Χάρη Καραμπέτσου, Ἀγάπη δίχως ὅρια καί ἀνατροφή μέ ὅρια

Ἀγάπη δίχως ὅρια καὶ ἀνατροφὴ μὲ ὅρια

«ἀγάπη εἶναι ἡ τέχνη τοῦ νὰ παράγεις κάτι μὲ τὶς ἱκανότητες τοῦ ἄλλου»

Μπέρτολτ Μπρὲχτ

Κάθε παιδὶ ἔχει δικαίωμα νὰ μεγαλώνει σὲ ἕνα περιβάλλον ποὺ τοῦ παρέχει ἀσφάλεια καὶ γιὰ νὰ γίνει αὐτὸ πρέπει νὰ νιώθει ὅτι ὑπάρχει ἕνας μεγάλος, ἡ ὕπαρξη τοῦ ὁποίου βάζει τὸν νόμο καὶ δίνει ἀσφάλεια. Ἡ διαδικασία τῆς ἀνατροφῆς ἔχει νὰ κάνει μὲ τριβές, ἀλλὰ καὶ μὲ ἁρμονικὴ συνύπαρξη, μὲ συμφωνίες ἀλλὰ καὶ ἀντιπαραθέσεις (ποὺ εἶναι πάντα προτιμότερες ἀπὸ τὴν παγωμένη ἀποστασιοποίηση). Ὅπου ὑπάρχει τριβὴ ὑπάρχει καὶ θερμότητα, ποὺ ἀλληλοτροφοδοτεῖ τὴν κοινὴ πορεία ἐξέλιξης παιδιῶν-γονιῶν.

Γιὰ νὰ βάλουμε ὅρια χρειάζεται σταθερότητα- ὄχι αὐστηρότητα- συμφιλίωση μὲ τὶς ἀμφιβολίες μας καὶ ἀποφυγὴ κάθε ἐπίδειξης τελειότητας, ποὺ ἀποθαρρύνει τὰ παιδιά. Τὰ ὅρια γίνονται ἕνα μέσο ἐνδυνάμωσης τῆς αὐτονομίας τῶν παιδιῶν, ἀλλὰ καὶ τῶν γονέων. Μέσα ἀπὸ τὶς ἀναγκαῖες ἀντιπαραθέσεις δημιουργεῖται ἡ ἱκανότητα τῶν παιδιῶν νὰ ἀποδεσμεύονται σταδιακὰ καὶ νὰ αὐτονομοῦνται, ἰδίως στὴν ἐφηβεία. Ἀντίθετα, ἡ ἄμεση ἱκανοποίηση ὅλων τῶν ἐπιθυμιῶν, ὅπως καὶ ἡ ὑπερπροστασία, «καλομαθαίνουν» τὰ παιδιά, ἀλλὰ ταυτόχρονα ἀκυρώνουν τὴν ἱκανότητά τους νὰ ἀποκτήσουν δεξιότητες, ἀπαραίτητη διαδικασία γιὰ τὴν δόμηση τῆς αὐτοεκτίμησης.

Ἡ ὑπερπροστασία, παρὰ τὴν καλὴ πρόθεση, ἔχει μιὰ ἀρνητικὴ λειτουργία στὴν ἐξέλιξη τῆς προσωπικότητας τοῦ παιδιοῦ. Πολλὲς φορὲς δηλώνει, ἐπίσης, ἔλλειμμα ἱκανοποίησης ἀπὸ τὸν σύντροφο καὶ μετάθεσή της στὸ παιδί, τὸ ὁποῖο φορτώνεται τὴν ὑποχρέωση νὰ πραγματώσει τὶς ματαιωμένες προσδοκίες τῆς ζωῆς τοῦ γονέα. Συχνά, ἀποτελέσματα αὐτῆς τῆς πίεσης εἶναι οἱ σωματικές, ψυχικὲς καὶ σχολικὲς δυσκολίες ποὺ παρουσιάζουν τὰ ὑπερπροστατευμένα (ἀλλὰ καὶ ὑπερελεγχόμενα) παιδιά, ἐξαρτημένα καὶ ὀργισμένα ταυτόχρονα μὲ τοὺς γονεῖς ἀλλὰ καὶ μὲ τὸν ἑαυτό τους. Αὐτὰ τὰ παιδιὰ εἶναι εὐάλωτα στὰ καταναλωτικὰ πρότυπα, ἀναζητώντας πολλὲς φορὲς μιὰ ψευδοεξατομίκευση μὲ βάση αὐτὸ ποὺ καταναλώνουν ἢ ἄλλες φορὲς στρέφουν τὴν ὀργὴ ἐνάντια στὸν ἑαυτό τους μὲ πολλοὺς τρόπους, ὅπως ψυχοσωματικὲς ἀσθένειες, κατάθλιψη καὶ ἄλλες (αὐτο)τιμωρητικὲς συμπεριφορὲς (τοξικομανία, ἐξάρτηση ἀπὸ τὸ internet, νευρικὴ ἀνορεξία, κλπ).

