Ἰ.Κ.Ἀγγελοπούλου, Περί ἀκηδίας, Β'

Ἰωάννου Κ. Ἀγγελοπούλου

ΠΕΡΙ ΑΚΗΔΙΑΣ Β'

Περιοδικὸ Παρεμβολὴ τεῦχος 122/2017

       

        3. Συνέπειες καὶ ἐπιπτώσεις τοῦ πάθους

       

        Ἡ ἀκηδία, ὅπως εἴδαμε καὶ στὸ προηγούμενο τεῦχος, συγγενεύει μὲ τὴν ἀνία, τὴν βαρεμάρα, τὴν πλήξη. Συνδέεται ἀκόμη μὲ «μιὰ δυσανεξία, ἐφόσον ἡ ὑπαρξιακὴ ἀνάγκη γιὰ νόημα στὴ ζωὴ δὲν ἔχει ἱκανοποιηθεῖ. Κατὰ τὸν J. Larchet, μὲ τὴν ἀκηδία 'κατὰ κάποιο τρόπο συμβαίνει ἀφενὸς μὲν νάρκωση καὶ ἀδρανοποίηση, ἀφετέρου δὲ διάχυση ὅλων τῶν δυνάμεων, οἱ ὁποῖες συμβάλλουν στὴν πνευματικὴ ζωή'. ... Ὁ νοῦς του καθίσταται ἀργός, ἄπραγος καὶ ἀδύναμος γιὰ κάθε πνευματικὴ δραστηριότητα» (Λεωνίδα Κάτσιρα, Ἡ ἀθυμία κατὰ τὸν ἅγιο Ἰωάννη Κασσιανό, Ἀθήνα 2016, σ. 111-112). Τὸ γεγονὸς αὐτὸ ἔχει μεγάλες καὶ ὀλέθριες ἐπιπτώσεις στὴν ζωὴ τῶν πιστῶν χριστιανῶν. Ὁ ἄνθρωπος ἐν τῇ πράξει παραιτεῖται ἀπὸ τὴν ἀξιοποίηση τῆς σωστικῆς θείας Χάριτος καὶ ἐγκαταλείπει τὰ πνευματικά του καθήκοντα (π.χ. ἐκκλησιασμό, προσευχή, πνευματικὴ μελέτη). Αὐτὸ ἔχει ὡς συνέπεια νὰ αἰσθάνεται μιὰ ἐσωτερικὴ ξηρασία καὶ μιὰ ἀπομάκρυνση ἀπὸ τὸν Θεό. Καὶ αὐτὴ ἡ αἴσθηση μὲ τὴν σειρά της ὁδηγεῖ σὲ περαιτέρω ἀπραξία καὶ πλήρη παραίτηση. Τὸ πνευματικὸ φαινόμενο τῆς ἀκηδίας ὁμοιάζει ἐξωτερικῶς καὶ μὲ τὸ ψυχικὸ νόσημα τῆς καταθλίψεως, ὅπου ὁ ἀσθενὴς δὲν ἔχει ἐνδιαφέρον γιὰ τίποτα καὶ δὲν εὐχαριστεῖται μὲ τίποτα.

        Ὅπως ὀρθῶς ἔχει ἐπισημανθεῖ «ἡ ἀκηδία ἐθεωρήθη ἀνέκαθεν ὑπό τε τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας καὶ τῶν ἐκκλησιαστικῶν συγγραφέων ὡς τὸ βαρύτερον καὶ βλαβερώτερον τῶν ἑπτὰ θανασίμων ἁμαρτημάτων, διότι, ὡς λέγει ὁ ἅγιος Μάξιμος, 'πάντα τὰ ἄλλα πάθη ἢ τοῦ θυμικοῦ μέρους τῆς ψυχῆς ἢ τοῦ ἐπιθυμητικοῦ μόνον ἐφάπτονται ἢ καὶ τοῦ λογιστικοῦ, ὡς ἡ λήθη καὶ ἡ ἄγνοια· ἡ δὲ ἀκηδία, πασῶν τῶν δυνάμεων τῆς ψυχῆς ἐπιδραττομένη, πάντα σχεδὸν ὁμοθυμαδὸν κινεῖ τὰ πάθη· διότι πάντων τῶν ἄλλων παθῶν εἶναι τὸ βαρύτατον'» (ΘΗΕ τόμ. 1, στ. 1201).

        Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ «ὁ Κύριος τὸ φοβερὸν τοῦτο πάθος ἐλέγχει καὶ καταδικάζει, ἰδίᾳ εἰς τὰς παραβολὰς αὐτοῦ τῶν 10 παρθένων καὶ τῶν ταλάντων. Ἡ ἀπόφασις τοῦ Ἰησοῦ διὰ τὸν ἀκηδῆ δοῦλον 'ἄρατε οὖν ἀπ' αὐτοῦ τὸ τάλαντον καὶ δότε τῷ ἔχοντι τὰ δέκα τάλαντα· τῷ γὰρ ἔχοντι παντὶ δοθήσεται καὶ περισσευθήσεται, ἀπὸ δὲ τοῦ μὴ ἔχοντος καὶ ὃ ἔχει ἀρθήσεται ἀπ' αὐτοῦ. Καὶ τὸν ἀχρεῖον δοῦλον ἐκβάλετε εἰς τὸ σκότος τὸ ἐξώτερον· ἐκεῖ ἔσται ὁ κλαυθμὸς καὶ ὁ βρυγμὸς τῶν ὀδόντων' (Ματθ. κε΄ 28), εἶναι ἀποδεικτικὴ τοῦ ὕψους καὶ τῆς ἐκτάσεως τοῦ ψυχοκτόνου πάθους τῆς ἀκηδίας» (ΘΗΕ τόμ. 1, στ. 1201).

       

       

        4. Ἀντιμετώπιση τοῦ πάθους

       

        Ὁ λογισμὸς τῆς ἀκηδίας πολεμεῖται γενικῶς, ὅπως καὶ οἱ ὑπόλοιποι πονηροὶ λογισμοί, μὲ τὰ ἀσκητικὰ μέσα τῆς Ἐκκλησίας μας, δηλ. μὲ τὴν προσευχὴ καὶ τὴν λατρεία, καθὼς καὶ μὲ τὴν μυστηριακὴ ζωή (Ἐξομολόγησις καὶ θεία Εὐχαριστία).

        Εἰδικότερα οἱ Νηπτικοὶ Πατέρες προτείνουν τέσσερες τρόπους: τὴν ὑπομονή, τὴν προσευχή, τὴν ἐργασία καὶ τὴν ὑπακοή. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Κασσιανὸς σημειώνει τρεῖς τρόπους: «Νὰ γνωρίζεις λοιπὸν ὅτι τώρα θὰ σὲ πολεμήσει περισσότερο ὡς λιποτάκτη, ἂν στὸ ἑξῆς δὲν φροντίσεις μὲ τὴν ὑπομονὴ καὶ τὴν προσευχὴ καὶ τὴν ἐργασία τῶν χεριῶν σου νὰ παλαίψεις ἐναντίον της καὶ νὰ τὴ νικήσεις» (Ἰωάννου Κασσιανοῦ, Περὶ τῶν ὀκτὼ λογισμῶν, παρά: www.agiazoni.gr). Ὁ ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος προσθέτει στοὺς προηγουμένους τρόπους καὶ τὴν ὑπακοή: «Ἄνδρας ποὺ ἀσκεῖ τὴν ζωὴ τῆς ὑπακοῆς δὲν γνωρίζει τί σημαίνει ἀκηδία, διότι φθάνει στὰ πνευματικὰ μέσῳ τῶν αἰσθητῶν, (τὰ ὁποῖα αἰσθητὰ δὲν φέρνουν ἀκηδία)» (Ἰωάννου Σιναΐτου, Κλῖμαξ, Λόγος 13, παρά: www.agiazoni.gr).

