Ὀρθόδοξο καί Καθολικό Πάσχα

Γιατί Ὀρθόδοξο καὶ Καθολικὸ Πάσχα δὲν θὰ συμπέσουν ποτὲ ξανὰ

Μετὰ τὸ 2700 λόγω συσσώρευσης τοῦ Μετώνειου σφάλματος δὲν θὰ μποροῦν νὰ συμπέσουν ποτὲ τὴν ἴδια ἑβδομάδα ἡ Ἰουλιανὴ καὶ ἡ Γρηγοριανὴ πανσέληνος

in.gr, 31 Μαρτίου 2018

Τὸ 2017 τὸ Πάσχα τῶν Ὀρθοδόξων καὶ τῶν Καθολικῶν συνέπεσαν, κάτι ποὺ θὰ ξανασυμβεῖ μετὰ ἀπὸ ὀκτὼ χρόνια, τὸ 2025. Φέτος Καθολικοὶ καὶ Ὀρθόδοξοι θὰ γιορτάσουν μὲ διαφορὰ μιᾶς ἑβδομάδας, οἱ πρῶτοι τὴν 1η Ἀπριλίου καὶ οἱ δεύτεροι στὶς 8 Ἀπριλίου.

Τὸ 2019 καὶ τὸ 2020 θὰ ὑπάρχει πάλι διαφορὰ μιᾶς ἑβδομάδας στὸ Πάσχα, ἀλλὰ τὸ 2021 ἡ «ψαλίδα» θὰ ἀνοίξει σχεδὸν στὸν ἕνα μήνα. Μετὰ τὸ ἑπόμενο κοινὸ Πάσχα στὶς 20 Ἀπριλίου τοῦ 2025, κοινὸς θὰ εἶναι ὁ ἑορτασμὸς ξανὰ τὰ ἔτη 2028, 2031, 2034, 2037, 2038, 2041 κ.α.

Στὸν 21ο αἰώνα τὰ ὅρια ἑορτασμοῦ τοῦ Ὀρθόδοξου Πάσχα εἶναι ἀπὸ τὶς 4 Ἀπριλίου τὸ νωρίτερο ἕως τὶς 8 Μαΐου τὸ ἀργότερο, ἐνῶ τὰ ὅρια τοῦ Καθολικοῦ Πάσχα ἀπὸ τὶς 22 Μαρτίου τὸ νωρίτερο ἕως τὶς 25 Ἀπριλίου τὸ ἀργότερο. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι οἱ Καθολικοὶ δὲν θὰ ἔχουν ποτὲ Πάσχα τὸν Μάιο καὶ οἱ Ὀρθόδοξοι ποτὲ Πάσχα τὸν Μάρτιο.

Συνολικά, στὰ 100 χρόνια του 21ου αἰώνα τὸ Πάσχα θὰ εἶναι κοινό τα 31 ἔτη, ἀλλὰ κάθε ἑπόμενο αἰώνα αὐτὸ θὰ συμβαίνει ὅλο καὶ σπανιότερα. Μάλιστα, τὸ τελευταῖο κοινὸ Πάσχα ὑπολογίζεται ὅτι θὰ συμβεῖ τὸ ἔτος 2698. Ἀπὸ ἐκεῖ καὶ πέρα, Ὀρθόδοξοι καὶ Καθολικοὶ δὲν θὰ γιορτάσουν ξανὰ ἀπὸ κοινοῦ τὴν ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ.

Γιατί ὅμως κάποια στιγμὴ στὸ ἀπώτερο μέλλον θὰ πάψει νὰ ὑπάρχει κοινὸ Πάσχα; Καὶ γιατί σήμερα ὑπάρχει αὐτὴ ἡ ἀπόκλιση ἀνάμεσα στὸ Ὀρθόδοξο καὶ στὸ Καθολικὸ Πάσχα, ἡ ὁποία μάλιστα δὲν εἶναι σταθερή, ἀλλὰ ἐμφανίζει μεγάλες διακυμάνσεις, ἀκόμη καὶ ἀπὸ χρονιὰ σὲ χρονιά; Γιατί ἡ ἡμερομηνία τοῦ Πάσχα μετακινεῖται καὶ πῶς αὐτὸ σχετίζεται μὲ τὴν ἀστρονομία;

Ἐν ἀρχῇ ἦταν οἱ Ἑβραῖοι

Ἡ ἱστορία ἀρχίζει μὲ τοὺς Ἑβραίους, οἱ ὁποῖοι χρησιμοποιοῦσαν ἕνα ἡμερολόγιο ποὺ βασιζόταν στὸν κύκλο τῆς Σελήνης. Τὸ Πάσχα - ἀπὸ τὴν ἑβραϊκὴ λέξη «πεσὰχ» ποὺ σημαίνει «διέλευση» (τῆς Ἐρυθρᾶς Θάλασσας) - γιορταζόταν τὴν 14η τοῦ μήνα Νισάν, ἡμέρα τῆς πρώτης πανσελήνου τῆς ἄνοιξης ἢ ἀμέσως μετὰ ἀπὸ τὴν ἐαρινὴ ἰσημερία.

