Α' Δημοσίευση "κοινωνια", 2 (2007), 152-164.
Εἰσαγωγικὲς
Παρατηρήσεις
1.
Τὰ σχολικὰ ἐγχειρίδια συνεγράφησαν μὲ γνώμονα τὰ
νέα Ἀναλυτικὰ Προγράμματα Σπουδῶν, τὰ ὁποῖα ἔχουν δημοσιευθεῖ στὴν Ἐφημερίδα
τῆς Κυβερνήσεως (ΦΕΚ τ. Β’ 303/2003).
2.
Τὰ Ἀναλυτικὰ Προγράμματα Σπουδῶν, συνετάχθησαν
ἐν σπουδῇ, ἀπὸ Ἐπιτροπὴ Θεολόγων, ἐνῶ ἦταν κενή η θέση τοῦ θεολόγου μονίμου μέλους
στὸ Παιδαγωγικὸ Ἰνστιτοῦτο.
4.
Γιὰ πρώτη φορὰ ἐκδίδονται βιβλία γιὰ τὸν
Καθηγητή.
5.
Τὰ ἐγχειρίδια εἶναι ἐργαλεῖα δουλειᾶς γιὰ τὸν
Καθηγητή. Μὲ βάση τὴν περιεχομένη διδακτέα ὕλη μπορεῖ ὁ διδάσκων νὰ
ἐπεκτείνεται, νὰ συμπληρώνει, νὰ διασαφηνίζει στοιχεῖα της, νὰ χρησιμοποιεῖ
εὑρηματικὲς μεθόδους γιὰ τὴν προσφορὰ τοῦ διδακτικοῦ ὑλικοῦ στοὺς μαθητές του.
6.
Τὰ βιβλία σὲ γενικὲς γραμμὲς ἀκολουθοῦν τὴν
παλαιοτέρα διάταξη τῆς ὕλης: Α’ τάξη: Παλαιὰ Διαθήκη, Β’ τάξη: τὸ πρόσωπο καὶ
τὸ ἔργο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ στὰ Εὐαγγέλια, καὶ Γ’ τάξη: Ἐκκλησιαστικὴ Ἱστορία.
7. Τὰ βιβλία στὶς Β’ καὶ Γ’ τάξεις ἔχουν μικρὲς
ἀλλαγὲς στὸ περιεχόμενο καὶ στὸ ὕφος τους. Μόνο στὸ βιβλίο τῆς Α’ τάξεως ἄλλαξε
τὸ στὺλ προσφορᾶς, τῆς ἰδίας ὅμως μὲ τὸ παλαιὸ βιβλίο διδακτέας ὕλης.
8.
Ζητούμενο γιὰ τὸν διδάσκοντα εἶναι ἡ ἀξιοποίηση
νέων τρόπων -μεθόδων διδασκαλίας καθὼς καὶ τῆς τεχνολογίας γιὰ τὴν προσφορὰ τοῦ
διδακτικοῦ ὑλικοῦ στοὺς μαθητές. Αὐτὸ ἀπαιτεῖ μία ἀλλαγὴ νοοτροπίας ἐν σχέσει
πρὸς τὶς πεπατημένες διδακτικὲς μεθόδους.
9.
Ἡ ἀρχὴ τῆς διαθεματικότητος δὲν εἶναι κάτι τὸ
ἄγνωστο γιὰ τὸν θεολόγο ἀφοῦ καὶ στὰ παλαιὰ ἐγχειρίδια ἐγίνετο χρήση τῆς θύραθεν
σοφίας καὶ τέχνης. Ἡ σύνδεση μὲ τὰ ἄλλα γνωστικὰ ἀντικείμενα καὶ μὲ τὴν ζωὴ καὶ
τὸν πολιτισμὸ μποροῦν νὰ καταστήσουν πλέον ἑλκυστικὰ τὰ μαθήματά μας.
10. Μέθοδοι διδασκαλίας καὶ ἐργασίας, οἱ ὁποῖες
χρησιμοποιοῦνται στὶς ἐξωδιδακτικὲς δραστηριότητες τοῦ σχολείου (Περιβαλλοντικὴ
Ἐκπαίδευση, Ἀγωγὴ Ὑγείας, Πολιτιστικὰ Προγράμματα) μποροῦν νὰ χρησιμοποιηθοῦν
ἐναλλακτικῶς καὶ στὴν τάξη.
11. Ἐνημερωτικῶς ἀναφέρουμε ὅτι ἔχει γίνει αἴτηση
γιὰ μετάφραση τῶν νέων βιβλίων Θρησκευτικῶν τοῦ Γυμνασίου στὰ ἀγγλικὰ γιὰ τὴν
Αὐστραλία. Ἐπίσης, γιὰ πρώτη φορὰ θὰ γίνει χρήση τῶν νέων διδακτικῶν βιβλίων ὡς
ἔχουν ἀπὸ τοὺς ἐν Ἑλλάδι Ρωμαιοκαθολικούς.
12. Τὸ λογισμικὸ θὰ διανεμηθεῖ καὶ στοὺς μαθητές.
Εἶναι λογισμικὸ ἀνοικτοῦ τύπου, μὲ παραπομπὲς σὲ ἱστοσελίδες καὶ κόμβους.
