Τὸ ἤρεμο πραξικόπημα τοῦ 21ου αἰῶνα εἶναι ἡ Ψηφιακὴ Ταυτότητα
https://amazonios.net/to-iremo-praxikopima-tou-21ou-aiona-einai-i-psifiaki-taftotita/
Κάτι μεγάλο συμβαίνει αὐτὴ τὴ στιγμὴ στὸν κόσμο, καὶ ἐλάχιστοι τὸ συνειδητοποιοῦν. Μιὰ ἀλλαγὴ ποὺ δὲν προβάλλεται στὶς ὀθόνες, δὲν συζητεῖται σὲ κοινοβούλια, δὲν προκαλεῖ διαδηλώσεις οὔτε πολιτικὰ πάθη. Μιὰ ἀλλαγὴ πού, ὡστόσο, θὰ ἐπηρεάσει τὴ ζωὴ κάθε ἀνθρώπου στὸν πλανήτη. Ὀνομάζεται ψηφιακὴ ταυτότητα. Digital ID. Καὶ πίσω ἀπὸ αὐτὸν τὸν τεχνικό, φαινομενικὰ ἀθῶο ὅρο, κρύβεται μιὰ κοσμογονικὴ μεταβολή: ἡ μετατροπὴ τῆς ἀνθρώπινης ὕπαρξης σὲ ψηφιακὴ ἐγγραφὴ ποὺ μπορεῖ νὰ ἐλεγχθεῖ, νὰ ἀνασταλεῖ, νὰ τροποποιηθεῖ ἢ νὰ διαγραφεῖ μὲ τὸ πάτημα ἑνὸς κουμπιοῦ.
Ἡ Μεγάλη Βρετανία ἀνακοίνωσε ἤδη ὅτι ἕως τὸ τέλος τῆς τρέχουσας κοινοβουλευτικῆς περιόδου, ἡ νέα ψηφιακὴ ταυτότητα θὰ καταστεῖ ὑποχρεωτικὴ γιὰ ὅσους θέλουν νὰ ἐργαστοῦν. Τὸ μέτρο παρουσιάζεται ὡς ἐργαλεῖο καταπολέμησης τῆς παράνομης ἀπασχόλησης καὶ τῆς φοροδιαφυγῆς. Ἡ φράση, ὅμως, «δὲ θὰ μπορεῖς νὰ ἐργαστεῖς χωρὶς ψηφιακὴ ταυτότητα» σηματοδοτεῖ κάτι βαθύτερο: τὴ σύνδεση τοῦ δικαιώματος στὴν ἐργασία μὲ τὴν ψηφιακὴ ὑπακοή. Ἀπὸ τοῦδε καὶ στὸ ἑξῆς, ἡ ὕπαρξη, ἡ ἐργασία καὶ ἡ συναλλαγή σου θὰ ἐξαρτῶνται ἀπὸ τὴν κατοχὴ ἑνὸς ψηφιακοῦ δελτίου ἀναγνώρισης ποὺ ἐλέγχεται ἀπὸ τὸ κράτος καί, κατ’ ἐπέκταση, ἀπὸ τὶς τράπεζες καὶ τὶς ἑταιρεῖες.
Τὸ φαινόμενο εἶναι παγκόσμιο. Στὶς Ἡνωμένες Πολιτεῖες, εἴκοσι πέντε πολιτεῖες ἔχουν ἤδη υἱοθετήσει προγράμματα ψηφιακῆς ἄδειας ὁδήγησης. Στὴν Εὐρώπη, τὸ 2023 ἐγκρίθηκε ὁ κανονισμὸς EIDAS 2.0, ὁ ὁποῖος ὑποχρεώνει ὅλα τὰ κράτη-μέλη νὰ διαθέτουν ἐθνικὸ ψηφιακὸ πορτοφόλι ταυτότητας ἕως τὸ 2026. Ἡ Κίνα λάνσαρε φέτος τὴν κρατικὴ ἐφαρμογὴ ταυτότητας, ἐνσωματωμένη στὸ σύστημα κοινωνικῆς πίστωσης ποὺ ἀξιολογεῖ τὴ «συμπεριφορὰ» τῶν πολιτῶν. Ἡ Νότια Κορέα, ἡ Σιγκαπούρη, ἡ Νιγηρία, τὰ Ἡνωμένα Ἀραβικὰ Ἐμιρᾶτα — ὅλες βρίσκονται ἤδη ἕνα βῆμα πιὸ μπροστά.
Πίσω ἀπὸ αὐτὴ τὴ σύμπτωση προθέσεων βρίσκεται ἕνα κοινὸ πλαίσιο. Ὁ ΟΗΕ ἔχει θέσει ὡς στόχο τῆς Ἀτζέντας 2030 τὴν «παροχὴ νομικῆς ταυτότητας σὲ ὅλους τοὺς ἀνθρώπους». Χρηματοδότες τοῦ προγράμματος εἶναι ἡ Παγκόσμια Τράπεζα καὶ τὸ Παγκόσμιο Οἰκονομικὸ Φόρουμ. Σύμφωνα μὲ τὴ World Bank ID4D Initiative, περισσότερες ἀπὸ 100 χῶρες ἔχουν ἤδη υἱοθετήσει ἢ ἀναπτύσσουν συστήματα ψηφιακῆς ταυτότητας. Στὰ χαρτιά, ἡ ὑπόσχεση εἶναι δελεαστική: λιγότερη ἀπάτη, μεγαλύτερη ἀσφάλεια, εὐκολία στὶς συναλλαγές, κοινωνικὴ ἔνταξη γιὰ τὸ ἕνα δισεκατομμύριο ἀνθρώπων ποὺ ζοῦν χωρὶς ἐπίσημα ἔγγραφα. Στὴν πράξη, ὅμως, σημαίνει ὅτι ἡ ἴδια ἡ ὕπαρξη ἑνὸς πολίτη ἐξαρτᾶται ἀπὸ ἕνα ψηφιακὸ κλειδί, διαχειριζόμενο ἀπὸ κάποιον ἄλλον.
