Ἡρακλῆ Ρεράκη, Καθηγητὴς ΑΠΘ
Ὑπάρχει λύση στὴ μάστιγα τῆς ἐφηβικῆς ἐπιθετικότητας;
https://enromiosini.gr/arthrografia/yparchei-lysi-sti-mastiga/
Οἱ προβληματικοὶ ἔφηβοι εἶναι παιδιὰ παραμελημένα, ἀπογοητευμένα, ἀγχωμένα ἢ ἀκόμη καὶ κακοποιημένα οἱ δὲ παραβατικές τους δράσεις εἶναι πολὺ προκλητικὲς καὶ ἐπικίνδυνες, καθώς, ἀφ' ἑνός, δημιουργοῦν προβλήματα σὲ γνωστοὺς ἢ ἄγνωστους κυρίως συνομήλικες, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ στοχοποιοῦνται καὶ νὰ ἀπομακρύνονται ἢ νὰ ἀπομονώνονται ἀπὸ τοὺς γύρω τους καὶ νὰ ὁδηγοῦνται, ἔτσι, σὲ ἀκόμη χειρότερα στάδια ἐπιθετικότητας.
Ὡστόσο, οἱ ἐπιστήμονες ἐφιστοῦν τὴν προσοχή, κυρίως τῶν γονέων καὶ τῶν δασκάλων, ὡς πρὸς τὸν προσδιορισμὸ τῶν νέων, ὡς ἐπιθετικῶν, καθώς, ἐκτὸς ἀπὸ τὴν ἀκραία μορφὴ τῆς ἐπιθετικότητας, ὑπάρχει καὶ ἡ ὑγιὴς ἐπιθετικότητα, ποὺ συνδέεται ἁπλῶς μὲ τὸν συνήθη ψυχικὸ ἀναβρασμὸ τῶν ἐφήβων.
Ὁ ἀναβρασμὸς τῶν νέων, ἐκτὸς τῶν ἄλλων, σχετίζεται, συχνά, μὲ τὶς ταραχώδεις ὀργανικὲς μεταβολὲς τῆς ἡλικίας τους, καθὼς οἱ ἔφηβοι, διαμορφώνοντας, σὲ αὐτὸ τὸ ἡλικιακὸ στάδιο, τὸ «ἐγώ» τους (τὸν ἑαυτό τους), σὲ σχέση μὲ τὸ «ὑπερεγὼ» (τοὺς «ἄλλους»), ἐκφράζονται, ἐνίοτε, μὲ ὀξὺ καὶ ἀντιδραστικὸ τρόπο, ἰδιαίτερα, ἀπέναντι σὲ ὅσους βάζουν ἐμπόδια στὶς ὅποιες διεκδικήσεις τους.
Στὴν περίπτωση αὐτῆς τῆς ἤπιας μορφῆς ἐπιθετικότητας, οἱ γονεῖς καὶ οἱ δάσκαλοι, μὲ κατανόηση, ὑπομονὴ καὶ διάλογο, εἶναι ἀνάγκη νὰ ἐπιδιώκουν, ὄχι τόσο τὴν ἀπόρριψη τῆς ἐπιθετικότητας, ὅσο τὴ μετατροπή της σὲ ἐκτόνωση καὶ ἀνεύρεση πιὸ ἤπιων καὶ πιὸ συμβατῶν, κοινωνικά, τρόπων ἔκφρασής τους.
Γενικά, οἱ ἄνθρωποι ποὺ βρίσκονται κοντὰ στοὺς ἐφήβους, κατὰ τὴν περίοδο ποὺ αὐτοὶ διαμορφώνουν καὶ ὁλοκληρώνουν τὰ χαρακτηριστικὰ τῆς προσωπικότητάς τους, εἶναι καλὸ νὰ γνωρίζουν ὅτι αὐτὲς οἱ πρωτόγνωρες καὶ περίεργες συμπεριφορὲς εἶναι προσωρινὲς καὶ φυσιολογικὲς καὶ ἐκφράζουν τὴν πάλη ποὺ βιώνουν οἱ νέοι μέσα τους, κατὰ τὴ φάση τῆς κοινωνικοποιητικῆς τους ὁλοκλήρωσης.
Πρόκειται γιὰ τὴν ἡλικία, ποὺ οἱ ἐπιδράσεις ποὺ δέχονται ἀπὸ τὴν οἰκογένεια, τὸ σχολεῖο, τοὺς φίλους, τοὺς συνομήλικες, τὴν εὐρύτερη κοινωνία, τὸ διαδίκτυο καὶ τὰ ΜΜΕ, μέσῳ τῶν προτύπων ποὺ παρατηροῦν, συμβάλλουν σὲ μεγάλο βαθμὸ στὴ διαμόρφωση τῆς συμπεριφορᾶς τους.