Το Νέο Βιβλίο Της Α’ Τάξεως
Γενικὲς παρατηρήσεις
Ἡ κριτική μας σὲ ὅλα τὰ παρακάτω
δὲν σημαίνει παραθεώρηση τῆς σημαντικῆς ἐργασίας καὶ τοῦ πνευματικοῦ μόχθου τῶν
συναδέλφων ποὺ μᾶς παρέδωσαν αὐτὸ τὸ καινούργιο ἐγχειρίδιο, ποὺ ὑπερτερεῖ τοῦ
παλαιοῦ σὲ πολλὰ καὶ σημαντικά. Ὁρισμένες γενικὲς παρατηρήσεις εἶναι οἱ ἑξῆς:
1.
Δὲν ὑπάρχουν παραπομπὲς κεφαλαίων – στίχων στὰ
περισσότερα παρατιθέμενα βιβλικὰ κείμενα.
2.
Γίνεται παιδοκεντρικὴ καὶ παιγνιώδης προσφορὰ
τῆς διδακτέας ὕλης.
3.
Ἡ διδασκαλία τοῦ βιβλίου προϋποθέτει φαντασία
καὶ διάθεση χρήσεως ἐναλλακτικῶν μεθόδων διδακτικῆς ἀπὸ τὸν διδάσκοντα (ὄχι
ἀφηγήσεις - ἀπομνημονεύσεις).
4.
Ὑπάρχουν διαθεματικὲς – διαθρησκειακὲς
προσεγγίσεις σχεδὸν σὲ ὅλα τὰ μαθήματα.
5.
Ὑπάρχουν συνεχεῖς ἀναφορὲς γιὰ τὴν ἀναγκαιότητα
– σπουδαιότητα τῆς γνώσεως τῆς Βίβλου α) γιὰ τοὺς χριστιανοὺς καὶ β) γιὰ τοὺς
ἀνθρώπους τοῦ δυτικοῦ κόσμου.
6.
Ἡ ὕλη συμπτύχθηκε καὶ συμπυκνώθηκε ἰδιαίτερα
στὶς Δ.Ε. 7, 8, 9, 10, 22, καὶ 27. Στὴ Δ.Ε. 10 παραλείπονται διηγήσεις ποὺ
ἐνθουσιάζουν τοὺς μαθητές.
7.
Οἱ πορτοκαλὶ σελίδες ἐπεξεργασίας δὲν εἶναι
δυνατὸν νὰ ὁλοκληρωθοῦν σὲ μία διδακτικὴ ὥρα.
8.
Οἱ μαθητὲς συναντοῦν δύσκολες λέξεις ποὺ δὲν
ἐπεξηγοῦνται π.χ. θρησκευτικὸς συγκρητισμὸς (σελ. 96), ἐσωτερικὴ σύγκρουση
(σελ. 139). Ἐπίσης, στὴ σελ. 38 Προσπαθῶ 2 προηγεῖται ἡ Κλίμακα τοῦ Ἰακὼβ ὡς
προεικόνιση τῆς Παναγίας καὶ ἕπεται, στὴ σελ. 64, ἡ ἐπεξήγηση τοῦ ὅρου προεικόνιση.
9.
Ἀπ’ τὴ μιὰ θεωροῦμε ἀνώριμους τοὺς μαθητές μας
νὰ κατανοήσουν τὶς ἀλήθειες τῶν Δ.Ε. 25, 26 καὶ 27 καὶ ἀπ’ τὴν ἄλλη στὴ σελ. 25
(Δ.Ε. 3) ζητᾶμε νὰ ἀσχοληθοῦν μὲ ταὶς ἐρωτήσεις 1, 2 καὶ 4, ποὺ ἀπαιτοῦν σύνθετες
ἀπαντήσεις.
10. Ὅ,τι δὲν προλαβαίνουμε νὰ διδάξουμε μέσα στὴν
τάξη, τοὺς τὸ ζητᾶμε ὡς ἄσκηση στὸ σπίτι. Πόσα ἀπ’ αὐτούς, ὅμως, θὰ ἀσχοληθοῦν
καὶ πόσοι ἀπ’ αὐτοὺς ποὺ δὲν ἀσχολήθηκαν, θὰ συμπληρώσουν ἀνάλογα τὸ τετράδιό
τους;
11. Βασικὰ στοιχεῖα κάποιων μαθημάτων εἶναι γραμμένα
ὅπως οἱ παραπομπές: μὲ μικρὰ γράμματα καὶ σὲ σημεῖα ποὺ περνοῦν ἀπαρατήρητα.
Βλ. σελ. 34, 114, 145.
12. Στὴ Δ.Ε. 27 ὁ Νῶε καὶ ὁ κατακλυσμὸς
παραλείπονται.
13. Ὁ Ἰὼβ παραλείπεται κι αὐτός. Τὸ πρόβλημα, ὅμως,
τῆς θεοδικίας ἀπασχολεῖ ἔντονα τοὺς μικροὺς μαθητές μας.
14. Ἐργασίες πόνου στὴ σελ. 143, 2 καὶ 3. Ἤδη τὰ
παιδιὰ ἔχουν ἀσχοληθεῖ μὲ ἀντίστοιχους προβληματισμοὺς στὴ σελ. 41 καὶ 42.
Γιατὶ νὰ ἐπανέλθουμε σὲ θέματα ποὺ μπορεῖ νὰ πονοῦν τὰ παιδιά; Ξεχνᾶμε τὰ
ποικίλα οἰκογενειακὰ κ.ἄ. προβλήματα ποὺ ἀντιμετωπίζουν;
15. Εἰκόνες πόνου: σελ. 41 (2), 55 (1), 57 (1), 88
(1), 91 (1), 92 (1), 102 (1), 116 (2), 141 (5), 148 (1). Δὲν νομίζετε ὅτι εἶναι
πολλές;
16. Ἡ θέση τῶν Δ.Ε. 25, 26 καὶ 27: Οἱ λογικὲς
συνάφειες καὶ ἡ συσχέτιση γεγονότων βοηθοῦν τὰ παιδιὰ αὐτῆς τῆς ἡλικίας στὴν
κατανόηση τῆς θεολογίας τῆς ἱερῆς ἱστορίας. Τὸ σχῆμα Θεὸς – κόσμος - ἄνθρωπος -
ἱστορία νομίζουμε ὅτι προσεγγίζεται καλύτερα. Γι’ αὐτό, υἱοθετοῦμε τὴ θέση τῶν
παραπάνω Δ.Ε. στὴν ἀρχὴ τοῦ βιβλίου.