Τί εἶναι, λοιπόν, αὐτὴ ἡ ψηφιακὴ ταυτότητα; Ὄχι ἁπλῶς μιὰ φωτογραφία τῆς ἄδειας ὁδήγησης στὸ κινητό σου. Εἶναι ἕνα λογισμικὸ ἀναγνώρισης τῆς ὕπαρξης. Μιὰ ἐφαρμογὴ ποὺ περιλαμβάνει ὅλα τὰ προσωπικά σου δεδομένα: ὄνομα, ἡμερομηνία γέννησης, ΑΦΜ, στοιχεῖα ὑγείας, βιομετρικά, τραπεζικοὺς λογαριασμούς. Ἐπαληθεύεται ἀπὸ μιὰ «ἀξιόπιστη ἀρχὴ» — τὸ κράτος ἢ μιὰ ἰδιωτικὴ ἑταιρεία — καὶ ὑπόσχεται ἀπόλυτη ἀσφάλεια μέσῳ κρυπτογράφησης καὶ ἀναγνώρισης προσώπου. Θεωρητικά, ὅλα φαίνονται ἁπλᾶ καὶ ἀποτελεσματικά. Στὴν πράξη, ὅμως, αὐτὴ ἡ συγκέντρωση δεδομένων μετατρέπει τὸν πολίτη σὲ ψηφιακὸ προφὶλ ποὺ μπορεῖ νὰ κλειδωθεῖ ἢ νὰ διαγραφεῖ ἀνὰ πᾶσα στιγμή.
Ἡ Κίνα παρέχει τὸ πιὸ χαρακτηριστικὸ παράδειγμα. Ἡ ἐθνικὴ ψηφιακὴ ταυτότητα δὲν εἶναι ἁπλῶς μιὰ ἠλεκτρονικὴ ἔκδοση τῆς παλιᾶς. Εἶναι συνδεδεμένη μὲ τὸ σύστημα κοινωνικῆς πίστωσης, τὸ ὁποῖο ἀπονέμει βαθμοὺς ὑπακοῆς. Ὅποιος ἔχει ὑψηλὴ βαθμολογία ἀποκτᾶ προνόμια: εὐκολότερα δάνεια, ταξίδια, πρόσβαση σὲ δημόσιες ὑπηρεσίες. Ὅποιος ἔχει χαμηλή, βλέπει τὴ ζωή του νὰ περιορίζεται. Δημοσιογράφοι ποὺ ἐπέκριναν τὸ καθεστὼς διαπίστωσαν ὅτι δὲν μποροῦν νὰ ἀγοράσουν εἰσιτήριο τρένου. Πολῖτες ποὺ ἀρνήθηκαν κυβερνητικοὺς ἐμβολιασμοὺς ἀποκλείστηκαν ἀπὸ τὰ δημόσια μέσα μεταφορᾶς. Κάθε ἀπόπειρα συναλλαγῆς περνᾶ ἀπὸ τὸν ἀλγόριθμο. Ἂν τὸ σύστημα δὲν ἐγκρίνει ποιός εἶσαι ἢ τί λές, ἡ ζωή σου ἁπλῶς παύει νὰ λειτουργεῖ.
Τὰ παραδείγματα εἶναι ἀμέτρητα. Συνταξιοῦχοι ποὺ στερήθηκαν τὸ ἐπίδομά τους ἐπειδὴ οἱ σαρωτὲς δακτυλικῶν ἀποτυπωμάτων δὲν ἀναγνώρισαν τὰ φθαρμένα χέρια τους. Ἐργαζόμενοι ποὺ δὲν μποροῦσαν νὰ ἀγοράσουν τρόφιμα γιατί ἡ ἐφαρμογή τους «ἔπεσε». Ἕνα ψηφιακὸ σφάλμα μπορεῖ νὰ ἰσοδυναμεῖ μὲ ἐξαφάνιση. Ἂν τὸ σύστημα δὲν σὲ ἀναγνωρίζει, δὲν ὑπάρχεις.
Ἡ σιωπηλὴ ἐξάπλωση αὐτῶν τῶν συστημάτων εἶναι ἴσως τὸ πιὸ ἀνησυχητικὸ στοιχεῖο. Ἐλάχιστα μέσα ἐνημέρωσης ἀσχολοῦνται μὲ τὸ θέμα, καὶ ὅταν τὸ κάνουν, τὸ παρουσιάζουν μὲ τρόπο ἀποστειρωμένο. Στὸ Ἡνωμένο Βασίλειο, ἡ εἴδηση ὅτι ἡ κυβέρνηση Στάρμερ στηρίζει τὴν καθιέρωση ψηφιακῆς ταυτότητας γιὰ ἐργασία καὶ ἐνοικίαση σπιτιοῦ, παρουσιάστηκε μὲ τρεῖς διαφορετικοὺς τρόπους: τὰ ἀριστερὰ μέσα τὴν εἶδαν ὡς ἀπειλὴ γιὰ τὴν ἰδιωτικότητα, τὰ δεξιὰ ὡς κρατικὸ ὁλοκληρωτισμό, καὶ τὰ οὐδέτερα ὡς «ἐκσυγχρονισμό». Πίσω ἀπὸ τὴ ρητορικὴ τῆς τεχνολογικῆς προόδου, ὡστόσο, ἡ κοινωνία ὁδηγεῖται σὲ ἕνα σύστημα ὅπου ἡ συμμετοχὴ στὸν οἰκονομικὸ καὶ κοινωνικὸ βίο προϋποθέτει τὴν πλήρη ψηφιακὴ συμμόρφωση.
Ἡ Εὐρωπαϊκὴ Ἕνωση ἔχει ἤδη κάνει τὸ ἀποφασιστικὸ βῆμα. Ὁ κανονισμὸς EIDAS 2.0 ὁρίζει ὅτι κάθε κράτος-μέλος πρέπει ἕως τὸ 2026 νὰ διαθέτει ἕνα «ἐθνικὸ ψηφιακὸ πορτοφόλι ταυτότητας». Μέσα ἀπὸ αὐτὴ τὴν ἐφαρμογή, ὁ πολίτης θὰ μπορεῖ νὰ συνδέεται στὴν τράπεζά του, νὰ πληρώνει φόρους, νὰ ὑπογράφει ἔγγραφα, νὰ ψηφίζει, νὰ ταξιδεύει, νὰ ἀγοράζει. Μὲ ἄλλα λόγια, ὅλες οἱ λειτουργίες τῆς ζωῆς θὰ συνδέονται μὲ ἕνα μοναδικὸ ψηφιακὸ ἀναγνωριστικό. Στὴν Ἑλλάδα, ἡ μετάβαση ἔχει ἤδη ξεκινήσει μὲ τὸ gov.gr Wallet καὶ τὴ διασύνδεση τοῦ Μητρώου Πολιτῶν. Οἱ νέες ταυτότητες, ἂν καὶ παρουσιάζονται ὡς τεχνικὴ ἀναβάθμιση, ἀνοίγουν τὸν δρόμο γιὰ τὴν πλήρη ἑνοποίηση ὅλων τῶν προσωπικῶν δεδομένων σὲ ἕνα ψηφιακὸ προφίλ.
Ἡ ρητορικὴ τῶν κυβερνήσεων εἶναι πάντα ἡ ἴδια: ἀσφάλεια, εὐκολία, ἔνταξη. Ὑποστηρίζουν ὅτι τὰ ψηφιακὰ δελτία ταυτότητας θὰ περιορίσουν τὴν ἀπάτη, θὰ διευκολύνουν τὶς συναλλαγές, θὰ καταπολεμήσουν τὴν παράνομη μετανάστευση. Θὰ ἐξοικονομήσουν χρόνο καὶ χρῆμα, καταργῶντας τὴ γραφειοκρατία. Ἡ Ἐσθονία, τὸ πρῶτο πλήρως ψηφιοποιημένο κράτος, ἰσχυρίζεται ὅτι ἐξοικονομεῖ 2% τοῦ ΑΕΠ της ἐτησίως χάρη στὴν ἠλεκτρονικὴ διακυβέρνηση. Ὁ ΟΗΕ παρουσιάζει τὸ μέτρο ὡς «κλειδὶ γιὰ τὴ βιώσιμη ἀνάπτυξη». Καὶ πράγματι, στὴν ἐπιφάνεια, τὸ ἀφήγημα εἶναι ἀκαταμάχητο.
Μόνο ποὺ ἡ ἴδια τεχνολογία ποὺ προσφέρει εὐκολία εἶναι καὶ τὸ τέλειο ἐργαλεῖο ἐλέγχου. Ἡ ἱστορία ἔχει δείξει ὅτι ἡ ἐξουσία ποτὲ δὲν ἀρκεῖται στὴν ἐποπτεία — ἐπιδιώκει πάντοτε τὴν ἐπιβολή. Καὶ αὐτὸ γίνεται ἐμφανὲς ὅταν ἐξετάσει κανεὶς τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο τὰ κράτη ἤδη χρησιμοποιοῦν τὴν οἰκονομικὴ ἐξουσία ὡς μηχανισμὸ πειθάρχησης.
Τὸ 2022, στὸν Καναδᾶ, ἡ κυβέρνηση Τρυντὼ κήρυξε κατάσταση ἔκτακτης ἀνάγκης γιὰ νὰ ἀντιμετωπίσει τὶς διαδηλώσεις τοῦ «Freedom Convoy». Μὲ μιὰ ἁπλῆ διοικητικὴ ἐντολή, διέταξε τὶς τράπεζες νὰ παγώσουν τοὺς λογαριασμοὺς πολιτῶν ποὺ εἶχαν δωρίσει χρήματα στοὺς διαδηλωτὲς μέσῳ τοῦ GoFundMe. Δὲν ὑπῆρξε κατηγορητήριο, οὔτε δικαστικὴ ἀπόφαση. Οἱ ἄνθρωποι ξύπνησαν καὶ διαπίστωσαν ὅτι δὲν εἶχαν πρόσβαση στὰ χρήματά τους. Παρόμοια περιστατικὰ σημειώθηκαν φέτος στὴ Γεωργία, ὅπου ἡ κυβέρνηση πάγωσε τοὺς λογαριασμοὺς ΜΚΟ καὶ δικηγόρων ποὺ βοηθοῦσαν διαδηλωτές. Τὸ «ἔγκλημά» τους ἦταν ἡ ὑποστήριξη τοῦ δικαιώματος στὴ διαμαρτυρία.
Αὐτὰ τὰ περιστατικὰ ἀποτελοῦν προειδοποιητικὰ σημάδια. Μὲ ἕνα ἑνοποιημένο σύστημα ψηφιακῆς ταυτότητας, ἡ διακοπὴ πρόσβασης δὲν θὰ χρειάζεται οὔτε τράπεζα οὔτε δικαστήριο. Θὰ μπορεῖ νὰ γίνεται αὐτόματα, μὲ βάση ἀλγοριθμικὰ κριτήρια ἢ κυβερνητικὲς λίστες. Ὁ νόμος περὶ «καταπολέμησης τῆς νομιμοποίησης ἐσόδων» δίνει ἤδη στὰ κράτη τὴ δυνατότητα νὰ παγώνουν λογαριασμοὺς γιὰ «ὕποπτη δραστηριότητα». Τί σημαίνει ὅμως «ὕποπτη»; Μιὰ δωρεὰ σὲ ἕνα πολιτικὸ κίνημα; Ἡ ἀγορὰ Bitcoin; Ἡ συμμετοχὴ σὲ ἕνα μποϊκοτάζ; Ὅλα αὐτὰ μποροῦν νὰ χαρακτηριστοῦν «παράτυπα» χωρὶς νὰ εἶναι παράνομα.
Ἀκόμη πιὸ ἐπικίνδυνη εἶναι ἡ ἑταιρικὴ διάσταση. Ἡ Amazon, ἡ Uber, ἡ Apple καὶ δεκάδες ἄλλες ἑταιρεῖες συμμετέχουν σὲ πιλοτικὰ προγράμματα ταυτοποίησης πελατῶν μέσῳ ψηφιακῶν ID. Στὴν πράξη, ἡ ψηφιακὴ ταυτότητα μπορεῖ νὰ μετατραπεῖ σὲ ἕνα «ὑπερ-cookie» ποὺ παρακολουθεῖ κάθε πτυχὴ τῆς ζωῆς σου: τὶς ἀγορές, τὶς προτιμήσεις, τὶς διαδρομές, τὶς οἰκονομικές σου κινήσεις. Οἱ πληροφορίες αὐτές, συνδυασμένες μὲ τεχνητὴ νοημοσύνη, ὁδηγοῦν στὴ λεγόμενη δυναμικὴ τιμολόγηση: διαφορετικὴ τιμὴ γιὰ κάθε πελάτη, ἀνάλογα μὲ τὸ προφίλ του.
Φαντάσου: βρίσκεσαι σὲ ἕνα ἀεροδρόμιο ὕστερα ἀπὸ δέκα ὧρες πτήσης. Τὸ σύστημα γνωρίζει ὅτι εἶσαι κουρασμένος, πεινασμένος, πρόθυμος νὰ πληρώσεις. Τὸ ἴδιο σάντουιτς ποὺ χτὲς κόστιζε δώδεκα εὐρώ, σήμερα γιὰ σένα κάνει εἴκοσι πέντε. Ὁ διπλανός σου τὸ ἀγοράζει φτηνότερα, γιατί ὁ ἀλγόριθμος τὸν θεωρεῖ πιὸ «εὐαίσθητο στὴν τιμή». Τὸ Ticketmaster ἤδη τὸ ἐφαρμόζει. Οἱ ἀεροπορικὲς ἑταιρεῖες ἐπίσης. Μὲ τὸ ψηφιακὸ ID, αὐτὴ ἡ πρακτικὴ θὰ ἐπεκταθεῖ παντοῦ: στὴν ἀσφάλεια, στὴ στέγαση, στὶς μετακινήσεις. Δὲν θὰ μπορεῖς νὰ διαπραγματευτεῖς τίποτα, γιατί τὸ σύστημα θὰ γνωρίζει τὰ πάντα.
