Σοφίας Ἀθανασίου, Τά Smartphones καί τά προβλήματα πού δημιουργοῦν

Σοφίας Ἀθανασίου

Τὰ Smartphones καὶ τὰ προβλήματα ποὺ δημιουργοῦν

Ἀπὸ τὸ NetBrain στὸ nomophobia καὶ τὸ phubbing

περιοδικὸ Παρεμβολὴ τεῦχος 121/2017

            Γιὰ πολλοὺς ἀπὸ ἐμᾶς, τὰ smartphones ἢ ἀλλιῶς στὴν ἑλληνικὴ ὁρολογία τὰ «ἔξυπνα τηλέφωνα», ἀποτελοῦν προέκταση τοῦ χεριοῦ μας. Πᾶμε νὰ δοῦμε ὅμως τὸν ὁρισμὸ τῶν smartphones. Τί εἶναι ἄραγε αὐτὰ τὰ  «ἔξυπνα τηλέφωνα» καὶ γιατί ἔχουν τόσο «αἰχμαλωτίσει» τοὺς χρῆστες τους καὶ ἰδιαίτερα τὸ νεανικὸ πληθυσμό; Τὸ smartphone, ἢ ἔξυπνο τηλέφωνο, εἶναι ἕνα κινητὸ τηλέφωνο βασισμένο σὲ ἕνα λειτουργικὸ σύστημα κινητῆς τηλεφωνίας μὲ περισσότερο προηγμένη ὑπολογιστικὴ ἱκανότητα καὶ συνδεσιμότητα σὲ σχέση μὲ ἕνα συμβατικὸ κινητὸ τηλέφωνο. Μὲ ἁπλὰ λόγια, τὰ smartphones περιλαμβάνουν ἀπὸ μεταφραστὴ καὶ τὸν προσωπικό μας γιατρὸ μέχρι τὸν… γραμματέα ποὺ κρατάει τὰ ραντεβού μας. Μᾶς ἐνημερώνουν, μᾶς διασκεδάζουν, μᾶς κρατοῦν σὲ ἐπαφὴ μὲ τὸν ὑπόλοιπο κόσμο. Ἢ τουλάχιστον ἔτσι νιώθουμε! Μὲ τὸν ψυχαναγκασμὸ ἑνὸς τὶκ τσεκάρουμε μηνύματα, ἠλεκτρονικὴ ἀλληλογραφία καὶ κοινωνικὰ δίκτυα ἕως καὶ 32 φορὲς τὴν ἡμέρα, καὶ τὸ κάνουμε παντοῦ καὶ ὑπὸ ὁποιεσδήποτε συνθῆκες - ἐνῶ ὁδηγοῦμε, δουλεύουμε, πίνουμε ποτό, παρακολουθώντας ταινία, συναυλία ἢ περπατώντας. Πρόσφατη ἔρευνα ἀποκάλυψε ὅτι ὁ μέσος χρήστης βρίσκεται πάνω ἀπὸ τὴ συσκευή του ἐπὶ τρεῖς ὧρες καὶ δεκαέξι λεπτὰ τὴν ἡμέρα - πάνω ἀπὸ ἕνα 24ωρο τὴν ἑβδομάδα![1]Αὐτὴ ἡ πολύωρη ἐνασχόληση μὲ τὰ smartphones αὐξάνει ὁλοένα καὶ τὰ ποσοστὰ τῶν χρηστῶν ποὺ δηλώνουν ἐξαρτημένοι ἀπὸ τὶς συσκευές τους.

