Remi Brague (Ρεμὶ Μπράγκ),
«Εἶναι πάντα οἱ ἐλὶτ ποῦ ἐπαναστατοῦν»
Ἑστία 11.12.2022
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ στὴν Μαρία Κορνάρου
Μέλος τῆς Γαλλικῆς Ἀκαδημίας, ὁμότιμος καθηγητὴς τῆς Σορβόννης, μὲ πόστα στὸ Πανεπιστήμιο τοῦ Μονάχου, τῆς Πεννσυλβάνια, τῆς Βοστόνης... Συγγραφέας πλέον τῶν εἴκοσι ἔργων πάνω στὴν ἀρχαία ἑλληνικὴ φιλοσοφία, στὴν μεσαιωνικὴ καὶ τὴν ἰσλαμικὴ σκέψη, στὴν χριστιανικὴ θρησκεία, στὴν νεωτερικότητα... Καὶ ὅμως, οὔτε ἕνα ἔργο τοῦ Ρεμὶ Μπρὰγκ δὲν ἔχει μεταφραστεῖ στὰ ἑλληνικά. Κανένα ἑλληνικὸ μέσο δὲν τοῦ ἔχει πάρει, ἔστω, μία συνέντευξη. Ἄλλοι «normaliens» -ἤτοι, ἀπόφοιτοι τοῦ κορυφαίου γαλλικοῦ ἱδρύματος ἀνώτατης ἐκπαίδευσης, ὅπως ὁ Μπράγκ- μεταφράζονται πανηγυρικῶς καὶ περιοδεύουν τὴν ἐπικράτεια μετὰ βαΐων καὶ κλάδων πρὶν κἂν κλείσουν τὰ τριάντα τους χρόνια -πρόσφατο παράδειγμα ὁ Ἐντουὰρ Λουί. Ἀρκεῖ νὰ μεταδίδουν τὸ κατάλληλο μήνυμα: ἕνα μήνυμα ἐλευθερίας πολὺ ταιριαστὸ σ'αὐτὸ ποὺ ὁ Μπρὰγκ ἀποκαλεῖ «ἐλευθερία τοῦ ταξί». Τὰ περαιτέρω μᾶς τὰ ἐξήγησε ὁ ἴδιος στὴν συνέντευξη ποὺ ἀκολουθεῖ, ἕνα ἀπόγευμα στὸ διαμέρισμά του στὴ Βουλώνῃ, μὲ μία σαφήνεια καὶ εὐθύτητα, σὰν νὰ τὰ ἤξερε ἀπὸ πρίν.
- Ἔχετε ἀφιερώσει μέρος τῶν σπουδῶν σας στὶς λεγόμενες κλασσικὲς σπουδές. Εἶναι ἀλήθεια ὅτι δὲν καλλιεργοῦνται σήμερα τόσο ὅσο ἄλλοτε στὴν Γαλλία;
- Εἶναι ἀλήθεια, καὶ νομίζω ὅτι αὐτὸ σχετίζεται μὲ τὴν κατάργηση τῆς διδασκαλίας τῶν ἀρχαίων γλωσσῶν. Πρόκειται γιὰ μία ἀπὸ τίς πολλὲς μεταρρυθμίσεις ποὺ ἔλαβαν χώρα τὴν δεκαετία τοῦ 60. Αὐτὴ τὴν δεκαετία εἴδαμε στ' ἀλήθεια νὰ ἀναποδογυρίζει ἡ κοινωνία, ἦταν μία «ἤπια» ἐπανάσταση, μία ἐπανάσταση τῶν ἠθῶν. Τότε συνέβῃ ἡ ἐξέγερση τῶν φοιτητῶν τῆς Ἀμερικῆς, τότε ἐφευρέθηκε ἡ χημικὴ ἀντισύλληψη... Ὅλα αὐτὰ ἔγιναν ταυτόχρονα. Ἡ σχέση μεταξὺ τῶν φύλων ἄλλαξε ραγδαῖα, γιατί οἱ γυναῖκες δὲν φοβοῦνταν πιὰ μὴ μείνουν ἔγκυοι. Μποροῦσαν νὰ κάνουν ὅ,τι ἤθελαν, ἢ ἀκριβέστερα, ὅ,τι ἤθελε ὁ σύντροφός τους, γιατί αὐτὴ ἡ ἀπελευθέρωση τῆς γυναίκας ἦταν προπαντὸς μία ἀπελευθέρωση τῶν ἀνδρῶν ἀπὸ τίς εὐθῦνες τους. Θυμᾶμαι τὴν ἐποχὴ ἐκείνη, οἱ συμφοιτητές μου ἦταν πολὺ εὐχαριστημένοι μὲ τὸ νέο «χάπι», γιατί τοὺς ἐπέτρεπε νὰ ἱκανοποιήσουν ἐλεύθερα τίς ἐπιθυμίες τους. Εἶναι αὐτὸ ποὺ ἀποκαλῶ, «ἡ ἐλευθερία τοῦ ταξί». Λέμε ὅτι ἕνα ταξὶ εἶναι ἐλεύθερο, ὅταν εἶναι ἄδειο, δὲν πάει πουθενά, καὶ εἶναι διαθέσιμο γιὰ ὁποιονδήποτε ἔχει τὰ χρήματα νὰ τὸ πληρώσει. Εἶναι μία ἐντελῶς εἰρωνικὴ ἔννοια τῆς ἐλευθερίας: ὁ ἐλεύθερος ἄνθρωπος, στὴν σύγχρονη ἀντίληψη, εἶναι ὁ ἄδειος ἄνθρωπος, ποὺ δὲν πάει πουθενά, καὶ ποὺ εἶναι ὑποδουλωμένος στὴν ἐξουσία τῶν χρημάτων.