Καὶ ὑπάρχει καὶ ἡ τρίτη διάσταση — ἡ ἐπιτήρηση. Ὁρισμένες ἀμερικανικὲς πολιτεῖες ἔχουν ἤδη λανσάρει ἐφαρμογὲς ψηφιακῆς ἄδειας ποὺ διαθέτουν λειτουργία «phone home»: κάθε φορὰ ποὺ τὴ χρησιμοποιεῖς, ἀποστέλλεται σῆμα σὲ κυβερνητικὴ βάση δεδομένων μὲ τὴν ἀκριβὴ ὥρα καὶ τοποθεσία. Τὸ ἀποτέλεσμα εἶναι ἕνα πλῆρες ψηφιακὸ ἀρχεῖο κινήσεων καὶ δραστηριοτήτων. Ἕνας «ψηφιακὸς ἴσκιος» ποὺ σὲ ἀκολουθεῖ παντοῦ. Κι ἂν αὐτὸς ὁ μηχανισμὸς ἐγκατασταθεῖ, δὲν μπορεῖ νὰ ἀνακληθεῖ.
Ὅλα ξεκινοῦν μὲ ἕναν «καλὸ σκοπό»: ἀσφάλεια, εὐκολία, ἐξάλειψη τῆς ἀπάτης. Κάθε ἐπέκταση ὅμως ἀνοίγει νέα πεδία ἐλέγχου. Πρῶτα συνδέεται τὸ δίπλωμα ὁδήγησης. Μετὰ τὸ διαβατήριο. Κα ὕστερα ὁ τραπεζικὸς λογαριασμὸς «γιὰ μεγαλύτερη ἀσφάλεια». Στὸ τέλος, ὅλη σου ἡ ὕπαρξη ἐξαρτᾶται ἀπὸ ἕνα ἀναγνωριστικὸ κωδικό. Ἂν κάποια κυβέρνηση, ἑταιρεία ἢ ἀλγόριθμος ἀποφασίσει ὅτι ἀνήκεις στὴ «λάθος πλευρά», ἁπλῶς κλείνει τὴν πρόσβαση σὲ ὅλα: στὶς πληρωμές, στὰ ταξίδια, στὴν ἐργασία. Χωρὶς καμία δικαστικὴ διαδικασία. Χωρὶς ἔλεγχο. Χωρὶς λογοδοσία.
Αὐτὸς εἶναι ὁ πραγματικὸς φόβος πίσω ἀπὸ τὴν ψηφιακὴ ταυτότητα. Ὄχι ἡ τεχνολογία, ἀλλὰ ἡ συγκέντρωση ἐξουσίας. Δὲν πρόκειται γιὰ θεωρία συνωμοσίας. Πρόκειται γιὰ ἕνα τεχνοπολιτικὸ σχέδιο ποὺ ἤδη ὑλοποιεῖται, ἀθόρυβα καὶ νομότυπα. Ἡ γραμμὴ ἀνάμεσα στὴν ψηφιακὴ διευκόλυνση καὶ τὸν ψηφιακὸ δεσποτισμὸ εἶναι λεπτὴ — καὶ ἡ Ἱστορία διδάσκει ὅτι, μόλις τῆς δοθεῖ ἡ δυνατότητα, ἡ ἐξουσία δὲν σταματᾶ ποτὲ στὸ πρῶτο στάδιο.
Στὴν Ἑλλάδα, τὸ θέμα περνᾶ σχεδὸν ἀπαρατήρητο. Οἱ νέες ταυτότητες παρουσιάζονται ὡς «ἐκσυγχρονισμός», τὸ gov.gr ὡς «εὐκολία», οἱ ψηφιακὲς ὑπογραφὲς ὡς «βελτίωση τῆς ἐξυπηρέτησης τοῦ πολίτη». Κανεὶς ὅμως δὲν συζητᾶ τί σημαίνει ὅταν ὁλόκληρη ἡ ὕπαρξη ἑνὸς ἀνθρώπου —τὸ ΑΦΜ, τὸ ΑΜΚΑ, οἱ τραπεζικοὶ λογαριασμοί, τὰ ἰατρικὰ δεδομένα, ἡ ψῆφος— συγκεντρώνονται σὲ μιὰ ἑνιαία ψηφιακὴ πλατφόρμα. Ποιός ἐλέγχει, ποιός ἐπιβλέπει, ποιός ἐγγυᾶται ὅτι τὰ δεδομένα αὐτὰ δὲν θὰ χρησιμοποιηθοῦν ἐναντίον σου;
Ἡ ἀλήθεια εἶναι πὼς ἡ ψηφιακὴ ταυτότητα δὲν εἶναι ἁπλῶς τεχνολογία· εἶναι ἰδεολογία. Εἶναι τὸ ἐργαλεῖο μέσῳ τοῦ ὁποίου ὁ πολίτης μετατρέπεται σὲ διαχειρίσιμη μονάδα πληροφορίας. Καὶ αὐτὸ εἶναι τὸ θεμέλιο πάνω στὸ ὁποῖο μπορεῖ νὰ οἰκοδομηθεῖ ἕνας νέος τύπος ὁλοκληρωτισμοῦ — ὄχι στρατιωτικοῦ ἢ κομματικοῦ, ἀλλὰ τεχνοκρατικοῦ. Ὁ ὁλοκληρωτισμὸς τοῦ ἀλγορίθμου.
Ἡ ἐποχὴ τῆς ψηφιακῆς ταυτότητας δὲν ἔρχεται μὲ σειρῆνες καὶ συντάγματα, ἀλλὰ μὲ εἰδοποιήσεις καὶ ἐφαρμογές. Μὲ τὸ ὑποσχόμενο «εὔκολο login». Μὲ τὴν ἄνεση τῆς ὀθόνης ποὺ δὲν σὲ ἀναγκάζει νὰ σκεφτεῖς τί χάνεις ὅσο ἀποκτᾶς εὐκολία. Καὶ ὅταν τὸ καταλάβεις, θὰ εἶναι ἤδη ἀργά: ἡ ἐλευθερία σου θὰ ἔχει ἐνσωματωθεῖ σὲ ἕνα app ποὺ μπορεῖ νὰ σὲ ἀποσυνδέσει ἀπὸ τὴν ἴδια σου τὴ ζωή.