Εἰδικὲς παρατηρήσεις
1.
Το βιβλίο ακολουθεί τις νεώτερες αντιλήψεις των
βιβλικών θεολόγων και αφίσταται πολύ από την παραδοσιακή προσέγγιση της Βίβλου
(π.χ. του Π. Μπρατσιώτου). Σύμφωνα με τις θεωρίες αυτές αμφισβητείται η
πατρότητα πολλών από τα βιβλία της Π. Δ. (π.χ. η μωσαϊκότητα της Πεντατεύχου).
2.
Για να μην υπάρξει κλονισμός της συνειδήσεως
καθηγητών – γονέων – μαθητών θα μπορούσε να γραφεί μία παράγραφος, η οποία να
εξηγεί ότι η αξιοπιστία και η θεοπνευστία της Βίβλου δεν συνδέεται με κάποιους
μόνον επωνύμους συγγραφείς.
3.
Η προσπάθεια των συγγραφέων να διδάξουν δύσκολες
θεολογικές έννοιες (θεοπνευστία, θαύμα, αμαρτία, κατ’ εικόνα, καθ’ ομοίωσιν,
διάβολος κλπ) σε μαθητές με μικρές αντιληπτικές ικανότητες είναι επαινετή, αλλά
όχι πάντοτε επιτυχής. Κάποιες εκφράσεις απαιτούν διόρθωση για να καταστούν
περισσότερο ακριβείς. Ειδικότερα:
4.
Η προσέγγιση του προπατορικού αμαρτήματος
υιοθετεί απολύτως τις σύγχρονες απόψεις των βιβλικών θεολόγων (μύθος και
ιστορία) και αντιπαρέρχεται πλήρως τις απόψεις παλαιοτέρων ορθοδόξων θεολόγων ή
και Πατέρων της Εκκλησίας.
5.
Επίσης το ζήτημα της θεοπνευστίας προσεγγίζεται
με περίεργο τρόπο. Δε φαίνεται καθαρά ότι ο Θεός εμπνέει και κατευθύνει την
σκέψη και την γραφίδα των συγγραφέων της Π.Δ. Αναφέρονται φράσεις για τους
συγγραφείς της Π.Δ. όπως «συναισθάνονται», «φαντάζονται» στο βιβλίο του
καθηγητή σ. 31-33 και Δ.Ε. 18 στο βιβλίο του μαθητή.
6.
Ακόμα οι περιγραφές ή οι αναφορές στην Θεία
Ευχαριστία υστερούν εκκλησιολογικώς και χριστολογικώς. Πουθενά δεν αναφέρεται
«Σώμα και Αίμα Χριστού», «μεταβολή των
Τιμίων Δώρων», «μυστήριο».
7. Η εικόνα περί Θεού που παρουσιάζεται στα
μαθήματα δεν ανταποκρίνεται σε αυτή του ρυθμιστή της ιστορίας, του «Κυρίου των
Κυρίων», όπως λέει η Π.Δ., ο Οποίος παρεμβαίνει δυναμικά στην ιστορία για να
την κατευθύνει σύμφωνα με το προαιώνιο σχέδιό Του.
8.
Απορρίπτεται ως απάδουσα στην εποχή μας η ηθική
διάσταση της Π.Δ. (αμαρτία – τιμωρία – δικαιοσύνη). Παράδειγμα οι διηγήσεις των
προφητών περί επικείμενης καταστροφής, η οποία σαφώς χαρακτηρίζεται ως θεϊκή
τιμωρία στα κείμενα της Π.Δ.
9.
Δεν αναφέρεται η σωτηριολογική διάσταση του
Μεσσία (σ. 150 § 3)
Το Νέο Βιβλίο Της Β’ Τάξεως
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Το βιβλίο της Β' Γυμνασίου
ήταν το πρώτο βιβλίο του Γυμνασίου,
που διέθετε σύγχρονο τρόπο παρουσίας του μαθήματος και προοδευτική δομή, εδώ και πολλά χρόνια.
Το καινούργιο βιβλίο ακολουθεί το
ίδιο με στυλ με το παλαιό, με ερμηνευτικά σχόλια και ερωτήσεις επεξεργασίας
στην τάξη. Με την αυτονόητη επιφύλαξη ότι το βιβλίο δεν έχει ακόμα ολοκληρώσει τη διδακτική και
παιδαγωγική του πορεία στην πράξη της σχολικής τάξης επισημαίνουμε τα παρακάτω:
Α. Θετικά Στοιχεία
-
Το
βιβλίο αυτό εντάσσεται στην γενικευμένη προσπάθεια ανανέωσης
-
όλου
του διδακτικού υλικού στις γυμνασιακές τάξεις.
- Στο
πλαίσιο αυτό ο διδακτικός προσανατολισμός του βιβλίου ευθυγραμμίζεται με τις νέες παιδαγωγικές απαιτήσεις (βιωσιμότητα, ομαδοσυνεργατική
μάθηση, χρήση νέων τεχνολογιών).