Οἱ ἐπιστήμονες ὑποστηρίζουν ὅτι ἕνας βασικὸς μηχανισμὸς ποὺ δημιουργεῖ καὶ καλλιεργεῖ τὴν ἐπιθετικὴ καὶ βίαιη συμπεριφορὰ εἶναι ἡ λεγόμενη «ἀρνητικὴ ἐνίσχυση».
Ἐὰν οἱ γονεῖς ἢ οἱ δάσκαλοι, ποὺ λειτουργοῦν γι' αὐτούς/ἕς, ὡς πρότυπα μίμησης, δὲν δείχνουν κατανόηση καὶ ὑπομονή, ἀλλὰ ἐκδηλώνουν ἐπιθετικότητα ἀπέναντί τους, τότε πετυχαίνουν αὐτό, ποὺ στὴν πραγματικότητα δὲν θέλουν, δηλαδή, ἐνισχύουν καὶ αὐξάνουν τὴν ἐπιθετικότητά τους.
Γιὰ τοὺς λόγους αὐτούς, εἶναι ἀνάγκη νὰ δέχονται οἱ νέοι, ἀπὸ ὅσους ζοῦν βρίσκονται κοντά τους, ἀφ' ἑνός, ἀγάπη καὶ συμπαράσταση, ἀφ' ἑτέρου, θετικὲς ἐνισχύσεις καὶ θετικὰ πρότυπα συνεκτικῆς κοινωνικότητας, ποὺ μποροῦν νὰ συμβάλλουν στὴν ὁμαλὴ κοινωνική τους μάθηση καὶ προσαρμογή.
Ἐπίσης, οἱ γονεῖς ἢ οἱ δάσκαλοι ὀφείλουν νὰ γνωρίζουν ὅτι, ἐὰν συμπεριφέρονται μὲ ἀντιπαλότητα, βία καὶ αὐταρχισμὸ ἢ μὲ ὑπερβολικὴ ἀνεκτικότητα καὶ ἀσυνέπεια, τότε τὰ παιδιά, συνήθως, ὠθοῦνται σὲ ἀκραῖες καὶ ἀνεξέλεγκτες συμπεριφορές.
Οἱ συγκρουσιακές, ἀσταθεῖς καὶ μὴ ἀγαπητικὲς ἀντιδράσεις τῶν γονέων καὶ τῶν παιδαγωγῶν στὴν ἐφηβικὴ ἐπιθετικότητα, δὲν συνεισφέρουν στὴ θεραπεία αὐτῆς τῆς συμπεριφοριστικῆς, ἀλλὰ ἐπιδροῦν στὴν ἐπιδείνωσή της.
Ἕνα ἄλλο στοιχεῖο, ποὺ σχετίζεται μὲ τὴν κοινωνικοποίηση τῶν παιδιῶν καὶ τῶν ἐφήβων, εἶναι ἡ σχέση τους μὲ τοὺς συνομήλικες. Τὰ παιδιά, εἴτε στὶς παρέες τους, εἴτε στὸ παιγνίδι τους, εἴτε στὸ σχολεῖο, ἐπικοινωνοῦν μὲ τοὺς συνομήλικες καὶ μαθαίνουν νὰ συμβιώνουν καὶ νὰ σχετίζονται, εἰρηνικά, φιλικὰ καὶ ὁμαλὰ μὲ τοὺς «ἄλλους», ἀναπτύσσοντας καὶ ὁλοκληρώνοντας ἔτσι τὴν κοινωνική τους προσωπικότητα.
Ὡστόσο, οἱ ἔφηβοι, ποὺ ἐμφανίζουν ἐπιθετικὴ καὶ ἀντικοινωνικὴ συμπεριφορὰ καὶ λειτουργοῦν στὸ πλαίσιο τῆς αὐθάδειας, τῶν συγκρούσεων, τῶν ἐκρήξεων καὶ τῆς βίας, χωρὶς γονεϊκὴ συμπαράσταση, ἀδυνατοῦν νὰ ἐπανέλθουν καὶ νὰ δημιουργήσουν ὁμαλὲς διαπροσωπικὲς σχέσεις, καθὼς οἱ παραπτωματικὲς δράσεις τους, τοὺς καθιστοῦν ἀντιπαθητικούς, μὲ συνέπεια νὰ μὴν βρίσκουν φυσιολογικὴ κοινωνικὴ ὁμάδα στὸν περίγυρό τους, γιὰ νὰ γίνουν ἀποδεκτοί.