Αὐτὸ ποὺ διακυβεύεται δὲν εἶναι ἡ τεχνολογία, ἀλλὰ ἡ ἐλευθερία. Καὶ ἂν ἡ κοινωνία δὲν καταλάβει ἐγκαίρως τὴ φύση αὐτῆς τῆς «καινοτομίας», τὸ μέλλον δὲν θὰ εἶναι οὔτε ψηφιακὸ οὔτε ἀνθρώπινο — θὰ εἶναι ἁπλῶς ἐλεγχόμενο.
Ἡ Μεγάλη Βρετανία ἀνακοίνωσε ἤδη ὅτι ἕως τὸ τέλος τῆς τρέχουσας κοινοβουλευτικῆς περιόδου, ἡ νέα ψηφιακὴ ταυτότητα θὰ καταστεῖ ὑποχρεωτικὴ γιὰ ὅσους θέλουν νὰ ἐργαστοῦν. Τὸ μέτρο παρουσιάζεται ὡς ἐργαλεῖο καταπολέμησης τῆς παράνομης ἀπασχόλησης καὶ τῆς φοροδιαφυγῆς. Ἡ φράση, ὅμως, «δὲ θὰ μπορεῖς νὰ ἐργαστεῖς χωρὶς ψηφιακὴ ταυτότητα» σηματοδοτεῖ κάτι βαθύτερο: τὴ σύνδεση τοῦ δικαιώματος στὴν ἐργασία μὲ τὴν ψηφιακὴ ὑπακοή. Ἀπὸ τοῦδε καὶ στὸ ἑξῆς, ἡ ὕπαρξη, ἡ ἐργασία καὶ ἡ συναλλαγή σου θὰ ἐξαρτῶνται ἀπὸ τὴν κατοχὴ ἑνὸς ψηφιακοῦ δελτίου ἀναγνώρισης ποὺ ἐλέγχεται ἀπὸ τὸ κράτος καί, κατ’ ἐπέκταση, ἀπὸ τὶς τράπεζες καὶ τὶς ἑταιρεῖες.
Τὸ φαινόμενο εἶναι παγκόσμιο. Στὶς Ἡνωμένες Πολιτεῖες, εἴκοσι πέντε πολιτεῖες ἔχουν ἤδη υἱοθετήσει προγράμματα ψηφιακῆς ἄδειας ὁδήγησης. Στὴν Εὐρώπη, τὸ 2023 ἐγκρίθηκε ὁ κανονισμὸς EIDAS 2.0, ὁ ὁποῖος ὑποχρεώνει ὅλα τὰ κράτη-μέλη νὰ διαθέτουν ἐθνικὸ ψηφιακὸ πορτοφόλι ταυτότητας ἕως τὸ 2026. Ἡ Κίνα λάνσαρε φέτος τὴν κρατικὴ ἐφαρμογὴ ταυτότητας, ἐνσωματωμένη στὸ σύστημα κοινωνικῆς πίστωσης ποὺ ἀξιολογεῖ τὴ «συμπεριφορὰ» τῶν πολιτῶν. Ἡ Νότια Κορέα, ἡ Σιγκαπούρη, ἡ Νιγηρία, τὰ Ἡνωμένα Ἀραβικὰ Ἐμιρᾶτα — ὅλες βρίσκονται ἤδη ἕνα βῆμα πιὸ μπροστά.
Πίσω ἀπὸ αὐτὴ τὴ σύμπτωση προθέσεων βρίσκεται ἕνα κοινὸ πλαίσιο. Ὁ ΟΗΕ ἔχει θέσει ὡς στόχο τῆς Ἀτζέντας 2030 τὴν «παροχὴ νομικῆς ταυτότητας σὲ ὅλους τοὺς ἀνθρώπους». Χρηματοδότες τοῦ προγράμματος εἶναι ἡ Παγκόσμια Τράπεζα καὶ τὸ Παγκόσμιο Οἰκονομικὸ Φόρουμ. Σύμφωνα μὲ τὴ World Bank ID4D Initiative, περισσότερες ἀπὸ 100 χῶρες ἔχουν ἤδη υἱοθετήσει ἢ ἀναπτύσσουν συστήματα ψηφιακῆς ταυτότητας. Στὰ χαρτιά, ἡ ὑπόσχεση εἶναι δελεαστική: λιγότερη ἀπάτη, μεγαλύτερη ἀσφάλεια, εὐκολία στὶς συναλλαγές, κοινωνικὴ ἔνταξη γιὰ τὸ ἕνα δισεκατομμύριο ἀνθρώπων ποὺ ζοῦν χωρὶς ἐπίσημα ἔγγραφα. Στὴν πράξη, ὅμως, σημαίνει ὅτι ἡ ἴδια ἡ ὕπαρξη ἑνὸς πολίτη ἐξαρτᾶται ἀπὸ ἕνα ψηφιακὸ κλειδί, διαχειριζόμενο ἀπὸ κάποιον ἄλλον.
Τί εἶναι, λοιπόν, αὐτὴ ἡ ψηφιακὴ ταυτότητα; Ὄχι ἁπλῶς μιὰ φωτογραφία τῆς ἄδειας ὁδήγησης στὸ κινητό σου. Εἶναι ἕνα λογισμικὸ ἀναγνώρισης τῆς ὕπαρξης. Μιὰ ἐφαρμογὴ ποὺ περιλαμβάνει ὅλα τὰ προσωπικά σου δεδομένα: ὄνομα, ἡμερομηνία γέννησης, ΑΦΜ, στοιχεῖα ὑγείας, βιομετρικά, τραπεζικοὺς λογαριασμούς. Ἐπαληθεύεται ἀπὸ μιὰ «ἀξιόπιστη ἀρχὴ» — τὸ κράτος ἢ μιὰ ἰδιωτικὴ ἑταιρεία — καὶ ὑπόσχεται ἀπόλυτη ἀσφάλεια μέσῳ κρυπτογράφησης καὶ ἀναγνώρισης προσώπου. Θεωρητικά, ὅλα φαίνονται ἁπλᾶ καὶ ἀποτελεσματικά. Στὴν πράξη, ὅμως, αὐτὴ ἡ συγκέντρωση δεδομένων μετατρέπει τὸν πολίτη σὲ ψηφιακὸ προφὶλ ποὺ μπορεῖ νὰ κλειδωθεῖ ἢ νὰ διαγραφεῖ ἀνὰ πᾶσα στιγμή.