- Ο
τρόπος που εκτίθεται το περιεχόμενο εναρμονίζεται με το πνεύμα του νέου αναλυτικού
προγράμματος σπουδών στο
οποίο κυριαρχεί η διαθεματικότητα και η ποικιλία των μέσων έκφρασης και η σύγχρονη προσέγγιση των θεμάτων, ώστε να υπάρχει
η ανάλογη ανταπόκριση των
μαθητών, οι οποίοι βιώνουν το πολυδιάστατο κοινωνικό και πολιτιστικό παρόν.
-
Είναι θετική και θεμιτή η ανάμειξη στίχων στα
βιβλικά παραθέματα
- Τέλος,
δεν πρέπει να ξεχνάμε, ότι το βιβλίο αυτό, όπως και κάθε βιβλίο, αποτελεί «εργαλείο» στα χέρια
του διδάσκοντα, ο οποίος καλείται να «αναστήσει» τις ψυχρές σελίδες του σε μία ζωντανή και,
όσο το δυνατόν,
ενδιαφέρουσα πραγματικότητα για τους μαθητές του.
Δυνατότητες και Προοπτικές
-
Οι
δ.ε. είναι λιγότερες και συνεπώς η δυνατότητα να ολοκληρωθεί η διδασκαλία του βιβλίου είναι πια εφικτή μέσα στα χρονικά
πλαίσια του διδακτικού έτους.
-
Η
ύπαρξη βιβλίου καθηγητή (β.κ.) είναι πρωτόγνωρη, τουλάχιστον, για τα δεδομένα των θεολόγων καθηγητών. Το β.κ. έχει συστηματική καταγραφή
των στοιχείων κάθε δ.ε. χωρίζοντας
τες σε: Α. Ερμηνευτικά - θεολογικά
και Β. Διδακτικά (επιδιώξεις διδασκαλίας, ψυχοπαιδαγωγικά, διδακτικοί χειρισμοί).
-
Περιλαμβάνει
πολύ υλικό προς επιλογή από τον διδάσκοντα καθηγητή για χρήση του στην τάξη. Έχει ποικιλία ιδεών για εργασίες μέσα στην τάξη
και στο σπίτι, που
κεντρίζουν το ενδιαφέρον και δίνουν στον καθηγητή
τη δυνατότητα να επιλέξει το καταλληλότερο, ανάλογα
με το εκάστοτε μαθητικό του δυναμικό, προκειμένου
να παρουσιάσει με ελκυστικό τρόπο το μάθημα.
-
Προτείνει
το υλικό αξιολόγησης των μαθητών σε κάθε δ.ε.,
κάτι, που βοηθά στην ομοιόμορφα κατανεμημένη διδακτέα
ύλη, έτσι, ώστε να αποφευχθούν οριακές αποκλίσεις στα σχολεία.
-
Το
βιβλίο και οι προτεινόμενες εργασίες του, το υλικό του με τους πίνακες ζωγραφικής, τα
λογοτεχνικά έργα και η
σύγχρονη τέχνη, το πλήθος των πληροφοριών, οι εικόνες εξυπηρετούν τα νέα διδακτικά μοντέλα ενισχύοντας την ομαδοσυνεργατική μάθηση
και προκαλούν τους μαθητές στην εφαρμογή νέων
τρόπων επικοινωνίας και λειτουργίας τους κατά
την διδακτική ώρα.
- Επίσης,
οι ασκήσεις δραματοποίησης, που περιλαμβάνονται, βοηθούν την εξυποκειμενίκευση των συναισθημάτων των προσώπων, που δρουν
στα ιστορούμενα γεγονότα. Η μορφή αυτή της μάθησης συντελεί στην πιο μόνιμη και
αποτελεσματική αποτύπωση
της γνώσης στη μνήμη των μαθητών.
-
Το
βίβλο περιέχει ευχάριστους για το μαθητή τρόπους παρουσίασης με πολλές φωτογραφίες, σκίτσα, χρώματα κ.λ.π..
-
Η
παρουσίαση του προσώπου του Χριστού, των μαθητών και των άλλων πρωταγωνιστών της Κ. Δ. γίνεται με τέτοιο τρόπο, ώστε οι
μαθητές να τους νιώσουν
οικείους, προσιτούς και όχι ερχόμενους από το υπερπέραν, αφού εξετάζονται στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής τους.
Β. Αρνητικά Σημεία
- Υπάρχει πληθώρα επιστημονικών πληροφοριών στην
Εισαγωγή· κίνδυνος απογοητεύσεως των μαθητών
- Παρατίθενται περιορισμένες ευαγγελικές περικοπὲς
για τα επί μέρους θέματα (μία για θεραπεία, μία για ανάσταση νεκρού, καμία για
δαιμονισμένους. Απουσιάζει επίσης κάποια αναφορά στο περιεχόμενο της Ἐπὶ τοῦ
Ὄρους ὁμιλίας
-
Το
όνομα του Ιησού Χριστού αναφέρεται κυρίως μόνο ως «Ιησούς» και παραβλέπονται τα
ονόματα, που προσδιορίζουν
την ιδιότητα του π.χ. Μεσσίας, Χριστός, Σωτήρας, Λυτρωτής κ.λ.π., κάτι που προσφέρει μία θεολογική προσέγγιση του προσώπου και του έργου Του και μάλιστα χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία για τους μαθητές.
Η Παναγία ονομάζεται Μαρία, πράγμα
αδιανόητο στην ορθόδοξη θεολογία και
παράδοση της Εκκλησίας μας.