        Ὁ ἴδιος ἅγιος διδάσκει σχετικῶς μὲ τὴν ἀντιμετώπιση τῆς ἀκηδίας καὶ τὰ ἑξῆς ἀξιοπρόσεκτα: «Ἐφ᾿ ὅσον καὶ ἡ ἀκηδία εἶναι ἕνα ἀπὸ τὰ ὀκτὼ πρωταρχικὰ πάθη τῆς ψυχῆς, καὶ μάλιστα τὸ βαρύτερο, ἂς τὸ ἀντιμετωπίσωμε καὶ αὐτὸ ἀναλόγως, ὅπως καὶ τὰ ἄλλα. Πλὴν ἂς προσθέσωμε καὶ τοῦτο: Ὅταν δὲν γίνεται ψαλμῳδία καὶ ἀκολουθία, ἡ ἀκηδία δὲν παρουσιάζεται. Καὶ ὅταν τελείωσε ὁ κανὼν τῆς προσευχῆς, τότε ἄνοιξαν οἱ ὀφθαλμοί. Τὸν καιρὸ τῆς ἀκηδίας φαίνονται οἱ βιασταί. Καὶ τίποτε ἄλλο δὲν προξενεῖ στὸν μοναχὸ τόσους στεφάνους ὅσο ἡ ἀκηδία. Πρόσεξε καλὰ καὶ θὰ τὴν ἀντιληφθῆς νὰ μὴν ἀφίνη τὰ πόδια σὲ ὀρθία στάσι, καὶ νὰ μᾶς σπρώχνη, ὅταν καθώμαστε, νὰ γέρνουμε στὸν τοῖχο. Μᾶς προτρέπει ἐπίσης νὰ κοιτάζωμε ἔξω ἀπὸ τὸ παράθυρο, δημιουργώντας φανταστικὰ κτυπήματα καὶ βήματα ποδιῶν. Ἐκεῖνος ποὺ πενθεῖ τὸν ἑαυτό του δὲν γνωρίζει τί θὰ πῆ ἀκηδία». Καὶ καταλήγει: «Ἂς δένεται καὶ αὐτὸς ὁ τύραννος μὲ τὴν μνήμη τῶν πταισμάτων, καὶ ἂς δέρνεται μὲ τὸ ἐργόχειρο» (Ἰωάννου Σιναΐτου, Κλῖμαξ, Λόγος 13, παρά: www.agiazoni.gr). Ἡ αὐτομεμψία καὶ ἡ ἐργασία (τὸ ἐργόχειρο), μαζὶ μὲ τὴν βία ἐπὶ τοῦ ἑαυτοῦ μας,  ἐκδιώκουν αὐτὸ τὸ δαιμονικὸ πάθος κατὰ τὸν ὅσιο Πατέρα.

        Βοηθητικὰ μέσα γιὰ τὴν ἀντιμετώπιση τοῦ πάθους τῆς ἀκηδίας εἶναι, ἐπίσης, τὸ πρόγραμμα (καὶ ἡ τήρησή του) στὴν πνευματική μας ζωή, καθὼς καὶ ἡ στήριξή μας ἀπὸ τοὺς ἐν Χριστῷ ἀδελφούς μας. «Ἀδελφὸς ὑπὸ ἀδελφοῦ βοηθούμενος ὡς πόλις ὀχυρὰ καὶ ὑψηλή», μᾶς διδάσκει ἡ Ἁγία Γραφή (Παρ. 18: 19). Ἰδιαιτέρως τὸ πρόγραμμα μᾶς ἐθίζει σὲ ἕναν τρόπο ζωῆς καὶ μᾶς προφυλάσσει ἀπὸ τὴν διαρκῆ ἀναβολὴ καὶ τὴν παραίτηση, λόγῳ τῆς ἀκηδίας.

        Συμπερασματικῶς, ὁ λογισμὸς τῆς ἀκηδίας εἶναι μιὰ δαιμονικὴ προσβολή, ποὺ ἐπιτίθεται ἐναντίων τῶν ἀγωνιζομένων χριστιανῶν καὶ χρειάζεται εἰδικὸ χειρισμὸ γιὰ τὴν ἀντιμετώπισή του. Ἀφορᾶ τοὺς προχωρημένους στὴν πνευματικὴ ζωὴ καὶ δὲν εἶναι εὔκολη ἡ ἀπόκρουσή του.

Προτεινομένη βιβλιογραφία

Κατσιρα Λεωνιδα, Ἡ ἀθυμία κατὰ τὸν ἅγιο Ἰωάννη Κασσιανό, Ἀθήνα 2016 (διδακτορικὴ διατριβὴ προσβάσιμη στὸ διαδίκτυο).

Larchet Jean-Claude, Ἡ θεραπευτικὴ τῶν πνευματικῶν νοσημάτων, τόμ. Α' καὶ Β', Ἀθήνα: Ἀποστ. Διακονία, 2008.