Στὴ συνέχεια, ἡ ἐαρινὴ ἰσημερία συνδέθηκε μὲ τὸν ἑορτασμὸ τοῦ Χριστιανικοῦ Πάσχα καὶ τὴν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ. Αὐτὸ συνέβη, ἐπειδὴ ὁ Χριστὸς ἀναστήθηκε τὴν πρώτη μέρα μετὰ τὸ Ἑβραϊκὸ Πάσχα.

Οἱ διάφορες τοπικὲς χριστιανικὲς ἐκκλησίες δὲν γιόρταζαν τὸ Πάσχα τὴν ἴδια ἡμερομηνία. Οἱ ἰουδαΐζουσες ἐκκλησίες τὸ γιόρταζαν τὴν 15η μέρα τοῦ ἑβραϊκοῦ μήνα Νισάν (ὅποια ἡμέρα τῆς ἑβδομάδας ἔπεφτε), ἐνῶ οἱ ἐθνικὲς ἐκκλησίες τὴν πρώτη Κυριακὴ (ὡς ἀναστάσιμη μέρα) μετὰ τὴν πρώτη ἐαρινὴ πανσέληνο.

Γιὰ νὰ λυθοῦν αὐτὲς οἱ διαφωνίες, ἡ Α’ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος τὸ 325 μ.Χ. ἀποφάσισε ὅτι τὸ Πάσχα θὰ γιορτάζεται τὴν πρώτη Κυριακὴ μετὰ τὴν πρώτη πανσέληνο τῆς ἄνοιξης. Ἂν ἡ πανσέληνος αὐτὴ συμβεῖ Κυριακή, τότε θὰ γιορτάζεται τὴν ἀμέσως ἑπόμενη Κυριακή. Ἔτσι, τὸ χριστιανικὸ Πάσχα δὲν θὰ συνέπιπτε ποτὲ μὲ τὸ ἑβραϊκό, ἐνῷ παράλληλα ὁ ἑορτασμὸς τοῦ χριστιανικοῦ Πάσχα συνδέθηκε σαφῶς μὲ ἕνα ἀστρονομικὸ φαινόμενο, τὴν ἐαρινὴ ἰσημερία καὶ τὴν πρώτη πανσέληνο τῆς ἄνοιξης.

Γιὰ νὰ ὑπολογιστεῖ ἡ ἡμερομηνία τοῦ Πάσχα, ἔπρεπε νὰ βρεθεῖ ἡ ἡμερομηνία τῆς πρώτης ἐαρινῆς πανσελήνου καὶ ἀκολούθως ἡ πρώτη Κυριακὴ μετὰ τὴν πανσέληνο. Η Α’ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος ἀνέθεσε στὸν Πατριάρχη Ἀλεξανδρείας νὰ ἐνημερώνει κάθε χρόνο τὶς ἄλλες ἐκκλησίες γιὰ τὴν ἡμέρα τοῦ Πάσχα, ἀφοῦ προηγουμένως εἶχε ὑπολογιστεῖ ἡ ἡμερομηνία τῆς πρώτης ἐαρινῆς πανσελήνου, μὲ τὴ βοήθεια τῶν ἀστρονόμων τῆς Ἀλεξάνδρειας.

Τὸ ἡμερολόγιο ποὺ ἦταν σὲ ἰσχὺ τὴν ἐποχὴ τῆς Α’ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, ἦταν τὸ Ἰουλιανὸ ποὺ εἶχε θεσπίσει ὁ Ἰούλιος Καίσαρας τὸ 45 π.Χ., μὲ τὴ βοήθεια τοῦ ἀλεξανδρινοῦ ἀστρονόμου Σωσιγένη. Ὁ τελευταῖος, ἔχοντας βασισθεῖ στοὺς ὑπολογισμοὺς τοῦ Ἱππάρχου (ὁ ὁποῖος πρὶν ἕνα αἰώνα εἶχε ὑπολογίσει μὲ ἐντυπωσιακὴ ἀκρίβεια ὅτι τὸ ἡλιακὸ ἔτος ἔχει διάρκεια 365,242 ἡμερῶν), θέσπισε ἕνα ἡμερολόγιο, τοῦ ὁποίου τὰ ἔτη εἶχαν 365 ἡμέρες, ἐνῶ σὲ κάθε τέταρτο ἔτος (τὸ «δίσεκτο») πρόσθετε ἄλλη μία μέρα.