- Ο
Χριστός, ως Θεάνθρωπος εντοπίζεται
μόνο στο β' συνθετικό του ονόματος και χάνεται η
απαραίτητη ισόρροπη και συνεπώς ορθόδοξη κατανόηση του προσώπου Του.
- Απουσιάζει η Εκκλησία, ενώ διδάσκουμε
τον Ιησού Χριστό, που είναι η Κεφαλή, ο Ιδρυτής και η συνέχεια του Ιδίου μέσα στους
αιώνες. Πώς μπορεί να υπάρχει η Κ. Δ., τα ιστορικά γεγονότα, ο
Ιησούς Χριστός, οι μαθητές,
τα θαύματα, η διδασκαλία
Του χωρίς την
υπενθύμιση, ότι όλα
αυτά
σχετίζονται απόλυτα με την ύπαρξη της και το έργο της
(Καινούριος κόσμος του Θεού, επικοινωνία Θεού και ανθρώπου).
σχετίζονται απόλυτα με την ύπαρξη της και το έργο της
(Καινούριος κόσμος του Θεού, επικοινωνία Θεού και ανθρώπου).
- Η
αγάπη προς το
συνάνθρωπο, η
συνεργατικότητα, ο αλληλοσεβασμός,
η φιλία, η αποδοχή του άλλου, θέματα, που είναι κυρίαρχα στα φετινά μαθήματα,
παρουσιάζονται ανθρωποκεντρικά. Απουσιάζει η Χριστοκεντρικότητα της αγάπης
και ο Ουσιαστικός
χαρακτήρας της, κάτι που απασχολεί τα
παιδιά, όταν μάλιστα
αντιμετωπίζουν προβλήματα στο οικογενειακό περιβάλλον ή καλούνται να
κρίνουν καθημερινὰ γεγονότα. Όταν περισσεύει
η ανθρωποκεντρική διάσταση της αγάπης δεν διαφέρει
το βιβλίο των Θρησκευτικών
από το βιβλίο
της Οικιακής Οικονομίας ή της
Κοινωνικής Αγωγής.
- Η διδακτική προοπτική που προτείνεται
στο β. κ. αναφέρεται ως: «... προσέγγιση
προσώπων και γεγονότων
μαζί με αλήθειες σκέψης και ζωής
που απορρέουν από αυτά. Και αυτό όχι συστηματικά/δογματικά αλλά πρακτικά/βιωματικά.
Με δογματικά θέματα θα ασχοληθούν στο Λύκειο» (σελ. 6). Οι ιστορικές λεπτομέρειες προκαλούν το ενδιαφέρον
και τον ενθουσιασμό των μαθητών και έτσι έχει διαμορφωθεί το κατάλληλο
υπόστρωμα στους μαθητές για μια μικρή θεολογική επισήμανση. Όμως ο διαχωρισμός των
ιστορικών από τα θεολογικά
στοιχεία είναι, τουλάχιστον για τον ορθόδοξο
θεολόγο, μια ουτοπία. Ο διαχωρισμός αυτός μπορεί να αποβεί και επικίνδυνος, αφού επιδιώκοντας να διδάξουμε
γυμνή την ιστορία του Χριστού, χωρίς την ελάχιστη θεολογική και δογματική
προσέγγιση του προσώπου του - κατάλληλη και με
μέτρο σε σχέση με την ηλικία των
μαθητών και τις δυνατότητες τους – γεννιέται αυτόματα το εύλογο ερώτημα:
γιατί να διδασκόμαστε την ιστορία του Χριστού και όχι του Σωκράτη, του Σόλωνα ή
του Μ. Αλεξάνδρου; Γιατί, λοιπόν, να μη μπορούν το μάθημα να το διδάξουν και
ιστορικοί ή κοινωνιολόγοι; Τελικά, η υπερβολή απ' όπου και αν προέρχεται οδηγεί
σε λάθος δρόμο. Το βιβλίο και το β. καθηγητή θα έπρεπε, παράλληλα με την
παράθεση των πολλών και εν πολλοίς αχρήστων ιστορικών λεπτομερειών, να συμπεριλάβει και μία
εισαγωγική και όσο το δυνατό προσλήψιμη από τους μαθητές παρουσίαση της δογματικής
διδασκαλίας της Εκκλησίας για τον Χριστό. Έτσι θα αποφευχθεί και ο αντίθετος
κίνδυνος των δογματικών ακροβασιών από τον διδάσκοντα, όπως σωστά επισημαίνει
και το β. κ..
- Για παράδειγμα στο μάθημα του
Ευαγγελισμού: για το πρόσωπο της Θεοτόκου: τι σχέση είχε με το Θεό; γιατί αυτή
και όχι κάποια άλλη; τι προϋποθέσεις χρειάστηκαν για τη συνεργασία της με το
Θεό; τι είναι σήμερα για μας και γιατί;
- Στο μάθημα της Υπαπαντής είναι
απαραίτητη η επισήμανση του προσώπου του Συμεώνος: γιατί αυτός; τι είχε
καταφέρει στη σχέση του με το Θεό και γι αυτό Τον αναγνώρισε; σχέση Π.Δ. με Κ.
Δ.