Ποῦ καταλήγουν συνεπῶς; Ἐπειδή, λόγῳ τοῦ ὅτι ἀποτελοῦν ἐκ φύσεως κοινωνικὰ ὄντα, νιώθουν ἔντονα τὴν φυσικὴ ἀνάγκη νὰ ἀνήκουν σὲ μιὰ ὁμάδα κοινωνίας καὶ ἐπικοινωνίας, ἡ ἀπόρριψη ποὺ βιώνουν τόσο ἀπὸ τὴν οἰκογενειακὴ ἑστία, ὅσο καὶ ἀπὸ τὸ σχολεῖο καὶ τοὺς συνομήλικες, τοὺς κάνει νὰ ἀναζητοῦν περιθωριακοὺς τρόπους καὶ χώρους (ὁμάδες ἢ κλίκες), ποὺ νὰ μποροῦν νὰ ἐνταχθοῦν κοινωνικὰ καὶ νὰ γίνονται ἀποδεκτοί.
Ἔτσι, καταλήγουν σὲ ὁμάδες συνομιλήκων τοῦ περιθωρίου, ὅπου, ἀπὸ τὴ μιὰ πλευρά, βρίσκουν ἀποδοχὴ καὶ ἀναγνώριση, ἀλλά, ἀπὸ τὴν ἄλλη, ἀναγκάζονται νὰ προσαρμόζονται καὶ στοὺς κανόνες αὐτῆς τῆς συγκεκριμένης ὁμάδας, μὲ ἀποτέλεσμα, ἀντὶ νὰ βελτιώνεται ἡ ἀντικοινωνική τους συμπεριφορά, νὰ μεγενθύνεται καὶ νὰ ἐνισχύεται.
Ἕνας ἄλλος χῶρος, ποὺ εἶναι βέβαιο ὅτι συμβάλλει καὶ αὐτός, εἴτε στὴν ὁμαλὴ κοινωνικοποίηση τῶν παιδιῶν καὶ τῶν ἐφήβων εἴτε στὴν καλλιέργεια καὶ ἐνίσχυση τῆς παραπτωματικῆς τους συμπεριφορᾶς, εἶναι τὸ κοινωνικὸ τοὺς περιβάλλον.
Ἰδιαίτερη προσοχὴ ἀπαιτεῖται στὰ ΜΜΕ καὶ στὸ διαδίκτυο, καθώς, ἐὰν δὲν ὑπάρχουν πνευματικὰ φίλτρα προληπτικῆς ἄμυνας, ἐκ μέρους τῶν γονέων ἢ τῶν δασκάλων, ὑπάρχει πιθανότητα ἐθισμοῦ τῶν νέων σὲ ποικίλες μορφὲς βίας καὶ ἐγκληματικότητας.
Τὸ ἴδιο συμβαίνει, ὅμως, μὲ ὅσα βλέπουν οἱ νέοι, καθημερινά, στὸ διαδίκτυο, μέσα ἀπὸ τὸν ὑπολογιστὴ ἢ τὸ κινητό τους. Ὑπάρχει ὁ μηχανισμὸς τῆς ταύτισης, μὲ τοὺς ἥρωες ἢ ἄλλα πρόσωπα ποὺ πρωταγωνιστοῦν σὲ αὐτὰ τὰ θεάματα, ὅπου οἱ νέοι ἀρέσκονται νὰ βιώνουν βίαιες καὶ ἐπικίνδυνες πράξεις ἢ καταστάσεις, ποὺ οἱ ἴδιοι δὲν τολμοῦν νὰ κάνουν.
Σὲ συνδυασμὸ μὲ τὴ συχνότητα παρακολούθησης καὶ τὴν ποικιλία τῶν βίαιων αὐτῶν θεαμάτων, εἶναι πιθανὸν νὰ τὶς ἀντιγράφουν, σταδιακά, ὡς πρότυπα καὶ νὰ καλλιεργεῖται ἢ νὰ ἐνισχύεται, ἔτσι, ἡ δική τους ἐπιθετικὴ συμπεριφορά.