Ὅμως, τὸ Ἰουλιανὸ Ἡμερολόγιο εἶχε ἕνα μικρὸ σφάλμα, ἐπειδὴ ἡ διάρκεια τοῦ ἡλιακοῦ ἔτους στὴν πραγματικότητα εἶναι 365,242199 ἡμέρες. Ἀνὰ τέσσερα χρόνια τὸ μικρὸ αὐτὸ σφάλμα φθάνει τὰ 45 λεπτά, ἐνῶ κάθε 129 χρόνια τὴν μία ἡμέρα, μὲ συνέπεια νὰ μετακινεῖται ὅλο καὶ νωρίτερα ἡ ἐαρινὴ ἰσημερία. Ἔτσι, ἐνῷ ἡ ἐαρινὴ ἰσημερία τὴν ἐποχὴ τοῦ Χριστοῦ συνέβη στὶς 23 Μαρτίου, τὸ 1582 μ.Χ. εἶχε φτάσει νὰ συμβαίνει στὶς 11 Μαρτίου.

Τότε ὁ πάπας Γρηγόριος ΙΓ’ ἀνέθεσε στοὺς ἀστρονόμους Χριστόφορο Κλάβιους καὶ Λουίτζι Λίλιο νὰ κάνουν μία ἡμερολογιακὴ μεταρρύθμιση. Ἡ 5η Ὀκτωβρίου 1582 μετονομάστηκε σὲ 15η Ὀκτωβρίου, ὥστε νὰ διορθωθεῖ τὸ λάθος ποὺ εἶχε συσσωρευτεῖ τοὺς προηγούμενους 11 αἰῶνες καὶ ἡ ἐαρινὴ ἰσημερία νὰ ἐπιστρέψει στὴν 21η Μαρτίου, ὅπως εἶχε συμβεῖ κατὰ τὴν Α’ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο.

Τὸ Νέο ἢ Γρηγοριανὸ Ἡμερολόγιο υἱοθετήθηκε ἀπὸ τὰ καθολικὰ κράτη τῆς Εὐρώπης μέσα στὰ ἑπόμενα πέντε χρόνια, ἐνῶ ἀπὸ τὰ προτεσταντικὰ πολὺ ἀργότερα. Λόγῳ ἀκόμη πιὸ ἔντονης ἀντίδρασης τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας στὸ Γρηγοριανὸ Ἡμερολόγιο, τὸ Ἰουλιανὸ Ἡμερολόγιο περέμεινε σὲ ἰσχὺ σὲ ὅλα τα Ὀρθόδοξα κράτη ἕως τὸν 20ο αἰώνα.

Ἑλλάδα

Στὴν Ἑλλάδα τὸ Ἰουλιανὸ Ἡμερολόγιο ἀντικαταστάθηκε ἀπὸ τὸ Γρηγοριανὸ στὶς 16 Φεβρουαρίου 1923, ποὺ μετονομάστηκε σὲ 1η Μαρτίου. Ἀφαιρέθηκαν δηλαδὴ 13 ἡμέρες ἀπὸ τὸ 1923, ἐπειδὴ στὶς δέκα ἡμέρες λάθους τοῦ Γρηγοριανοῦ καὶ τοῦ Ἰουλιανοῦ μεταξὺ 325 μ.Χ. καὶ 1582 εἶχαν προστεθεῖ ἄλλες τρεῖς μέρες στὴ διάρκεια τῶν τρεισήμισι αἰώνων μετὰ τὴν εἰσαγωγὴ τοῦ Γρηγοριανοῦ Ἡμερολογίου στὴ Δύση.

Τὸ 1924 ἡ Ἑλληνικὴ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἀποδέχτηκε τὸ ἐκκλησιαστικὸ ἡμερολόγιο νὰ ταυτιστεῖ μὲ τὸ πολιτικὸ καὶ νὰ ἰσχύσει γιὰ τὶς ἀκίνητες ἑορτές, ἀλλὰ ὄχι γιὰ τὸ Πασχάλιο Ἡμερολόγιο καὶ γιὰ τὶς κινητὲς ἑορτές, ποὺ ἐξακολουθοῦν νὰ ὑπολογίζονται μὲ βάση τὸ Ἰουλιανὸ ἢ Παλαιὸ Ἡμερολόγιο.