- Στο μάθημα της Βάπτισης: γιατί
βαπτιζόμαστε; τι σημαίνει; γιατί βαπτίζονται τα νήπια; υπάρχουν συνέπειες στην
υπόλοιπη ζωή τους και στη δική μας, εάν έχουμε βαπτιστεί;
- Στο μάθημα της Μεταμόρφωσης: τι
συνέβη; μπορεί να συμβεί και σήμερα κάτι ανάλογο; εμφανίζεται ο Θεός έτσι τώρα;
Γιατί και με ποιες προϋποθέσεις; Τι αποδεικνύει η Μεταμόρφωση του Χριστού για
την ορθοδοξία σε σχέση με άλλες θρησκείες;
- Η συναισθηματική φόρτιση στο β. κ. σε
κάποια μαθήματα θυμίζει το μάθημα του κατηχητικού της δεκαετίας του 70 και του
80. Ενδεικτικά αναφέρουμε: στη σ. 90 στο μάθημα: « "Ένοχος θανάτου
εστί!" - Οι θρησκευτικοί ηγέτες καταδικάζουν τον Ιησού σε θάνατο»
σημειώνεται: «ο μελλοθάνατος άφωνος και αρνημένος τρεις φορές με όρκο από τον
Πέτρο, μετράει τα λιγοστά του βήματα προς το τέλος του...». Στη σ. 99, στο
μάθημα «Η Ανάληψη του χριστού -Ιδού εγώ μεθ' ημών ειμί"»: «Μέσα σε νεφέλη
ο Ιησούς ανεβαίνει ψηλά. Θα επιστρέψει εκεί από όπου είχε έρθει. Με δέος οι
αγαπημένοι του κοιτάζουν προς τα πάνω. Με πολλή συγκίνηση. Με έναν κόμπο στο λαιμό.
Και με μάτια υγρά...».
Γ. Συμπέρασμα
Ο ρόλος του καθηγητή
θεολόγου - και όχι μόνο - παραμένει πρωταρχικός και καίριος, γιατί είναι αυτός
που έχει τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσει το νέο βιβλίο, όπως και τα
προηγούμενα, με τις θετικές προοπτικές και δυνατότητες εξισορροπώντας τα
αρνητικά στοιχεία με αδιαπραγμάτευτο στόχο την ολόπλευρη πρόοδο των μαθητών
του.
Και πάντα εν αναμονή των αναγκαίων
βελτιώσεων!
Το Νέο Βιβλίο Της Γ’ Τάξεως
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Α.
Θετικά Στοιχεία
- Ὑπάρχει μιὰ εὔθραστη ἰσορροπία ἀνάμεσα στὴν
πολιτισμικὴ ταυτότητα καὶ τὴν πολυπολιτισμικὴ κοινωνία. Ἀπὸ τὴν Εἰσαγωγὴ τοῦ
Ἀναλυτικοῦ Προγράμματος ἀντιγράφουμε τὴν ἀρχή: «Ἐνίσχυση τῆς πολιτισμικῆς καὶ
γλωσσικῆς ταυτότητας στὸ πλαίσιο μιᾶς πολυπολιτισμικῆς κοινωνίας» (ΦΕΚ 303, σ.
3737).
- Ὁ πρόλογος τοῦ βιβλίου εἶναι καλός, χρειάζεται
ὅμως μετάφραση ἡ λέξη «ἀλήτης» (=περιπλανώμενος).
- Ὑπάρχουν σὲ κάθε ἑνότητα ἕνα εἰσαγωγικὸ
σχεδιάγραμμα τοῦ μαθήματος καὶ μία περίληψη μὲ τὸν τίτλο «ὑπογραμμίζω καὶ
θυμᾶμαι».
-
Ἀρκετὰ μαθήματα εἶναι σφιχτοδεμένα μὲ οὐσιαστικὸ
κείμενο (π.χ. τὸ μάθημα 11).
-
Γιὰ τὰ παρατιθέμενα κείμενα στὸ τέλος τῶν
μαθημάτων ἔχει γίνει ἀρκετὰ εὔστοχη ἐπιλογή.
- Εἶναι καλὴ ἡ προσπάθεια νὰ ἐξεταστοῦν διαχρονικὰ
κάποια θέματα, π.χ. στὸ μάθημα 4 ἀπὸ τὴν κοινοκτημοσύνη τῶν πρώτων χριστιανῶν
στὸ σημερινὸ φιλανθρωπικὸ ἔργο τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλὰ γίνονται μεγάλα χρονικὰ
ἅλματα καὶ ἀπουσιάζουν οἱ ἐνδιάμεσες μορφὲς κοινωνικῆς προσφορᾶς τῆς Ἐκκλησίας.
Β. Αρνητικά Σημεία
1.Θέματα Διδακτικής
-
Τὸ βιβλίο ἀκολουθεῖ τὸ παραδοσιακὸ στὺλ τοῦ
μαθήματος-δοκιμίου μὲ ἐλάχιστα μαθήματα νὰ προσφέρουν κείμενα πρὸς ἐπεξεργασία
καὶ κατανόηση τῶν ἀντιστοίχων ἑνοτήτων
-
Εἶναι δυσνόητη γιὰ μαθητὲς ἡ εἰσαγωγὴ περὶ
ἱστορίας
-
Σχεδὸν ὅλες οἱ ἐρωτήσεις – δραστηριότητες τῶν
ἑνοτήτων ἀπαιτοῦν χρόνο καὶ ὑλικὸ ἐκτὸς τοῦ βιβλίου· πρόκειται μᾶλλον περὶ συνθετικῶν
ἐργασιῶν.