Ἀκόμη χειρότερα ἀποτελέσματα ἐπιφέρουν συμπεριφορὲς ποὺ ἀναστέλουν τὴν συναισθηματικὴ καὶ ψυχικὴ ἐξέλιξη τοῦ παιδιοῦ, ὅπως ἡ σωματικὴ καὶ σεξουαλικὴ κακοποίηση, ὁ διαρκὴς ψυχικὸς καὶ συναισθηματικὸς ὑποβιβασμός του καὶ ἡ ἀπόρριψη.Τὰ ὅρια δὲν πρέπει νὰ στοχεύουν στὴν κυριαρχία ἀλλὰ στὴν ὑπόδειξη καὶ στὴν προστασία.

Ὁ σεβασμὸς ποὺ ἐκφράζουμε στὴν ἀξιοπρέπεια τοῦ παιδιοῦ ἐμπνέει καὶ τὸν σεβασμὸ τοῦ παιδιοῦ πρὸς ἐμᾶς. Τὸ παιδὶ προσλαμβάνει τὴν ὑποστήριξη ἀπὸ κάποιον ποὺ εἶναι ἱκανὸς νὰ μπαίνει στὴν θέση του καὶ νὰ τὸ ἐνθαρρύνει στὴν ἀνάπτυξη τῶν δυνατοτήτων του στὸν κόσμο τῶν ἐνηλίκων. Σ’αὐτὴ τὴν πορεία εἶναι ἀπαραίτητη ἡ καθημερινὴ σχέση συναισθηματικῆς φροντίδας τοῦ παιδιοῦ καὶ ἀπὸ τοὺς δυὸ γονεῖς. Ὁ πατέρας, ὁ συμβολικὸς νόμος στηρίζει ἀλλὰ καὶ ἀπαγορεύει καὶ ἐπιπλέον ἡ λειτουργία του εἶναι ἀπαραίτητη στὴν ταύτιση φύλου, γιὰ τὸν γιό του. Ἡ ἀπουσία ἄμεσης ἐμπλοκῆς τοῦ πατέρα θὰ φανεῖ ἀργότερα, στὴν συνάντηση τοῦ παιδιοῦ μὲ πατρικὲς μορφές, π.χ στὸ πλαίσιο τῆς ἐκπαίδευσης, ὅπου ὁ παιδαγωγὸς βιώνεται ὡς ἀδιάφορη ἢ ψυχολογικὰ εὐνουχιστικὴ μορφή, ἢ ἀντίστοιχα ὁ ἐργοδότης, στὸν χῶρο τῆς ἐργασίας.

Μποροῦμε νὰ ποῦμε ὅτι παράλληλα μὲ τὶς πολλαπλὲς ἀπαιτήσεις τῆς οἰκογενειακῆς καὶ κοινωνικῆς ζωῆς, χρειάζεται νὰ βροῦμε χρόνο νὰ ἀφιερώσουμε στὰ παιδιά, ὥστε νὰ εἶναι ἱκανά, ἐπίσης νὰ βλέπουν τὶς συνέπειες μιᾶς παράβασης ὡς φυσικὸ ἀποτέλεσμα καὶ ὄχι ὡς τιμωρία.

Γιὰ τοὺς γονεῖς ἡ θέσπιση ὁρίων εἶναι ἕνα διαρκὲς παιχνίδι μεταξὺ δοκιμῆς καὶ λάθους. Παρ’ ὅτι πάρα πολὺ δύσκολα ἀντέχουμε τὴν ἐλευθερία ἐκείνου ποὺ ἔχουμε ἀναλάβει τὴν εὐθύνη του, ἡ εἰλικρινὴς ἀποδοχὴ τῶν φόβων μας καὶ τῶν σφαλμάτων μας δομεῖ τὶς συνθῆκες ἑνὸς αὐθεντικοῦ διαλόγου ἐμπιστοσύνης τοῦ παιδιοῦ στὴν ἱκανότητά μας ὡς γονεῖς. Ὁ ρόλος τῶν γονέων εἶναι ἡ προστασία, ἡ μάθηση - μέσω τοῦ μεγαλώνω μαζὶ μ’ ἕναν ἄλλο - καὶ ἡ δημιουργία συνθηκῶν ἀνάπτυξης καὶ εἰλικρινοῦς ἀποδοχῆς (ἀκόμη καὶ τῶν διαφορετικῶν μορφῶν ἔκφρασης). Μέσα στὴν- χωρὶς ὅρια- ἀγάπη γιὰ τὰ παιδιά μας τοὺς ὀφείλουμε νὰ τὰ μεγαλώνουμε μὲ ὅρια, διευρύνοντας καὶ τὰ δικά μας ὅρια.

Δημοσιεύθηκε στὴν Ἐλευθεροτυπία, Σάββατο 22/02/2014 

Χάρης Καραμπέτσος, ψυχίατρος παιδιῶν καὶ ἐφήβων

Διδάκτωρ Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου

www.karabetsosmd.gr