Ἡ Κίνα παρέχει τὸ πιὸ χαρακτηριστικὸ παράδειγμα. Ἡ ἐθνικὴ ψηφιακὴ ταυτότητα δὲν εἶναι ἁπλῶς μιὰ ἠλεκτρονικὴ ἔκδοση τῆς παλιᾶς. Εἶναι συνδεδεμένη μὲ τὸ σύστημα κοινωνικῆς πίστωσης, τὸ ὁποῖο ἀπονέμει βαθμοὺς ὑπακοῆς. Ὅποιος ἔχει ὑψηλὴ βαθμολογία ἀποκτᾶ προνόμια: εὐκολότερα δάνεια, ταξίδια, πρόσβαση σὲ δημόσιες ὑπηρεσίες. Ὅποιος ἔχει χαμηλή, βλέπει τὴ ζωή του νὰ περιορίζεται. Δημοσιογράφοι ποὺ ἐπέκριναν τὸ καθεστὼς διαπίστωσαν ὅτι δὲν μποροῦν νὰ ἀγοράσουν εἰσιτήριο τρένου. Πολῖτες ποὺ ἀρνήθηκαν κυβερνητικοὺς ἐμβολιασμοὺς ἀποκλείστηκαν ἀπὸ τὰ δημόσια μέσα μεταφορᾶς. Κάθε ἀπόπειρα συναλλαγῆς περνᾶ ἀπὸ τὸν ἀλγόριθμο. Ἂν τὸ σύστημα δὲν ἐγκρίνει ποιός εἶσαι ἢ τί λές, ἡ ζωή σου ἁπλῶς παύει νὰ λειτουργεῖ.
Τὰ παραδείγματα εἶναι ἀμέτρητα. Συνταξιοῦχοι ποὺ στερήθηκαν τὸ ἐπίδομά τους ἐπειδὴ οἱ σαρωτὲς δακτυλικῶν ἀποτυπωμάτων δὲν ἀναγνώρισαν τὰ φθαρμένα χέρια τους. Ἐργαζόμενοι ποὺ δὲν μποροῦσαν νὰ ἀγοράσουν τρόφιμα γιατί ἡ ἐφαρμογή τους «ἔπεσε». Ἕνα ψηφιακὸ σφάλμα μπορεῖ νὰ ἰσοδυναμεῖ μὲ ἐξαφάνιση. Ἂν τὸ σύστημα δὲν σὲ ἀναγνωρίζει, δὲν ὑπάρχεις.
Ἡ σιωπηλὴ ἐξάπλωση αὐτῶν τῶν συστημάτων εἶναι ἴσως τὸ πιὸ ἀνησυχητικὸ στοιχεῖο. Ἐλάχιστα μέσα ἐνημέρωσης ἀσχολοῦνται μὲ τὸ θέμα, καὶ ὅταν τὸ κάνουν, τὸ παρουσιάζουν μὲ τρόπο ἀποστειρωμένο. Στὸ Ἡνωμένο Βασίλειο, ἡ εἴδηση ὅτι ἡ κυβέρνηση Στάρμερ στηρίζει τὴν καθιέρωση ψηφιακῆς ταυτότητας γιὰ ἐργασία καὶ ἐνοικίαση σπιτιοῦ, παρουσιάστηκε μὲ τρεῖς διαφορετικοὺς τρόπους: τὰ ἀριστερὰ μέσα τὴν εἶδαν ὡς ἀπειλὴ γιὰ τὴν ἰδιωτικότητα, τὰ δεξιὰ ὡς κρατικὸ ὁλοκληρωτισμό, καὶ τὰ οὐδέτερα ὡς «ἐκσυγχρονισμό». Πίσω ἀπὸ τὴ ρητορικὴ τῆς τεχνολογικῆς προόδου, ὡστόσο, ἡ κοινωνία ὁδηγεῖται σὲ ἕνα σύστημα ὅπου ἡ συμμετοχὴ στὸν οἰκονομικὸ καὶ κοινωνικὸ βίο προϋποθέτει τὴν πλήρη ψηφιακὴ συμμόρφωση.
Ἡ Εὐρωπαϊκὴ Ἕνωση ἔχει ἤδη κάνει τὸ ἀποφασιστικὸ βῆμα. Ὁ κανονισμὸς EIDAS 2.0 ὁρίζει ὅτι κάθε κράτος-μέλος πρέπει ἕως τὸ 2026 νὰ διαθέτει ἕνα «ἐθνικὸ ψηφιακὸ πορτοφόλι ταυτότητας». Μέσα ἀπὸ αὐτὴ τὴν ἐφαρμογή, ὁ πολίτης θὰ μπορεῖ νὰ συνδέεται στὴν τράπεζά του, νὰ πληρώνει φόρους, νὰ ὑπογράφει ἔγγραφα, νὰ ψηφίζει, νὰ ταξιδεύει, νὰ ἀγοράζει. Μὲ ἄλλα λόγια, ὅλες οἱ λειτουργίες τῆς ζωῆς θὰ συνδέονται μὲ ἕνα μοναδικὸ ψηφιακὸ ἀναγνωριστικό. Στὴν Ἑλλάδα, ἡ μετάβαση ἔχει ἤδη ξεκινήσει μὲ τὸ gov.gr Wallet καὶ τὴ διασύνδεση τοῦ Μητρώου Πολιτῶν. Οἱ νέες ταυτότητες, ἂν καὶ παρουσιάζονται ὡς τεχνικὴ ἀναβάθμιση, ἀνοίγουν τὸν δρόμο γιὰ τὴν πλήρη ἑνοποίηση ὅλων τῶν προσωπικῶν δεδομένων σὲ ἕνα ψηφιακὸ προφίλ.
Ἡ ρητορικὴ τῶν κυβερνήσεων εἶναι πάντα ἡ ἴδια: ἀσφάλεια, εὐκολία, ἔνταξη. Ὑποστηρίζουν ὅτι τὰ ψηφιακὰ δελτία ταυτότητας θὰ περιορίσουν τὴν ἀπάτη, θὰ διευκολύνουν τὶς συναλλαγές, θὰ καταπολεμήσουν τὴν παράνομη μετανάστευση. Θὰ ἐξοικονομήσουν χρόνο καὶ χρῆμα, καταργῶντας τὴ γραφειοκρατία. Ἡ Ἐσθονία, τὸ πρῶτο πλήρως ψηφιοποιημένο κράτος, ἰσχυρίζεται ὅτι ἐξοικονομεῖ 2% τοῦ ΑΕΠ της ἐτησίως χάρη στὴν ἠλεκτρονικὴ διακυβέρνηση. Ὁ ΟΗΕ παρουσιάζει τὸ μέτρο ὡς «κλειδὶ γιὰ τὴ βιώσιμη ἀνάπτυξη». Καὶ πράγματι, στὴν ἐπιφάνεια, τὸ ἀφήγημα εἶναι ἀκαταμάχητο.