-
Ἀπουσιάζουν ἐρωτήσεις κατανοήσεως τῶν ἑνοτήτων
καὶ ἀνακεφαλαιωτικὲς ἐρωτήσεις
-
Πολλὰ ἀπὸ τὰ παρατιθέμενα βοηθητικὰ κείμενα
εἶναι σπουδαῖα ἀπὸ θεολογικῆς ἀπόψεως, δύσκολα ὅμως δουλεύονται μέσα στὶς
τάξεις
-
Ἡ εἰκονογράφηση τοῦ βιβλίου δὲν ἐνδείκνυται γιὰ
χρήση της ὡς ἐποπτικοῦ μέσου, λόγῳ τοῦ μικροῦ μεγέθους τῶν φωτογραφιῶν. Χρησιμοποιεῖται
μᾶλλον ὡς διακόσμηση σὲ ἀρκετὰ μαθήματα.
2. Περιεχόμενο
-
Μία ἱστορία 2000 χρόνων περιορίζεται σὲ 35
μαθήματα. Σὲ ἀντιδιαστολὴ, ἡ Ἱστορία τῆς Γ’ Γυμνασίου (ἀπὸ τὸ 1750 ἕως σήμερα)
περιλαμβάνει 66 μαθήματα. Γι’ αὐτὸ εἶναι ἀναγκαία ἡ ἐπιλογὴ θεμάτων, ποὺ πρέπει
νὰ ἐξετάζονται διαχρονικά.
-
Ὁ ἡσυχασμὸς καὶ ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς
ἀπουσιάζουν ἐντελῶς.
-
Ἀρκετὲς ἑνότητες ἀφιερώνονται στὸν Δυτικὸ
Χριστιανισμό. Ὁ σύγχρονος Προτεσταντισμὸς παρουσιάζεται ἐπιφανειακῶς, μὲ
ἀπουσία ἀναφορᾶς στὶς ποικιλώνυμες «αἱρετικὲς» παραφυάδες του, ὡρισμένες ἐκ τῶν
ὁποίων δροῦν καὶ στὴν χώρα μας. Δὲν ὑπάρχει ἀντίστοιχη ἀναφορὰ στὶς Ἀνατολικὲς
Προχαλκηδόνιες Ἐκκλησίες.
-
Τὰ κεφάλαια Ε’ καὶ ΣΤ’ (Ὁ Χριστιανισμὸς στὰ
νεώτερα χρόνια καὶ σήμερα) παρουσιάζουν σοβαρὲς ἐλλείψεις: ὑπάρχει κενὸ στὴν
Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος ἀπὸ τὸ 1850 ἕως σήμερα. Δίνονται ἐλάχιστα στοιχεῖα γιὰ τὴν
παρουσία τῆς Ὀρθοδοξίας στὸν σύγχρονο κόσμο. Ἀπουσιάζει, ἐπίσης, ὁποιαδήποτε
ἀναφορὰ στὸ ζήτημα τῶν Παλαιοημερολογιτῶν στὴν Ἑλλάδα. Δὲν γίνεται μνεία τῶν
συγχρόνων ἁγίων (π.χ. ἅγιος Νεκτάριος). Τὰ χρόνια αὐτὰ δὲν ἐξετάζονται σὲ
κάποια ἄλλη τάξη τοῦ σχολείου.
-
Ἀπουσιάζουν (πλὴν ἐλαχίστων νύξεων) ἀναφορὲς στὰ
Πατριαρχεῖα Ἀντιοχείας, Ἱεροσολύμων καὶ Ἀλεξανδρείας.
- Στὸ μάθημα 34 ἀναφέρεται ἡ φράση «διώξεις καὶ
ἀθεϊστικὲς ἰδεολογίες στὴν σύγχρονη ἐποχὴ» γενικὰ καὶ ἀόριστα. Ἀποσιωποῦνται
συμβιβασμοί, ἀλλὰ καὶ μάρτυρες καὶ ἅγιοι.
Ειδικές παρατηρήσεις
-
Τὸ πρῶτο μάθημα (γενικὰ περὶ ἱστορίας) θὰ
μποροῦσε νὰ παραληφθεῖ, γιὰ νὰ καλυφθοῦν ἄλλα θέματα.
-
Στὸ μάθημα 12 (Διάταγμα Μεδιολάνων) δὲν
ἀναφέρονται τὰ μελανὰ σημεῖα τῆς ζωῆς τοῦ ἁγίου Κωνσταντίνου, τὰ ὁποῖα οἱ
μαθητὲς θὰ πληροφορηθοῦν ἴσως ἀπὸ ἄλλους καὶ δὲν θὰ ὑπάρχει ἡ ἀπάντηση τῆς
Ἐκκλησίας.
-
Δὲν ὑπάρχει κάποια ἀναφορὰ στὸν Ἰουλιανὸ τὸν
Παραβάτη καὶ στὴν ἀποτυχία ἐπιβολῆς τῆς εἰδωλολατρίας – φιλοσοφίας του.
-
Στὸ μάθημα 13 γίνεται ἀναφορὰ σὲ ἀρχαιοελληνικὰ
ἔθιμα, ποὺ πέρασαν στὶς τελετὲς τοῦ Χριστιανισμοῦ, χωρὶς νὰ ἐντοπίζονται καὶ νὰ
ἐξηγοῦνται.
-
Ὑπάρχει ἀναπτυγμένη ἀναφορὰ στὴ χριστιανικὴ
τέχνη, χωρὶς ὅμως νὰ ἀναλύονται οἱ διάφοροι ρυθμοὶ καὶ δὲν ἐξετάζεται ὁ ναὸς
τῆς Ἁγίας Σοφίας.
- Ὑπάρχει πλούσια εἰκονογράφηση (π.χ. μάθημα 22),
ἀλλὰ μὲ πολὺ μικρὲς εἰκόνες σὰν γραμματόσημα.