Οἱ γονεῖς, πάντως, εἶναι καλὸ νὰ γνωρίζουν ὅτι τὸ κοινωνικὸ περιβάλλον τῆς ἐποχῆς μας εὐνοεῖ τὴν κοινωνικὴ βία καὶ τὴν ἐγκληματικότητα, γεγονός, πού, σὲ συνδυασμὸ μὲ τὶς ἀσφυκτικὲς οἰκονομικὲς συνθῆκες ποὺ βιώνουν, γιὰ νὰ μπορέσουν νὰ καλύψουν τὶς ἀνάγκες τῆς οἰκογένειας καὶ τὴν ἔλλειψη χρόνου, ἀπὸ τὴν πλευρά τους, ποὺ θὰ μποροῦσαν νὰ τὸν ἀφιερώνουν στὰ παιδιά τους, ὅλα αὐτὰ δημιουργοῦν ἕνα ἄγονο καὶ ἐχθρικὸ μεῖγμα σὲ ἐνέργειες ὁμαλῆς ἀνατροφῆς, ποὺ δὲν εὐνοεῖ τὸν προληπτικὸ ἐξοπλισμὸ τῶν παιδιῶν μὲ θετικὰ πρότυπα καὶ ἀρετές.
Τὰ παιδιά, συνήθως, μένουν ἀρκετὸ χρόνο μόνα τους, βιώνουν μιὰ νευρικότητα, ἀπαισιοδοξία καὶ ἀνασφάλεια, ἔτσι ὥστε νὰ ἀναγκάζονται, ὅλο καὶ πιὸ πολύ, νὰ ἀντιδροῦν καὶ νὰ ἐκφράζονται μὲ βίαιο καὶ ἐπιθετικὸ τρόπο, ἐντὸς μιᾶς οἰκογένειας καὶ μιᾶς κοινωνίας, ποὺ δὲν τοὺς προσφέρει τὸ πρότυπο τῆς ἀληθινῆς κοινωνικῆς ζωῆς καὶ συμπεριφορᾶς.
Ἄλλωστε, ὅλοι μας βιώνουμε ὅτι ἐκτὸς ἀπὸ τὴν οἰκογένεια καὶ ἡ κοινωνία μας ἔχει χάσει σὲ μεγάλο βαθμὸ τὰ ὑγιῆ κοινωνικὰ φίλτρα, καθὼς λειτουργεῖ, ὡς μία ἀντικοινωνικὴ ζούγκλα, ποὺ καλλιεργεῖ, ὄχι κοινωνικὰ καὶ δημιουργικὰ μέλη, ἀλλὰ ἄγρια, ἐπικίνδυνα καὶ ἁρπακτικὰ θηρία. Καὶ αὐτὸ ὀφείλεται στὴν ἔλλειψη ἀρετῶν καὶ προτύπων ὅπως εἶναι ἡ ἀγάπη, ἡ εἰρήνη, ἡ πραότητα, ἡ ἀγαθοσύνη καὶ ἡ φιλαδελφία, πού, ὅταν ὑπάρχουν καὶ λειτουργοῦν στὸν κόσμο, τὸν κάνουν πραγματικὸ κόσμημα.
Ἔτσι, ἡ κοινωνικὴ ἀταξία καὶ ἀπαξία, ἀποτελεῖ τὸ πρότυπο τῶν νέων καὶ ἐπηρεάζει, ἀρνητικά, τὴ διαδικασία κοινωνικῆς ἔνταξης καὶ προσαρμογῆς, σπρώχνοντάς τους στὴν παραβατικότητα.
Στὸ σχολεῖο, οἱ ἐκπαιδευτικοί, προσπαθῶντας νὰ διορθώσουν καταστάσεις ἢ νὰ καλύψουν κενά, ποὺ ἔχουν ἀνάγκη πλήρωσης, γίνονται οἱ ἴδιοι, κατὰ τὸν τελευταῖο καιρό, στόχος κάποιων μαθητῶν/τριῶν τους, ποὺ εἶναι ἐπιθετικοί/ἕς. Ἡ ὑπηρεσιακή τους ὑποχρέωση νὰ τηροῦν κανόνες, νὰ ἀξιολογοῦν τούς/τις μαθητές/τριες καὶ νὰ ἐνδιαφέρονται γιὰ τὴν κοινωνική τους ἔνταξη, προκαλεῖ, ἐνίοτε, τὶς ἐπιθετικές τους ἀντιδράσεις.