Στὴν δεκαετία τοῦ 60 εἴχαμε φυσικὰ καὶ τὴν ἐξέγερση τῶν φοιτητῶν τοῦ Παρισιοῦ, τῶν «soixante-huitards». Σήμερα, τὰ συνθήματα τοῦ Μάη τοῦ 68 ἔχουν καταντήσει κοινότοπα. Οἱ ἄνθρωποι ποὺ ἡγοῦνταν τοῦ κινήματος τοῦ Μάη τοῦ 68 εἶναι οἱ ἴδιοι ποὺ βρίσκονται σήμερα στὴν ἐξουσία, οἱ ἄνθρωποι τῆς γενιᾶς μου, οἱ baby-boomers, ποὺ ἐπιβάλλουν τὸν ἠθικό τους κώδικα. Ἡ νέα ἡγετικὴ τάξη ἀποτελεῖται ἀπὸ ἀνθρώπους πλούσιους, ὅπως στὶς παραδοσιακὲς δυναστεῖες, ποὺ μπορεῖ νὰ ἔχουν χρήματα, ὅμως δὲν ἔχουν πλέον ἠθική. Οἱ «bobos», ὅπως τοὺς ἀποκάλεσε ὁ δημοσιογράφος David Brooks: μποὲμ καὶ μπουρζουὰ μαζί. Στὰ γεγονότα τοῦ Μάη τοῦ 68, ὁ μόνος γιὸς ἐργάτη, ὅπως λέγαμε τότε, ἦταν ὁ ἀστυνομικός. Οἱ φοιτητὲς ποὺ ἐξεγέρθηκαν ἦταν, στὴν συντριπτικὴ πλειοψηφία τους, γιοὶ τῶν μπουρζουάδων, γιατρῶν, καθηγητῶν... Οἱ πραγματικὰ φτωχοὶ ἄνθρωποι, οἱ χωρικοὶ καὶ οἱ ἐργάτες, κατέληξαν νὰ τοὺς ἀκολουθήσουν γιατί ἔτσι ἔλεγε τὸ συνδικᾶτο τους, ἀλλὰ μέχρι ἕνα σημεῖο. Δὲν ὑπῆρξε κοινωνικὴ ἐπανάσταση, ἀλλὰ ἀντιθέτως, ἐπανάσταση τῶν ἠθῶν. Αὐτὸ εἶναι ἕνα κοινὸ σημεῖο μὲ ὅλες τίς ἐπαναστάσεις, γιατί καμιὰ ἐπανάσταση δὲν ἦταν ἐπανάσταση τῶν φτωχῶν. Εἶναι πάντα οἱ ἐλὶτ ποὺ ἐπαναστατοῦν.