- Δὲν γίνεται ἀνάπτυξη τῶν διαφορῶν βυζαντινῆς καὶ
ἀναγεννησιακῆς εἰκόνας, γιατὶ δηλ. ζωγραφίζεται ἡ μία ἔτσι καὶ ἡ ἄλλη ἀλλοιῶς.
Δὲν ὑπάρχει αἰτιολόγηση γιὰ τὴν ὕπαρξη ἀγαλμάτων στὴ Ρωμαιοκαθολικὴ Ἐκκλησία.
3. Διάφορα
λάθη
Τὸ ἰδιαίτερο χαρακτηριστικὸ τοῦ βιβλίου
αὐτοῦ εἶναι τὰ πολλὰ συντακτικά, ἐκφραστικὰ λάθη καθὼς καὶ λάθη σὲ ὀνόματα καὶ
γεγονότα, ἀκόμα καὶ σὲ λεζάντες καὶ χάρτες, ποὺ εἶναι ἀνεπίτρεπτα γιὰ ἕνα
βιβλίο ποὺ γράφτηκε, διαβάστηκε καὶ κρίθηκε ἀπὸ ὀκτὼ (8) ἀξιόλογους καὶ
ἐπιφανεῖς θεολόγους καὶ μάλιστα, ὁρισμένους ἐξ αὐτῶν, καθηγητὲς Πανεπιστημίου.
Παραθέτουμε στὴ συνέχεια ὁρισμένα ἀπὸ αὐτὰ ἐλπίζοντας, τὰ πολλὰ περισσότερα, νὰ
διορθωθοῦν, ὅσο τὸ δυνατὸν πιὸ σύντομα.
Σελ:
-
13: «τα ευρήματα της Χριστιανικής τέχνης (
γλυπτική κ.λ.π.)» – στα είδη των κειμένων παραλείπεται η ιστορία
- 21: ο Διάκονος Παρμενάς γράφεται Παρμενίωνας
-
23: γράφεται ότι ο Ηρώδης θανάτωσε τον Ιάκωβο τον Αδελφόθεο και παραπέμπεται ο
μαθητής στο Πραξ, 12, 1-19 όπου διαβάζει ότι «ἀνεῖλε Ἰάκωβον τόν ἀδελφόν Ἰωάννου μαχαίρᾳ»
-
78: Ο τρούλος και ο εγγεγραμμένος Σταυρός
συμβολίζουν το κτιστό και το άκτιστο και επομένως την ανθρώπινη και θεία φύση
του Χριστού
-
79: Η Αγία Σοφία Θεσ/νίκης είναι σταυροειδής
ναός
-
80: Το
κείμενο παραπέμπει στην εικόνα 8 του Χριστού
Πάσχοντος ενώ στην λεζάντα της εικόνας 8 γράφεται: «Η Αποκαθήλωση του Εμμαν. Τζάνε»
-
83: «ο μελωδός χρησιμοποιούσε ως κανόνα-χάρακα κάποια γεγονότα από την Π.
και Κ. Διαθήκη»
- 85: από
τον οίκο «Την Εδέμ Βηθλέεμ» λείπει η φράση από το κείμενο «ἐκεῖ εὑρέθη φρέαρ ἀνώρυκτον, οὗ πιεῖν Δαυίδ πριν
ἐπεθύμησεν», ενώ η ίδια φράση υπάρχει στη μετάφραση
-
στη σελίδα 94 γράφεται «ο Ειρηναίος της Λυώνος», στην 96 «στη Λυών» ενώ στην 115 γράφεται «της
Συνόδου του Τριδέντο (Τρέντο της
Βόρειας Ιταλίας)»
- 97: όπως γνωρίσαμε
– οι αψίδες αποτελούν παρεκκλήσια
-
119: «θρησκευτικών εθνοτήτων» αντί του ορθού κοινοτήτων
-
120: γράφεται ότι οι νεομάρτυρες προέρχονταν από
τους κρυπτοχριστιανούς πράγμα που είναι ιστορικό λάθος όπως φαίνεται και στο κείμενο 2 της ίδια
ενότητας
Συμπέρασμα
Οι συγγραφείς και οι συντάκτες του
αναλυτικού προγράμματος θα έπρεπε να λάβουν υπ΄όψη τους ότι αυτό που
κατοχυρώνει τη (γενική) ιστορία είναι πρόσωπα – τόπος – χρόνος – αἴτια - αποτελέσματα
και όχι γενικότητες, ασάφειες και αποσιωπήσεις. Το πώς αντέδρασε (ἢ δεν αντέδρασε)
ἡ Ορθόδοξη Εκκλησία στα προβλήματα της σύγχρονης ιστορίας; Ὅ,τι, όμως, κατοχυρώνει την εκκλησιαστική ιστορία
είναι ἡ κρυφή πνευματική δράση της Εκκλησίας τοῦ Χριστοῦ απέναντι σε δυνάστες και
κρίσεις. Το γεγονός ότι αναγεννιέται όταν φαίνεται καταδικασμένη και το ότι περνά
συνεχώς ἀπὸ τη Σταύρωση στην Ανάσταση.
14.12.2006 Τομέας Παιδείας τῆς Π.Ε.Θ.
Ἰωάννης Ἀγγελόπουλος, Διευθυντὴς Γυμνασίου
Δημήτριος Βογιατζῆς, Καθηγητὴς Λυκείου
Ἀνδρέας Μωραγιάννης, Καθηγητὴς Λυκείου
Ἑλένη Πανάρα, Καθηγήτρια Γυμνασίου
Ἑλένη Φιλοσόφου, Ὑποδιευθύντρια Γυμνασίου