Ὅμως ἡ διαφορὰ τοῦ ἑορτασμοῦ τοῦ Πάσχα ἀνάμεσα σὲ Ὀρθόδοξους καὶ Καθολικοὺς δὲν βασίζεται μόνο στὸ λάθος τοῦ Ἰουλιανοῦ Ἡμερολογίου, ἀλλὰ καὶ στὸ σφάλμα τοῦ λεγόμενου «Μετωνικοῦ Κύκλου» τοῦ 5ου αἰώνα π.Χ., τὸν ὁποῖο χρησιμοποιοῦσαν οἱ χριστιανοὶ ἀλεξανδρινοὶ ἀστρονόμοι καὶ μὲ βάση τὸν ὁποῖο ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἐξακολουθεῖ νὰ ὑπολογίζει τὶς ἡμερομηνίες τῶν μελλοντικῶν ἐαρινῶν πανσελήνων.

Στὶς 13 ἡμέρες τῆς λανθασμένης Ἰουλιανῆς ἐαρινῆς ἰσημερίας, πρέπει νὰ προστεθεῖ καὶ τὸ λάθος τοῦ 19ετοῦς Μετωνικοῦ κύκλου, τὸ ὁποῖο ἀνέρχεται, ἀπὸ τὸ 325 μ.Χ. ἕως σήμερα, σὲ τέσσερις ἕως πέντε ἡμέρες, μὲ συνέπεια ἡ Μετώνεια (ἢ Ἰουλιανή) πανσέληνος νὰ ὑπολογίζεται τέσσερις ἕως πέντες μέρες ἀργότερα ἀπὸ τὴν πραγματική.

Ἡ Ἑλληνικὴ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἐξακολουθεῖ νὰ χρησιμοποιεῖ τὸ παλαιὸ Ἰουλιανὸ Ἡμερολόγιο καὶ τὸν κύκλο τοῦ Μετωνος γιὰ τὸν προσδιορισμὸ τῆς ἡμερομηνίας τοῦ Πάσχα. Ἔτσι, συχνὰ τὸ ὀρθόδοξο Πάσχα ἑορτάζεται ὄχι τὴν πρώτη Κυριακὴ μετὰ τὴν πανσέληνο, ἀλλὰ τὴν ἑπόμενη ἢ μετὰ τὴ δεύτερη ἐαρινὴ πανσέληνο, ἀντὶ τῆς πρώτης Κυριακῆς μετὰ τὴν πρώτη ἐαρινὴ πανσέληνο, ὅπως εἶχε ὁρίσει ἡ Σύνοδος τῆς Νίκαιας.

Πότε ὑπάρχει Κοινὸ Πάσχα καὶ ἕως πότε

Οἱ Καθολικοὶ γιορτάζουν τὸ Πάσχα σύμφωνα μὲ τὸν κανόνα τῆς Α’ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, ἀλλὰ ἡ ἐαρινὴ ἰσημερία καὶ ἡ ἐαρινὴ πανσέληνος ὑπολογίζονται σύμφωνα μὲ τὸ νέο Γρηγοριανὸ Ἡμερολόγιο, ἔχοντας λάβει ὑπόψη καὶ τὸ Μετώνειο σφάλμα. Ἔτσι ἡ Γρηγοριανὴ-Καθολικὴ πανσέληνος εἶναι πολὺ πιὸ κοντὰ στὴν ἀστρονομικὴ (συχνὰ συμπίπτει ἢ ἀπέχει μόνο μιὰ μέρα) ἀπὸ ὅ,τι ἡ Ἰουλιανὴ-Ὀρθόδοξη.

Ἀπὸ κοινοῦ ἑορτάζεται τὸ Πάσχα γιὰ Ὀρθόδοξους καὶ Καθολικούς, ὅταν τόσο ἡ Γρηγοριανή, ὅσο καὶ ἡ Ἰουλιανὴ-Μετώνεια πασχαλινὴ πανσέληνος πέσουν ἀπὸ τὴν Κυριακὴ μέχρι τὸ Σάββατο τῆς ἴδιας ἑβδομάδας (ἀρκεῖ νὰ εἶναι μετὰ τὶς 3 Ἀπριλίου καὶ οἱ δύο πανσέληνοι), ὁπότε τὴν ἀμέσως ἑπόμενη Κυριακὴ εἶναι τὸ κοινὸ Πάσχα.

Ὅμως μετὰ τὸ 2700 -λόγω συσσώρευσης τοῦ Μετώνειου σφάλματος- δὲν θὰ μποροῦν νὰ συμπέσουν ποτὲ τὴν ἴδια ἑβδομάδα ἡ Ἰουλιανὴ καὶ ἡ Γρηγοριανὴ πανσέληνος, ὁπότε δὲν θὰ ὑπάρξει ξανὰ κοινὸ Πάσχα.