Ψηφιακή ἀνελευθερία

Ψηφιακὴ ἐλευθερία vs ψηφιακὸς φεουδαλισμός. Οἱ νέοι ὡς ψηφιακοὶ ὑπήκοοι

Σωτήρης Χτούρης, Καθηγητὴς Κοινωνιολογίας, Πανεπιστήμιο Αἰγαίου

Δημοσιεύθηκε: 06/06/2017 http://www.huffingtonpost.gr/sotiris-xtouris/-vs-_12_b_16919696.html?utm_hp_ref=greece

Τὸ πνεῦμα τῆς ψηφιακῆς ἐλευθερίας ποὺ ἀπολαμβάνουν οἱ νέοι σήμερα ἀπορρέει ἀπὸ τὴ δυνατότητα τῆς ἀπρόσκοπτης ἐπικοινωνίας καὶ τῆς ἔκφρασης ποὺ δὲν ἐλέγχονται ἀπὸ τὸ κοινωνικὸ κατεστημένο, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὸ παραδοσιακὸ ἐκπαιδευτικὸ σύστημα. Μιὰ νέα «ὑποχρεωτικὴ» τεχνολογία τοῦ ἑαυτοῦ (Rose 1999) συνδέεται ἀποφασιστικὰ μὲ τὴν ψηφιακὴ τεχνολογία. Στὸ πνεῦμα τῆς ἐποχῆς ἀνήκει ὅμως καὶ ἡ ἀποδοχὴ ἀπὸ τὴν ἡλικιακὴ ὁμάδα τῶν νέων μιᾶς νέας παγκόσμιας ἐλὶτ τῶν digital super reach ποὺ συγκεντρώνουν τὸν τεράστιο πλοῦτο τους μέσα ἀπὸ τὴν ἐμπορευματοποίηση τῆς ἐλεύθερης κοινωνικῆς δικτύωσης τῶν νέων ἢ τὴν πώληση ἐμπορευμάτων καὶ ὑπηρεσιῶν μέσω διαδικτύου.

Οἱ ἰδιοκτῆτες τοῦ Facebook, τῆς Google, τῆς Amazon, Air B&B, καὶ ἄλλων ψηφιακῶν κολοσσῶν ἐμπορευματοποιοῦν τὶς ὑπηρεσίες κοινωνικῆς δικτύωσης πουλώντας κρυφὴ διαφήμιση πρὸς τοὺς χρῆστες τοῦ διαδικτύου ἢ μεσολαβώντας στὴ διακίνηση προϊόντων καὶ ὑπηρεσιῶν. Ἡ ὑπεραξία τῶν προϊόντων ποὺ πωλοῦνται ἄμεσα ἢ ἔμμεσα πρὸς τοὺς χρῆστες τοῦ διαδικτύου διαμοιράζεται ἀνάμεσα στοὺς ἰδιοκτῆτες τῶν ψηφιακῶν μέσων καὶ τοὺς ἀρχικοὺς παραγωγοὺς τῶν προϊόντων. Οἱ ψηφιακὲς ἐπιχειρήσεις ἀποκτοῦν μὲ αὐτὸ τὸν τρόπο ἡγεμονικὲς θέσεις στὴν ἀγορὰ ἐνῶ ταυτόχρονα διεισδύουν πλήρως στὸν Βιόκοσμο τῶν νέων καθορίζοντας, τὶς προτιμήσεις καὶ τὸ στὶλ ζωῆς τους.

Ἡ ἐπιθυμητὴ νεανικὴ αὐθεντικότητα ταυτίζεται μὲ αὐτὸ τὸν τρόπο μὲ ὑλικὰ καὶ εἰκονικὰ ἀντικείμενα, παράλληλα πρὸς τὴ διάσταση ποὺ δημιουργεῖται ἀνάμεσα στὴν αὐθεντικότητα καὶ τὴ δήλωση τοῦ «ἀνήκειν» (Widdicombe & Wooffitt 1995). Ἡ πληροφορία, ποὺ μοιάζει ἀντικειμενική, φιλτράρεται πλήρως ἀπὸ τὴν ἀγορὰ τῆς ἄμεσης καὶ ἔμμεσης διαφήμισης στὴ Google καὶ τὶς ἄλλες πλατφόρμες ἀναζήτησης στὸ διαδίκτυο. Ἔτσι συγχέεται μιὰ ἐλεύθερη ἀτομικὴ δράση μὲ ἕναν κατασκευασμένο ψηφιακὸ κόσμο. Γιὰ ὁρισμένα παγκόσμια δίκτυα αὐτὴ ἡ ὑβριδικὴ πραγματικότητα ἔχει ὡς κύριο στόχο τὴ γρήγορη συσσώρευση πλούτου ἀπὸ μιὰ μικρὴ ἐλίτ, μέσα ἀπὸ τὴν παγκόσμια δικτύωση. Στοὺς νέους αὐτὰ τὰ μέσα κοινωνικῆς δικτύωσης ἀξιολογοῦνται θετικά, κυρίως ἐξαιτίας τῆς ἄμεσης χρηστικότητάς τους. Σπάνια διατυπώνεται κριτική, ἀπὸ τὴν πλευρά τους, τῆς ἀλλοιωμένης πραγματικότητας ποὺ συχνὰ δημιουργοῦν ἀκόμα καὶ στὶς περιπτώσεις ἑνὸς συστηματικοῦ cyber bullying.

Οἱ ἰδιοκτῆτες τῶν ψηφιακῶν ἀναδεικνύονται ὅμως ὡς μιὰ νέα «ψηφιακὴ φεουδαλικὴ ἀριστοκρατία» ποὺ ἐξασφαλίζει ἀσυλία ἀπέναντι στὶς ἐθνικὲς νομοθεσίες καὶ τὶς φορολογικὲς ἀρχές. Οἱ Google, Apple, Amazon, Starbucks, ἔρχονται σπάνια στὸ στόχαστρο τῶν φορολογικῶν ἀρχῶν γιὰ τὴν ἐκτεταμένη φοροδιαφυγὴ καὶ φοροαποφυγή, ὅπως πρόσφατα ἔγινε στὴ Γαλλία ὅπου ἡ φοροδιαφυγὴ τῆς Google ἐκτιμήθηκε σὲ £1,2 δισ. Τὸ σημαντικότερο ὡστόσο πρόβλημα σὲ αὐτὴ τὴν πρακτική τους εἶναι ὅτι ἐκεῖνο ποὺ οἱ νέοι ἀξιολογοῦν σήμερα στὸ διαδίκτυο ὡς χῶρο ἐλευθερίας καὶ ἐπικοινωνίας, ἀποδεικνύεται ταυτόχρονα, μετὰ ἀπὸ πιὸ προσεκτικὴ ἐξέταση, ἕνα πεδίο ἀλλοτριωτικῆς χρήσης τῆς ἀνοιχτῆς τους ἐπικοινωνίας καὶ τῆς πολιτισμικῆς τους ταυτότητας.

Μιὰ διαπίστωση ποὺ γίνεται ἀκόμα πιὸ ὀδυνηρὴ ὅταν ὁρισμένες πλατφόρμες καταλαμβάνουν ὁλοένα καὶ περισσότερο ὅλα τα πεδία ἐπικοινωνίας καὶ δραστηριότητας τῶν νέων, ὅπως τὰ ταξίδια, ἡ μόρφωση, ἡ ἀναζήτηση ψυχαγωγίας, ἡ δημιουργία φίλων καὶ ὁμάδων συνομηλίκων. Στὸ νέο πνεῦμα τῆς ψηφιακῆς ἐποχῆς ἀναδύεται μιὰ νέα φωτεινὴ πλευρὰ τοῦ δημόσιου χώρου ποὺ ἔχει σχέση μὲ τὴν ἐλεύθερη ἐνημέρωση καὶ τὴ συμμετοχικὴ κουλτούρα (Jenkins 2006) ἀλλά, ἀπὸ τὴν ἄλλη, τὸ διαδίκτυο ἐπιβάλλεται μὲ τὴν ἐξαρτησιακή του ψυχικὴ καὶ πρακτική του διάσταση, ὅσον ἀφορᾶ στὰ κοινωνικὰ δίκτυα, τὸν ἐλεύθερο χρόνο καὶ τὴν ἐργασία.

Ὁρισμένοι χρῆστες μηχανῶν ἀναζήτησης δὲν μποροῦν πλέον νὰ φανταστοῦν τὴ ζωή τους χωρὶς αὐτὲς καθὼς ὅλες οἱ δραστηριότητές τους ἔχουν ὀργανωθεῖ γύρω ἀπὸ μιὰ ψηφιακὴ πλατφόρμα. Ἔτσι δημιουργεῖται μιὰ μορφὴ ἑνὸς νέου ψηφιακοῦ ὑπηκόου ποὺ δὲν εἶναι σὲ θέση νὰ ἀμφισβητήσει τὴ λειτουργία καὶ τὴ νομιμοποίηση τοῦ κυρίαρχου μέσου, ὅπως στὸ παρελθὸν συνέβαινε μὲ τὸν «φεουδάρχη» ποὺ εἶχε σὲ πλήρη ἐξάρτηση τὸν ὑπήκοό του προσφέροντάς του βέβαια κάποια προστασία καὶ τροφή. Ἐπίσης εἶναι δύσκολο νὰ μαζέψει τὰ ὑπάρχοντά του καὶ νὰ ἐγκαταλείψει τὸ ψηφιακὸ domain, καθὼς οἱ φωτογραφίες, τὸ ψηφιακὸ προφίλ, τὰ emails, οἱ διαδρομὲς ἀναζήτησης καὶ οἱ διαδρομὲς στὸν ψηφιακὸ κόσμο παραμένουν στὴν ἰδιοκτησία τῆς ψηφιακῆς πλατφόρμας.

Μὲ ἀναφορὰ στὸ βιβλίο: Οἱ νέοι στὴν Ἑλλάδα Σήμερα, Κοινωνικὴ κατάσταση, Ἐργασία καὶ Κοινωνικὰ Δίκτυα, Ἡ ἐποχὴ τῆς Generation G., Σωτήρης Χτούρης, Ἐκδόσεις Ἐπίκεντρο, 2017.