἐνδομητρίτιδα, σαλπιγγίτιδα, φλεγμονώδης νόσος τῆς πυέλου).

– Θάνατος: Ὁ Παγκόσμιος Ὀργανισμὸς Ὑγείας ὑπολογίζει ὅτι 68.000 γυναῖκες κάθε χρόνο πεθαίνουν λόγῳ τῶν ἐκτρώσεων. Ἡ ἔκτρωση εἶναι ἡ τρίτη σημαντικώτερη αἰτία θανάτου τῶν ἐφήβων, μετὰ τὰ ἀτυχήματα καὶ τὶς αὐτοκτονίες.

– Δευτεροπαθὴς ἀμηνόρροια ἢ στείρωση.

– Ἐπιπλοκὲς στὶς ἑπόμενες κυήσεις, ὅπως καθ’ ἕξιν ἀποβολές, ἐξωμήτρια κύηση, ἀνεπάρκεια τοῦ ἔσω τραχηλικοῦ στομίου, πρόωρος τοκετός, ἐμφάνιση προδρομικοῦ πλακοῦντα, αὐξημένη περιγεννητικὴ νοσηρότητα καὶ θνησιμότητα.

– Θρόμβωση καὶ ἐμβολή.

– Ἐπιπλοκὲς ἀπὸ τὴν ἀναισθησία.

Ἡ ἔκτρωση εἶναι μιὰ ψυχοφθόρος διαδικασία, μὲ ἐπιπτώσεις στὴν ψυχικὴ ὑγεία τῆς γυναίκας ποὺ τὴν ἀκολουθοῦν σὲ ὅλη τὴ ζωή της καὶ περιγράφονται μὲ τὸν ὅρο «μετεκτρωτικὸ σύνδρομο». Πρόκειται γιὰ μιὰ εἰδικὴ κατηγορία μετατραυματικῆς ἀγχώδους διαταραχῆς. Τὰ συμπτώματα εἶναι ἐντονώτερα στὴ μητέρα, ὅμως τὰ βιώνει ψυχολογικὰ καὶ ὁ πατέρας, καὶ φυσικὰ ἐπηρεάζουν μὴ ἀναστρέψιμα τὴ σχέση τους. Οἱ ψυχολογικὲς ἐπιπτώσεις τῆς ἔκτρωσης εἶναι οἱ ἑξῆς:

– Ἐνοχικὰ συναισθήματα, διαταραχὲς ὕπνου (ἀυπνία ἢ ἐφιάλτες) σὲ ποσοστὸ 36%, αἴσθημα μετανοίας, μειωμένη αὐτοπεποίθηση, αἴσθημα μοναξιᾶς, κατάθλιψη, ἄγχος.

– Ἀνάγκη ψυχικῆς θεραπείας. Τὸ 44% τῶν γυναικῶν ποὺ διέκοψαν τὴν κύησή τους παραπονοῦνται γιὰ νευρικὲς διαταραχές, καὶ τὸ 11% παίρνει ψυχοφάρμακα μὲ συνταγὴ οἰκογενειακοῦ γιατροῦ. Τὸ 25% τῶν γυναικῶν ποὺ ἔχουν κάνει ἔκτρωση ἐπισκέπτεται ψυχίατρο, σὲ σύγκριση μὲ τὸ 3% τῶν γυναικῶν χωρὶς ἔκτρωση στὸ ἱστορικό τους. Ἐπίσης, οἱ ἔφηβες ποὺ ἔκαναν ἔκτρωση ἔχουν τριπλάσια πιθανότητα νὰ εἰσαχθοῦν σὲ ψυχιατρικὲς κλινικὲς ἀπὸ τὶς συνομήλικές τους ποὺ δὲν ἔκαναν ποτέ.

– Προβλήματα στὴ σεξουαλικὴ ζωὴ καὶ στὶς σχέσεις. Ἡ σχέση μεταξὺ τῶν συντρόφων διαταράσσεται ἀνεπανόρθωτα, ἀποποίηση εὐθυνῶν καὶ ἀλληλοκατηγορίες ἢ ἐνοχικὰ συναισθήματα εἰσέρχονται στὴ σχέση τους, ποὺ τὶς περισσότερες φορὲς ὁδηγεῖται στὸν χωρισμό. Συχνὰ οἱ γυναῖκες ποὺ ἔκαναν ἔκτρωση παρουσιάζουν δυσπαρεύνια (πόνο κατὰ τὴ σεξουαλικὴ ἐπαφή), ἀποστροφὴ γιὰ τὸ ἀνδρικὸ φῦλο καὶ ἐναλλαγὴ συντρόφων.

– Αὐτοκτονικὸς ἰδεασμός, ἀπόπειρες αὐτοκτονίας καὶ ἄλλες αὐτοκαταστροφικὲς συμπεριφορές. Τὸ 60% τῶν γυναικῶν ποὺ διέκοψαν τὴν κύησή τους ἀναφέρουν ἰδεασμὸ αὐτοκτονίας, ἐνῷ τὸ 28% τῶν γυναικῶν αὐτῶν ἐπιχειροῦν νὰ αὐτοκτονήσουν. Οἱ ἔφηβες ἔχουν 2-4 φορὲς περισσότερες πιθανότητες νὰ διαπράξουν αὐτοκτονία ἀπὸ τὶς ἐνήλικες γυναῖκες ποὺ ἔκαναν ἔκτρωση.