Ὅμως, ὀφείλουμε νὰ ποῦμε ὅτι στὸ σχολεῖο, ἐκτὸς τῶν ἄλλων, διδάσκονται καὶ ἀνθρωπιστικὰ μαθήματα, τὰ ὁποῖα εἶναι ἀνάγκη, λόγῳ τῶν ἔκτακτων κοινωνικῶν συνθηκῶν, νὰ διδάσκονται μὲ ὅσο τὸ δυνατό, πιὸ βιωματικὸ τρόπο, καθὼς μποροῦν νὰ ἐπιδροῦν στὴν καλλιέργεια τῆς εἰρήνης, τῆς ἀγάπης, τῆς ἀξιοπρέπειας καὶ τῆς ἀνθρωπιᾶς.
Ἡ σχολικὴ διδασκαλία, ἐπίσης, τῆς χριστιανικῆς ἀγωγῆς, ποὺ μεταφέρει στὸ σχολεῖο τὸ ἦθος, τὶς ἀλήθειες καὶ τὶς ἁγιοπνευματικὲς παραδόσεις τῆς ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας μας, θὰ μποροῦσε νὰ συμβάλει, ἔτσι, ὥστε τὸ σχολεῖο νὰ λειτουργεῖ ὡς ἐργαστήριο ἀγάπης, εἰρήνης, χαρᾶς καὶ ἀλληλεγγύης.
Βέβαια, ἡ ἔλλειψη ἀληθινῆς κοινωνικότητας, ἔχει, πέραν ὅλων τῶν ἄλλων αἰτιῶν, ὡς ἀφετηρία, τὸν αὐξανόμενο τὰ τελευταῖα χρόνια ἀτομικισμό, ὁ ὁποῖος, ὡς γνωστό, χωρίζει καὶ δὲν ἑνώνει τὶς κοινωνίες καὶ τοὺς λαούς.
Ἡ χριστιανικὴ πίστη, ὡστόσο, διδάσκει πὼς ὁ ἄνθρωπος, ποὺ θέλει νὰ εἶναι κοινωνικός, πρέπει νὰ ἔχει ἀγάπη πρὸς τοὺς ἄλλους. Οἱ νέοι καὶ οἱ ἔφηβοι, ἐπιθυμοῦν, διακαῶς, σὲ αὐτὴ τὴ φάση τῆς ζωῆς τους νὰ ἀγαποῦν καὶ νὰ ἀγαπιοῦνται. Ἔτσι, ὁ χριστιανικὸς λόγος τῆς ἀγάπης καὶ τῆς εἰρήνης, βρίσκει εὔφορο ἔδαφος γιὰ νὰ ἐπιδράσει στὴ βελτίωση τῆς κοινωνικῆς τοὺς συμπεριφορᾶς.
Ἄλλωστε, ἡ ἀγάπη ποὺ προβάλει ἡ ὀρθόδοξη πίστη, ὡς θέλημα τοῦ Θεοῦ, εἶναι ἐκείνη τῆς ἀνιδιοτέλειας καὶ τῆς θυσίας. Ἡ ὀρθόδοξη διαπαιδαγώγηση, ἑπομένως, ἐμπνέει στὸν μαθητὴ τὴν πίστη, τὴν ἀγάπη καὶ τὴ θυσία γιὰ τοὺς «ἄλλους» καὶ ἀποτρέπει τὸ μῖσος, τὴ βία, τὴν ἐπιθετικότητα καὶ τὴν ἐγκληματικότητα σὲ βάρος τους.
Ἂν τὸ σχολεῖο, σὲ συνεργασία μὲ τὴν οἰκογένεια, λειτουργεῖ, ὡς ἕνα θερμοκήπιο ἀγάπης, τότε, μπορεῖ νὰ γίνει αὐτὸ ποὺ λέει ὁ Ἀπ. Παῦλος: Νὰ καλλιεργεῖται καὶ νὰ ἀναπτύσσεται, δηλαδή, στὶς ψυχὲς τῶν παιδιῶν καὶ τῶν ἐφήβων ἡ ἀγαθοσύνη, ἡ μακροθυμία, ἡ καλοσύνη, ἡ ταπείνωση, ἡ εὐπρέπεια, ἡ πραότητα, ἡ μνησικακία.
Συμπερασματικά, ἡ ψυχικὴ ἀρρώστια τῆς ἐπιθετικότητας καὶ τῆς βίας, μπορεῖ νὰ θεραπευθεῖ καὶ νὰ ἐξαλειφθεῖ, ἀπὸ τὶς ψυχὲς τῶν νέων μας, ἐὰν καὶ ὅταν, καταφέρουν ἡ οἰκογένεια καὶ τὸ σχολεῖο νὰ μπεῖ μέσα τους, ὁ σπόρος καὶ ἡ δύναμη τῆς ἀγάπης, τῆς εἰρήνης καὶ τῆς ὁμόνοιας.