Μόνο ποὺ ἡ ἴδια τεχνολογία ποὺ προσφέρει εὐκολία εἶναι καὶ τὸ τέλειο ἐργαλεῖο ἐλέγχου. Ἡ ἱστορία ἔχει δείξει ὅτι ἡ ἐξουσία ποτὲ δὲν ἀρκεῖται στὴν ἐποπτεία — ἐπιδιώκει πάντοτε τὴν ἐπιβολή. Καὶ αὐτὸ γίνεται ἐμφανὲς ὅταν ἐξετάσει κανεὶς τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο τὰ κράτη ἤδη χρησιμοποιοῦν τὴν οἰκονομικὴ ἐξουσία ὡς μηχανισμὸ πειθάρχησης.
Τὸ 2022, στὸν Καναδᾶ, ἡ κυβέρνηση Τρυντὼ κήρυξε κατάσταση ἔκτακτης ἀνάγκης γιὰ νὰ ἀντιμετωπίσει τὶς διαδηλώσεις τοῦ «Freedom Convoy». Μὲ μιὰ ἁπλῆ διοικητικὴ ἐντολή, διέταξε τὶς τράπεζες νὰ παγώσουν τοὺς λογαριασμοὺς πολιτῶν ποὺ εἶχαν δωρίσει χρήματα στοὺς διαδηλωτὲς μέσῳ τοῦ GoFundMe. Δὲν ὑπῆρξε κατηγορητήριο, οὔτε δικαστικὴ ἀπόφαση. Οἱ ἄνθρωποι ξύπνησαν καὶ διαπίστωσαν ὅτι δὲν εἶχαν πρόσβαση στὰ χρήματά τους. Παρόμοια περιστατικὰ σημειώθηκαν φέτος στὴ Γεωργία, ὅπου ἡ κυβέρνηση πάγωσε τοὺς λογαριασμοὺς ΜΚΟ καὶ δικηγόρων ποὺ βοηθοῦσαν διαδηλωτές. Τὸ «ἔγκλημά» τους ἦταν ἡ ὑποστήριξη τοῦ δικαιώματος στὴ διαμαρτυρία.
Αὐτὰ τὰ περιστατικὰ ἀποτελοῦν προειδοποιητικὰ σημάδια. Μὲ ἕνα ἑνοποιημένο σύστημα ψηφιακῆς ταυτότητας, ἡ διακοπὴ πρόσβασης δὲν θὰ χρειάζεται οὔτε τράπεζα οὔτε δικαστήριο. Θὰ μπορεῖ νὰ γίνεται αὐτόματα, μὲ βάση ἀλγοριθμικὰ κριτήρια ἢ κυβερνητικὲς λίστες. Ὁ νόμος περὶ «καταπολέμησης τῆς νομιμοποίησης ἐσόδων» δίνει ἤδη στὰ κράτη τὴ δυνατότητα νὰ παγώνουν λογαριασμοὺς γιὰ «ὕποπτη δραστηριότητα». Τί σημαίνει ὅμως «ὕποπτη»; Μιὰ δωρεὰ σὲ ἕνα πολιτικὸ κίνημα; Ἡ ἀγορὰ Bitcoin; Ἡ συμμετοχὴ σὲ ἕνα μποϊκοτάζ; Ὅλα αὐτὰ μποροῦν νὰ χαρακτηριστοῦν «παράτυπα» χωρὶς νὰ εἶναι παράνομα.
Ἀκόμη πιὸ ἐπικίνδυνη εἶναι ἡ ἑταιρικὴ διάσταση. Ἡ Amazon, ἡ Uber, ἡ Apple καὶ δεκάδες ἄλλες ἑταιρεῖες συμμετέχουν σὲ πιλοτικὰ προγράμματα ταυτοποίησης πελατῶν μέσῳ ψηφιακῶν ID. Στὴν πράξη, ἡ ψηφιακὴ ταυτότητα μπορεῖ νὰ μετατραπεῖ σὲ ἕνα «ὑπερ-cookie» ποὺ παρακολουθεῖ κάθε πτυχὴ τῆς ζωῆς σου: τὶς ἀγορές, τὶς προτιμήσεις, τὶς διαδρομές, τὶς οἰκονομικές σου κινήσεις. Οἱ πληροφορίες αὐτές, συνδυασμένες μὲ τεχνητὴ νοημοσύνη, ὁδηγοῦν στὴ λεγόμενη δυναμικὴ τιμολόγηση: διαφορετικὴ τιμὴ γιὰ κάθε πελάτη, ἀνάλογα μὲ τὸ προφίλ του.
Φαντάσου: βρίσκεσαι σὲ ἕνα ἀεροδρόμιο ὕστερα ἀπὸ δέκα ὧρες πτήσης. Τὸ σύστημα γνωρίζει ὅτι εἶσαι κουρασμένος, πεινασμένος, πρόθυμος νὰ πληρώσεις. Τὸ ἴδιο σάντουιτς ποὺ χτὲς κόστιζε δώδεκα εὐρώ, σήμερα γιὰ σένα κάνει εἴκοσι πέντε. Ὁ διπλανός σου τὸ ἀγοράζει φτηνότερα, γιατί ὁ ἀλγόριθμος τὸν θεωρεῖ πιὸ «εὐαίσθητο στὴν τιμή». Τὸ Ticketmaster ἤδη τὸ ἐφαρμόζει. Οἱ ἀεροπορικὲς ἑταιρεῖες ἐπίσης. Μὲ τὸ ψηφιακὸ ID, αὐτὴ ἡ πρακτικὴ θὰ ἐπεκταθεῖ παντοῦ: στὴν ἀσφάλεια, στὴ στέγαση, στὶς μετακινήσεις. Δὲν θὰ μπορεῖς νὰ διαπραγματευτεῖς τίποτα, γιατί τὸ σύστημα θὰ γνωρίζει τὰ πάντα.