            Ἡ πιὸ πρόσφατη προσθήκη στὴ λίστα τῶν «iDisorders» (ὅπως ὀνομάζονται οἱ διαταραχὲς ποὺ σχετίζονται μὲ τὴν ὑπερβολικὴ χρήση τῆς τεχνολογίας) ἔχει «βαφτιστεῖ» NetBrain ἀπὸ τοὺς ψυχολόγους καὶ ἀφορᾶ τὴν ἐκδήλωση ναρκισσιστικῶν συμπεριφορῶν τῶν χρηστῶν, τὴ δυσκολία συγκέντρωσης καὶ τὸν φόβο μὴ χάσουν τὸ παραμικρό. Τὰ ἄτομα ποὺ πάσχουν ἀπὸ τὴν ἐν λόγω διαταραχή, κατὰ τοὺς εἰδικούς, εἶναι συνήθως χρῆστες ὑπολογιστῆ ἢ smartphone, οἱ ὁποῖοι καταφεύγουν στὸν διαδικτυακὸ τζόγο, κάνουν ὑπερβολικὴ χρήση τῶν διαδικτυακῶν μέσων κοινωνικῆς δικτύωσης, τῶν ἱστοσελίδων ἠλεκτρονικῶν παιχνιδιῶν καὶ διαφόρων ἐφαρμογῶν. Οἱ κάτοχοι smartphones φάνηκε νὰ διατρέχουν τριπλάσιο κίνδυνο ἐμφάνισης NetBrain συγκριτικὰ μὲ ὅσους δηλώνουν πιστοὶ στὶς παλιότερες συσκευές τους. Ἕνα ἄλλο πολὺ ἐνδιαφέρον καὶ συγχρόνως ἄκρως ἀνησυχητικὸ εὕρημα γιὰ τὰ smartphones ἀφορᾶ τὴ χρήση τους ἀπὸ μωρὰ καὶ μικρὰ παιδιά. Τὰ μωρὰ καὶ τὰ μικρὰ παιδιὰ ποὺ «παίζουν» καθημερινὰ μὲ smartphones καὶ τάμπλετς, παρουσιάζουν μεγαλύτερη πιθανότητα νὰ καθυστερήσουν νὰ μιλήσουν γιὰ πρώτη φορά, σύμφωνα μὲ νέα ἐπιστημονικὴ ἔρευνα ἀπὸ τὸν Καναδά. Ἡ ἐρευνητικὴ ὁμάδα τοῦ πανεπιστημίου τοῦ Τορόντο, μὲ ἐπικεφαλῆς τὴν ἀκαδημαϊκὸ Τζούλια Μά, κατέληξε σὲ αὐτὰ τὰ συμπεράσματα μετὰ τὴν ἐξέταση 1.077 περιπτώσεων παιδιῶν, ἡλικίας ἕξι μηνῶν ἕως δύο ἐτῶν. Οἱ ἐπιστήμονες παρατήρησαν ὅτι στὰ «συνδεδεμένα μὲ τὴν τεχνολογία» παιδιά, κάθε ἐπιπλέον 30 λεπτὰ καθημερινῆς χρήσης κάποιας φορητῆς συσκευῆς αὐξάνουν κατὰ 50% τὴν πιθανότητα καθυστέρησης τῶν «πρώτων τους λέξεων». Οἱ παραπάνω εἶναι δύο ἀπὸ τὶς πολλὲς συνέπειες πολύωρης χρήσης smartphones, οἱ ὁποῖες ἔρχονται σιγὰ σιγὰ στὴν ἐπιφάνεια. Δυστυχῶς δὲν εἶναι οἱ μόνες... 

            