– Αὔξηση τοῦ καπνίσματος, χρήση οἰνοπνεύματος καὶ ναρκωτικῶν οὐσιῶν.

– Διατροφικὲς διαταραχές, κυρίως ψυχογενὴς ἀνορεξία ἢ βουλιμία.

– Προβλήματα στὴν ἀνατροφὴ τῶν παιδιῶν, ὅπως μείωση τῶν μητρικῶν δεσμῶν μὲ τὰ μελλοντικὰ παιδιά, βίαιη συμπεριφορά, κακοποίηση ἢ παραμέληση.

– Ὑποκατάστατες κυήσεις, πολλαπλὲς ἐκτρώσεις. Οἱ ἐπαναλαμβανόμενες ἐγκυμοσύνες εἶναι ἕνα συχνὸ σύμπτωμα τῶν νέων γυναικῶν ποὺ ἐξωτερι-κεύουν τὰ ἄλυτα ζητήματα τῆς ἄμβλωσης καὶ τὴν ἐπιθυμία νά «ὑποκατα-στήσουν» τὴ χαμένη ἐγκυμοσύνη μὲ ἕνα ἄλλο παιδί. Δυστυχῶς, τά «ὑποκατάστατα μωρά» συχνὰ δὲν γεννιοῦνται, ἐπειδὴ ἡ γυναῖκα ἀντιμετωπίζει τὶς ἴδιες πιέσεις –ἢ καὶ ἐντονώτερες– γιὰ διακοπὴ τῆς κύησης ὅπως τὴν πρώτη φορά.

Πῶς μπορεῖ, λοιπόν, ἕνα ζευγάρι νὰ ἀποφύγει τὸ δίλημμα τῆς ἔκτρωσης; Ἡ ἀπάντηση εἶναι ἁπλῆ: μὲ προγραμματισμὸ τῆς οἰκογένειάς τους. Ἡ ἀντισύλληψη, ἡ χρήση προφυλακτικοῦ καὶ ἡ ἀποχὴ εἶναι οἱ πιὸ σίγουρες μέθοδοι. Εἰδικὰ στὴν ἐφηβεία, προτιμᾶται τὸ προφυλακτικὸ κατὰ τὶς σεξουαλικὲς ἐπαφές, διότι ἐκτὸς ἀπὸ ἀντισύλληψη παρέχει καὶ προστασία ἀπὸ σεξουαλικῶς μεταδιδόμενα νοσήματα. Βέβαια, τὸ ἰδανικὸ εἶναι οἱ ἔφηβοι, μὲ τὴ σωστὴ διαπαιδαγώγηση καὶ ἐνημέρωση, νὰ ἐπιλέγουν νὰ ἀπέχουν ἀπὸτὸ σέξ, γιὰ πολλοὺς λόγους, ἰατρικούς, ψυχολογικοὺς καὶ ἐπαγγελματικούς.

Συνοψίζοντας, τὸ κοινωνικὸ φαινόμενο τῶν ἐκτρώσεων, ποὺ ἐπιδεινώνεται ὅσο βαθαίνει ἡ οἰκονομικὴ καὶ ἠθικὴ κρίση, μαστίζει τὴ χώρα μας καὶ ὁδηγεῖ στὸν θάνατο μισὸ ἑκατομμύριο ἀγέννητα παιδιὰ κάθε χρόνο. Συχνὰ ἀναρωτιόμαστε ποῦ βρίσκονται οἱ φωτισμένοι ἡγέτες νὰ βγάλουν τὴ χώρα μας ἀπὸ τὴν κρίση καὶ νὰ δώσουν λύσεις, ποῦ εἶναι οἱ πνευματικοὶ ἄνθρωποι νὰ μᾶς ἐμπνεύσουν μὲ ἀξίες καὶ ἰδανικά, ποῦ εἶναι οἱ χαρισματικοὶ ἐκπαιδευτικοὶ νὰ διδάξουν στὰ παιδιά μας σεβασμὸ καὶ ἦθος, ποῦ εἶναι οἱ λαμπροὶ ἠθοποιοὶ καὶ καλλιτέχνες νὰ μᾶς ψυχαγωγήσουν μὲ ἔξυπνα ἀθῶα ἀστεῖα, οἱ σεμνοὶ τραγουδιστὲς καὶ τραγουδοποιοὶ μὲ τὶς ὑπέροχες μελῳδίες τους, οἱ καλοὶ φίλοι νὰ μᾶς συμπαρασταθοῦν στὰ δύσκολα... Μὲ μισὸ ἑκατομμύριο ἐκτρώσεις κάθε χρόνο, δὲν πρέπει νὰ ἀποροῦμε γιατί δὲν ὑπάρχουν ὅλοι αὐτοὶ οἱ ἄνθρωποι. Ξέρουμε τί ἀπέγιναν. Τοὺς σκοτώσαμε. Διότι μιὰ ἔκτρωση κοστίζει μιὰ ἀνθρώπινη ζωή.