Καὶ ὑπάρχει καὶ ἡ τρίτη διάσταση — ἡ ἐπιτήρηση. Ὁρισμένες ἀμερικανικὲς πολιτεῖες ἔχουν ἤδη λανσάρει ἐφαρμογὲς ψηφιακῆς ἄδειας ποὺ διαθέτουν λειτουργία «phone home»: κάθε φορὰ ποὺ τὴ χρησιμοποιεῖς, ἀποστέλλεται σῆμα σὲ κυβερνητικὴ βάση δεδομένων μὲ τὴν ἀκριβὴ ὥρα καὶ τοποθεσία. Τὸ ἀποτέλεσμα εἶναι ἕνα πλῆρες ψηφιακὸ ἀρχεῖο κινήσεων καὶ δραστηριοτήτων. Ἕνας «ψηφιακὸς ἴσκιος» ποὺ σὲ ἀκολουθεῖ παντοῦ. Κι ἂν αὐτὸς ὁ μηχανισμὸς ἐγκατασταθεῖ, δὲν μπορεῖ νὰ ἀνακληθεῖ.
Ὅλα ξεκινοῦν μὲ ἕναν «καλὸ σκοπό»: ἀσφάλεια, εὐκολία, ἐξάλειψη τῆς ἀπάτης. Κάθε ἐπέκταση ὅμως ἀνοίγει νέα πεδία ἐλέγχου. Πρῶτα συνδέεται τὸ δίπλωμα ὁδήγησης. Μετὰ τὸ διαβατήριο. Κα ὕστερα ὁ τραπεζικὸς λογαριασμὸς «γιὰ μεγαλύτερη ἀσφάλεια». Στὸ τέλος, ὅλη σου ἡ ὕπαρξη ἐξαρτᾶται ἀπὸ ἕνα ἀναγνωριστικὸ κωδικό. Ἂν κάποια κυβέρνηση, ἑταιρεία ἢ ἀλγόριθμος ἀποφασίσει ὅτι ἀνήκεις στὴ «λάθος πλευρά», ἁπλῶς κλείνει τὴν πρόσβαση σὲ ὅλα: στὶς πληρωμές, στὰ ταξίδια, στὴν ἐργασία. Χωρὶς καμία δικαστικὴ διαδικασία. Χωρὶς ἔλεγχο. Χωρὶς λογοδοσία.
Αὐτὸς εἶναι ὁ πραγματικὸς φόβος πίσω ἀπὸ τὴν ψηφιακὴ ταυτότητα. Ὄχι ἡ τεχνολογία, ἀλλὰ ἡ συγκέντρωση ἐξουσίας. Δὲν πρόκειται γιὰ θεωρία συνωμοσίας. Πρόκειται γιὰ ἕνα τεχνοπολιτικὸ σχέδιο ποὺ ἤδη ὑλοποιεῖται, ἀθόρυβα καὶ νομότυπα. Ἡ γραμμὴ ἀνάμεσα στὴν ψηφιακὴ διευκόλυνση καὶ τὸν ψηφιακὸ δεσποτισμὸ εἶναι λεπτὴ — καὶ ἡ Ἱστορία διδάσκει ὅτι, μόλις τῆς δοθεῖ ἡ δυνατότητα, ἡ ἐξουσία δὲν σταματᾶ ποτὲ στὸ πρῶτο στάδιο.
Στὴν Ἑλλάδα, τὸ θέμα περνᾶ σχεδὸν ἀπαρατήρητο. Οἱ νέες ταυτότητες παρουσιάζονται ὡς «ἐκσυγχρονισμός», τὸ gov.gr ὡς «εὐκολία», οἱ ψηφιακὲς ὑπογραφὲς ὡς «βελτίωση τῆς ἐξυπηρέτησης τοῦ πολίτη». Κανεὶς ὅμως δὲν συζητᾶ τί σημαίνει ὅταν ὁλόκληρη ἡ ὕπαρξη ἑνὸς ἀνθρώπου —τὸ ΑΦΜ, τὸ ΑΜΚΑ, οἱ τραπεζικοὶ λογαριασμοί, τὰ ἰατρικὰ δεδομένα, ἡ ψῆφος— συγκεντρώνονται σὲ μιὰ ἑνιαία ψηφιακὴ πλατφόρμα. Ποιός ἐλέγχει, ποιός ἐπιβλέπει, ποιός ἐγγυᾶται ὅτι τὰ δεδομένα αὐτὰ δὲν θὰ χρησιμοποιηθοῦν ἐναντίον σου;
Ἡ ἀλήθεια εἶναι πὼς ἡ ψηφιακὴ ταυτότητα δὲν εἶναι ἁπλῶς τεχνολογία· εἶναι ἰδεολογία. Εἶναι τὸ ἐργαλεῖο μέσῳ τοῦ ὁποίου ὁ πολίτης μετατρέπεται σὲ διαχειρίσιμη μονάδα πληροφορίας. Καὶ αὐτὸ εἶναι τὸ θεμέλιο πάνω στὸ ὁποῖο μπορεῖ νὰ οἰκοδομηθεῖ ἕνας νέος τύπος ὁλοκληρωτισμοῦ — ὄχι στρατιωτικοῦ ἢ κομματικοῦ, ἀλλὰ τεχνοκρατικοῦ. Ὁ ὁλοκληρωτισμὸς τοῦ ἀλγορίθμου.
Ἡ ἐποχὴ τῆς ψηφιακῆς ταυτότητας δὲν ἔρχεται μὲ σειρῆνες καὶ συντάγματα, ἀλλὰ μὲ εἰδοποιήσεις καὶ ἐφαρμογές. Μὲ τὸ ὑποσχόμενο «εὔκολο login». Μὲ τὴν ἄνεση τῆς ὀθόνης ποὺ δὲν σὲ ἀναγκάζει νὰ σκεφτεῖς τί χάνεις ὅσο ἀποκτᾶς εὐκολία. Καὶ ὅταν τὸ καταλάβεις, θὰ εἶναι ἤδη ἀργά: ἡ ἐλευθερία σου θὰ ἔχει ἐνσωματωθεῖ σὲ ἕνα app ποὺ μπορεῖ νὰ σὲ ἀποσυνδέσει ἀπὸ τὴν ἴδια σου τὴ ζωή.
Αὐτὸ ποὺ διακυβεύεται δὲν εἶναι ἡ τεχνολογία, ἀλλὰ ἡ ἐλευθερία. Καὶ ἂν ἡ κοινωνία δὲν καταλάβει ἐγκαίρως τὴ φύση αὐτῆς τῆς «καινοτομίας», τὸ μέλλον δὲν θὰ εἶναι οὔτε ψηφιακὸ οὔτε ἀνθρώπινο — θὰ εἶναι ἁπλῶς ἐλεγχόμενο.