Ἂς δοῦμε λίγο τί ἄλλο μπορεῖ νὰ προκαλέσει ἡ ἀλόγιστη ἔκθεσή μας στὰ «ἔξυπνα τηλέφωνα». Καταρχάς, ἴσως τὸ μεγαλύτερο πρόβλημα ποὺ προκαλεῖται ἀπὸ τὰ smartphones εἶναι ἡ δυσκολία συγκέντρωσης. Ὅπως ἀνέφερε τὸ Associated Press, ἡ μέση διάρκεια συγκέντρωσης τοῦ μέσου ἀνθρώπου γιὰ τὸ 2013 ἦταν μόλις 8 δευτερόλεπτα - ἕνα δευτερόλεπτο μικρότερη ἀπὸ αὐτὴν ἑνὸς χρυσόψαρου! Ἡ συνεχὴς καὶ γρήγορη πληροφορία ποὺ λαμβάνουμε ἀπὸ τὰ smartphones ἔχει παίξει καθοριστικὸ ρόλο σὲ αὐτὴν τὴ μείωση. Τὸ 17% τῶν ἀνθρώπων ἐπισκέπτονται μιὰ ἠλεκτρονικὴ σελίδα γιὰ μόλις 4 δευτερόλεπτα, ἐνῶ μόνο το 4% μένει στὴν ἴδια σελίδα γιὰ πάνω ἀπὸ 10 λεπτά. Στατιστικὲς δείχνουν ἀκόμα ὅτι τὸ 43% τῶν ἀτόμων κάτω των 25 ἐτῶν νιώθουν ἔντονη ἐνόχληση καὶ ἄγχος ὅταν δὲν ἔχουν τὴ δυνατότητα νὰ τσεκάρουν τὸ τηλέφωνό τους. Ὅλο αὐτὸ τὸ ἄγχος καὶ ἡ ἐνόχληση δημιουργοῦν δυσκολία στὴ συγκέντρωση, καθὼς καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος τοῦ ψυχισμοῦ μας καὶ δὲν ἀφήνουν χῶρο γιὰ συγκέντρωση στὶς καθημερινές μας δραστηριότητες. Τόσο διαδεδομένο εἶναι τὸ φαινόμενο, ποὺ πλέον ὑπάρχει καὶ σχετικὸ σύνδρομο: τὸ nomophobia (no-mobile-phone-phobia), ἡ φοβία δηλαδὴ τοῦ νὰ εἶσαι χωρὶς κινητό. Μὲ ἄλλα λόγια δυσκολευόμαστε νὰ ἑστιάσουμε στὸ τώρα καὶ νὰ ζήσουμε πραγματικὲς στιγμὲς μὲ πραγματικοὺς ἀνθρώπους, λόγω τοὺς ἄγχους καὶ τῆς ἔλλειψης συγκέντρωσης ποὺ μᾶς κατατρέχουν. Ἕνα δεύτερο κι ἐξίσου σημαντικὸ πρόβλημα εἶναι τὰ διάφορα θέματα ποὺ δημιουργοῦνται στὸν ὕπνο μας. Σύμφωνα μὲ ἔρευνες -μεταξύ των ὁποίων καὶ τῆς Ἰατρικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου τοῦ Χάρβαρντ-, οἱ ἀγαπημένες μᾶς συσκευὲς μᾶς ξαγρυπνοῦν «λούζοντάς» μας στὸ μπλὲ φθορίζον φῶς τους, ποὺ μπερδεύει τὴ μελατονίνη μας, τὴν ὁρμόνη ποὺ ἐκκρίνεται τὴ νύχτα καὶ μᾶς προκαλεῖ νύστα. Τὸ φῶς τοὺς μοιάζει πολὺ μὲ τὸ φῶς τῆς ἡμέρας καὶ μπερδεύει τὸν ὀργανισμό. Ἂν ἐρχόμαστε σὲ ἐπαφὴ μαζί του καὶ κατὰ τὴ διάρκεια τῆς νύχτας, δημιουργεῖ ὑπνικὲς διαταραχές, ὁδηγεῖ σὲ διακοπτόμενο ὕπνο καὶ μᾶς κάνει νὰ σηκωνόμαστε τὴν ἑπόμενη ἡμέρα κουρασμένοι. Σύμφωνα μὲ ἔρευνες, τὸ 66% τῶν ἀνθρώπων κοιμοῦνται μαζὶ μὲ τὰ τηλέφωνά τους καὶ ἡ πλειονότητα αὐτῶν λαγοκοιμοῦνται ἢ ἔχουν διακοπτόμενο ὕπνο. Τὸ ἑπόμενο πρωινὸ λογικὸ εἶναι νὰ αἰσθάνονται κόπωση, χωρὶς νὰ ἔχουν καν ξεκινήσει τὴ μέρα τους. Ἕνα τρίτο πολὺ σοβαρὸ ζήτημα τίθεται στὸν τομέα τῆς κοινωνικότητας τοῦ ἀτόμου. Τὸ ἔχουμε ζήσει ὅλοι, εἴτε ὡς πρωταγωνιστὲς εἴτε ὡς παρατηρητές, νὰ βρισκόμαστε σὲ μία καφετέρια ὅπου ἐπικρατεῖ ἀπόλυτη ἡσυχία, καθὼς ὅλοι εἶναι ἀπορροφημένοι ὁ καθένας στὸ κόσμο-κινητό του. Ἢ στὸ ἀσανσὲρ μὲ καμιὰ δεκαριὰ ἀνθρώπους καὶ ὅλοι νὰ βγάζουμε τὰ κινητά μας. Τὸ ἴδιο συμβαίνει στὸ μετρό, στὴν οὐρὰ τοῦ σοῦπερ μάρκετ, στὴν αἴθουσα ἀναμονῆς τοῦ γιατροῦ. Ἀκόμη χειρότερα, συμβαίνει μέχρι καὶ στὰ ζευγάρια ἢ στὶς παρέες ποὺ τρῶνε ἢ πίνουν ἔξω. Ὅλοι μαζὶ γύρω ἀπὸ ἕνα τραπέζι, ἀλλὰ ὁ καθένας ἀπορροφημένος στὸ smartphone του. Ὑπάρχει μάλιστα καὶ νέος ὅρος γι’ αὐτό, τὸ phubbing: τὸ σνομπάρισμα ποὺ κάνει κανεὶς στὸν συνομιλητή του, δίνοντας περισσότερη σημασία στὸ τηλέφωνό του (phone + snubbing). Καθένας ἀπὸ ἐμᾶς, πλέον, σὲ κάθε κοινωνικὸ τὲτ-α-τὲτ ἀναλαμβάνει τὸ δύσκολο ἔργο νὰ φανεῖ πιὸ ἐνδιαφέρων ἀπὸ τὸ smartphone τοῦ συνομιλητῆ του. «Ὅλοι συντονίζονται μὲ τὸ κινητό τους καὶ κανεὶς δὲν ἀσχολεῖται μὲ τοὺς ὑπολοίπους. Τὰ smartphones σκοτώνουν τὴν κοινωνία μας», ἔγραφε πρόσφατά το ἠλεκτρονικὸ περιοδικὸ Τechrepublic. Ἡ αὐξημένη χρήση smartphones ὁδηγεῖ ἐπίσης καὶ σὲ προβλήματα μνήμης. Τὸ μυαλὸ μᾶς φρακάρει ἀπὸ τὶς ἑκατοντάδες πληροφορίες στὶς ὁποῖες ἐκτιθέμεθα καθημερινά, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ ἔχει δυσκολίες στὴ διάκριση τῶν σημαντικῶν ἀπὸ τῶν ἀσήμαντων λεπτομερειῶν, τῶν χρήσιμων ἀπὸ τῶν ἄχρηστων. Ἐπίσης, λόγω του ὅτι τὰ smartphones λειτουργοῦν καὶ σὰ μηχανὲς ὑπενθύμισης, δὲν ἐξασκούμαστε στὸ νὰ θυμόμαστε πράγματα, καθὼς κάποιος ἄλλος τὰ θυμᾶται γιὰ μᾶς. Γιὰ νὰ διατηρεῖται ὅμως ἡ μνήμη σὲ καλὰ ἐπίπεδα, θὰ πρέπει νὰ τὴν τρέφουμε καὶ νὰ τὴν γυμνάζουμε. Σὲ πείραμα ποὺ διεξήχθη στὶς ΗΠΑ, ἄτομα ἡλικίας 70 ἐτῶν ἄκουσαν μιὰ ἱστορία καὶ μετὰ τοὺς ζητήθηκε νὰ τὴν ἀνακαλέσουν ὅσο πιὸ πιστὰ μποροῦσαν. Στὸ ἐνδιάμεσο, οἱ μισοὶ ἀφέθηκαν νὰ ξεκουραστοῦν γιὰ 10 λεπτὰ μὴν κάνοντας τίποτα καὶ οἱ ὑπόλοιποι ἔπαιξαν ἕνα ἠλεκτρονικὸ παιχνίδι. Ἐκεῖνοι ποὺ ξεκουράστηκαν θυμοῦνταν πολὺ καλύτερα τὴν ἱστορία ἀπὸ ἐκείνους ποὺ ἔπαιξαν τὸ ἠλεκτρονικὸ παιχνίδι. Αὐτὸ ἦταν ἀποτέλεσμα τοῦ φαινομένου ποὺ λέγεται «ἑνοποίηση» (consolidation) καὶ πρόκειται γιὰ μιὰ αὐτόματη διαδικασία γιὰ τὸν καθορισμὸ τῆς μνήμης, ποὺ λαμβάνει χώρα σὲ ἕναν ἐγκέφαλο ποὺ ξεκουράζεται καὶ ὄχι σὲ κάποιον ποὺ εἶναι θαμπωμένος ἀπὸ μιὰ ἠλεκτρονικὴ συσκευή.  Πολὺς λόγος γίνεται καὶ γιὰ τὰ προβλήματα ποὺ προκαλοῦνται στὰ μάτια μας ἀπὸ τὴν χρήση smartphones. Ἡ συνεχὴς χρήση τῆς μικρῆς ὀθόνης δὲν βοηθάει τὰ μάτια μας. Σύμφωνα μὲ δηλώσεις κορυφαίων Βρετανῶν ὀφθαλμιάτρων σὲ πρόσφατο ρεπορτὰζ τοῦ BBC, αὐτὸ ποὺ τὰ ἐπιβαρύνει περισσότερο εἶναι ἡ ἀπουσία βλεφαρίσματος (ἀνοιγοκλεισίματος τοῦ ματιοῦ) σὲ συνδυασμὸ μὲ τὴν κοντινὴ ἀπόσταση ἀπὸ τὴν ὁποία κοιτᾶμε τὰ smartphones - μικρότερη ἀπὸ αὐτὴν ποὺ συνήθως κοιτᾶμε τὰ ὑπόλοιπα ἀντικείμενα. Οἱ ὀφθαλμίατροι δὲν μιλοῦν ὅμως μόνο γιὰ βραχυχρόνιες βλάβες - θόλωμα, ἐρεθισμό, ξηρότητα. Τὸ μπλὲ φθορίζον φῶς ποὺ ἐκπέμπουν τὰ smartphones εἶναι δυνητικὰ ἐπικίνδυνο καὶ τοξικὸ γιὰ τὸ πίσω μέρος τῶν ὀφθαλμῶν, λένε. Ἡ μακρόχρονη χρήση μπορεῖ νὰ βλάψει σοβαρά τα μάτια, ἀκόμη καὶ νὰ ὁδηγήσει σὲ σύνδρομο ὠχρᾶς κηλίδας. Μιὰ ἀκόμα συνέπεια τῶν smartphones καὶ γενικότερά της χρήσης ἠλεκτρονικῶν συσκευῶν εἶναι ἡ ἔλλειψη καὶ ἡ μείωση τῆς  παραγωγικότητας καὶ τῆς δημιουργικότητας. Ὁ ἐγκέφαλός μας ἀποχαυνώνεται κυριολεκτικὰ ὅταν, ἀντὶ νὰ τὸν ξεκουράσουμε σκεπτόμενοι ἢ χαλαρώνοντας, παίζοντας, ρεμβάζοντας, συνδεδεόμαστε χωρὶς μέτρο στὰ κινητά μας καὶ φορτώνουμε τὸν ἐγκέφαλό μας μὲ ἕνα σωρὸ πληροφορίες, οἱ περισσότερες ἀπὸ τὶς ὁποῖες εἶναι ἄχρηστες! Αὐτὸ τὸ τὶκ ποὺ κάνουμε στὸ smartphone ἀπασχολεῖ ὅλες τὶς αἰσθήσεις. Ταυτόχρονα ὠθεῖ τὸν ἐγκέφαλο σὲ multitasking. Περπατᾶμε καὶ στέλνουμε μήνυμα, τσεκάρουμε τὰ e-mails μᾶς ἐνῶ ὁδηγοῦμε, διαβάζουμε νέα τὴν ὥρα ποὺ μιλᾶμε μὲ τοὺς φίλους μας. Σύμφωνα μὲ τὸν δρᾶ Ἒρλ Μίλερ, νευροεπιστήμονα ἀπὸ τὸ ΜΙΤ, ὁ ἐγκέφαλός μας δὲν εἶναι φτιαγμένος γιὰ νὰ κάνει παράλληλες δραστηριότητες. Ὅπως λέει στὸν Guardian, «ὅταν οἱ ἄνθρωποι νομίζουν ὅτι κάνουν multitasking, οὐσιαστικὰ ἁπλῶς περνοῦν ἀπὸ δραστηριότητα σὲ δραστηριότητα πάρα πολὺ γρήγορα. Καὶ κάθε φορᾶ ποὺ τὸ κάνουν αὐτό, ὑπάρχει μεγάλο γνωστικὸ κόστος, μᾶς στοιχίζει σὲ ἀπόδοση». Αὐτὴ ἡ διαδικασία, ἐπίσης, αὐξάνει τὴν παραγωγὴ τῆς κορτιζόλης, ὁρμόνης ποὺ δημιουργεῖ τὸ στρές, ἀλλὰ καὶ τῆς ἀδρεναλίνης, ποὺ ὁδηγεῖ στὴν ὑπερδιέγερση τοῦ ἐγκεφάλου. Τὸ ἀποτέλεσμα; Μιὰ νοητικὴ θολούρα, πτώση τῆς παραγωγικότητας, μείωση τῆς δημιουργικότητας. Πέρα ἀπὸ τὶς νοητικὲς καὶ κοινωνιοψυχολογικὲς συνέπειες τῶν smartphones ὑπάρχουν καὶ οἱ ἐπιπτώσεις τῆς χρήσης τῶν smartphones στὸ σῶμα τοῦ χρήστη. Οἱ φανατικοὶ χρῆστες smartphones παρουσιάζουν πόνους στὸν αὐχένα καὶ προβλήματα στὴν πλάτη -ἀπὸ  τὸ σκύψιμο πάνω ἀπὸ τὴ συσκευή-, καθὼς καὶ πόνους στοὺς καρποὺς ἢ ἀκόμη καὶ τενοντίτιδες λόγω τῆς χρήσης τοῦ πληκτρολογίου. Ὅπως συνέβη καὶ μὲ τοὺς ἐπιτραπέζιους ὑπολογιστὲς στὶς ἀρχὲς τῆς δεκαετίας τοῦ ’90, οἱ παρενέργειες αὐτὲς περνοῦν σὲ δεύτερη μοίρα γιὰ τοὺς χρῆστες. Μιὰ νέα, ἀπρόσμενη παρενέργεια τῆς χρήσης τῶν φορητῶν ἠλεκτρονικῶν συσκευῶν εἶναι το ὅτι προκαλοῦν ρυτίδες καὶ σακοῦλες, φαινόμενο πού, ὅπως φαίνεται, χτυπᾶ κυρίως τὶς γυναῖκες. Σύμφωνα μὲ δηλώσεις τοῦ δερματολόγου δρα Κρίστοφερ Ρόουλαντ Πέιν τῆς Κλινικῆς του Λονδίνου στὴν ἐφημερίδα Telegraph, τὸ συνεχὲς σκύψιμο πάνω ἀπὸ τὴν ὀθόνη χαλαρώνει τὸ δέρμα, σακουλιάζει τὰ μάγουλα καὶ δημιουργεῖ μιὰ χαρακτηριστικὴ ρυτίδα πάνω ἀπὸ τὴν κλείδα. Αὐτὸ παρατηρεῖται κυρίως σὲ ἄτομα μεταξὺ 18 καὶ 39 ἐτῶν ποὺ διαθέτουν κατὰ μέσο ὄρο τρεῖς ψηφιακὲς συσκευὲς καὶ σκύβουν πάνω ἀπὸ τὴν ὀθόνη τοὺς γύρω στὶς 150 φορὲς τὴν ἡμέρα.

            Ἔχουμε ἄραγε συνειδητοποιήσει πόσα πράγματα, κυρίως ἄυλα, ἁπλὰ ἀλλὰ οὐσιώδη μας στοιχίζει ὅλη αὐτὴ ἡ ψυχαναγκαστικὴ ὑπέρμετρη χρήση ἠλεκτρονικῶν συσκευῶν; Μιὰ ἀγκαλιά, ἕνα ἄγγιγμα, μιὰ βαθιὰ ἐπικοινωνία, ἕνα καρδιακὸ ἄνοιγμα καὶ τόσα ἄλλα ποὺ τρέφουν τὴ ψυχή μας... Ἃς ἐλπίσουμε νὰ μὴ μᾶς στοιχίσει τελικὰ καὶ τὴν ἴδια τὴν ψυχή μας. «Πᾶν μέτρον ἄριστον» λοιπόν!