- Ποιὲς εἶναι κάποιες συνέπειες αὐτῆς τῆς ἐπανάστασης τῶν ἠθῶν ποὺ περιγράφετε;
- Κατ' ἀρχάς, ξεχνᾶμε τὸν ἑλληνικὸ καὶ τὸν λατινικὸ πολιτισμό, ποὺ ἦταν πολὺ σημαντικὰ στοιχεῖα τῆς εὐρωπαϊκῆς ταυτότητας. Τὸ νὰ εἶσαι Εὐρωπαῖος σήμαινε ὅτι ἔχεις ὡς σημεῖο ἀναφορᾶς τὰ σύμβολα τῆς Ἀθήνας, τῆς Ρώμης, τῆς Ἱερουσαλήμ. Ἀφοῦ ἀφήσαμε πίσω τὴν ἀναφορὰ στὴν Ἀθήνα καὶ στὴν Ρώμη, ἐνῶ ἐξαφανίστηκε καὶ ἡ ἀναφορὰ στὴν Ἱερουσαλήμ, δὲν ξέρουμε πιὰ ποιοὶ εἴμαστε, ὑποφέρουμε ἀπὸ κρίση ταυτότητας. Ἐπιπλέον, μετὰ τὸν Μάη τοῦ 68 ὅσοι βρίσκονται στὴν ἐξουσία θέλουν τελικὰ νὰ μᾶς καταστήσουν καταναλωτές. Οἱ ἄνθρωποι δὲν ἔχουν πιὰ σχέδια, δὲν τοὺς ἐνδιαφέρει τὸ μέλλον. Ὁ μόνος τομέας ὅπου παραμένει ζωντανὸ τὸ ἐνδιαφέρον γιὰ τὸ μέλλον σήμερα εἶναι ἡ οἰκολογία. Ὅμως εἶναι φανερὸ ὅτι αὐτοὶ ἀπὸ τοὺς ὁποίους ἀπαιτοῦν θυσίες «γιὰ νὰ σώσουμε τὸν πλανήτη», ὅπως λένε οἱ ἀνόητοι, εἶναι πάντα οἱ ἄλλοι. Σίγουρα δὲν εἶναι ὁ δικός τους τρόπος ζωῆς ποὺ ἀμφισβητεῖται. Εἶναι ἀμφίβολο ἐὰν αὐτὴ ἡ κατάσταση μπορεῖ νὰ διαιωνιστεῖ, δεδομένου τοῦ δημογραφικοῦ προβλήματος. Σήμερα, κανένα εὐρωπαϊκὸ ἔθνος δὲν ἀνανεώνει τίς γενιές του. Μποροῦμε λοιπὸν νὰ ἀναρωτηθοῦμε ἂν θὰ ὑπάρχουν ἀκόμα Εὐρωπαῖοι στοὺς ἐρχόμενους αἰῶνες.
- Ὅπως ἔχετε ὑποστηρίξει στὰ γραπτά σας, δὲν εἴμαστε σίγουροι στὴν σύγχρονη ἐποχὴ ἐὰν ἡ ὕπαρξη τῆς ἀνθρωπότητας εἶναι καλή, καὶ ἐὰν θὰ ἔπρεπε νὰ συνεχιστεῖ...
- Ὑπάρχουν κάποιοι ἐξτρεμιστὲς ποὺ λένε πὼς θὰ ἔπρεπε νὰ ἐξαφανιστεῖ ἡ ἀνθρωπότητα γιὰ νὰ σώσουμε τὴν βιοποικιλότητα. Ὁ πρῶτος ἴσως ποὺ ἐξέφρασε αὐτὴ τὴν ἰδέα ἦταν ὁ Φλωμπέρ, στὰ γραπτὰ τῆς νιότης του: «ἄχ, τί ὡραία θὰ ἦταν ἡ γῆ, ἐὰν δὲν ὑπῆρχαν ἄνθρωποι!». Πρέπει νὰ ἀναρωτηθοῦμε ὅμως, ὡραία γιὰ ποιόν; Ποιός θὰ ἦταν ὁ παρατηρητὴς τοῦ ὡραίου, χωρὶς τὸν ἄνθρωπο; Ἔτσι, ἔχουμε σήμερα ἀνθρώπους ποὺ νομίζουν ὅτι τὸ νὰ κάνεις ἕνα παιδὶ εἶναι τὸ ἴδιο μὲ τὸ νὰ ρυπαίνεις.
- Συνάμα, πλέον, μὲ τὴν ἀντισύλληψη καὶ τὴν ἔκτρωση, ἔχουμε ὅλες τίς τεχνολογικὲς μεθόδους γιὰ νὰ ἀποτρέψουμε τὴν ἀνθρώπινη ὕπαρξη.
- Ξεκινήσαμε, στὶς ἀρχὲς τοῦ 19ου αἰῶνα μὲ τὸν Μπαίηκον καὶ τὸν Ντεκάρτ, ἕνα ἐγχείρημα κατάκτησης τῆς φύσεως. Ὁ ἄνθρωπος πρέπει νὰ γίνει ὁ ἀφέντης, πρέπει νὰ διατάζει τὴν φύση. Στὴν πράξη ὅμως αὐτὴ ἡ κυριαρχία τοῦ ἀνθρώπου ἐπὶ τῆς φύσης γίνεται μία κυριαρχία ὁρισμένων ἀνθρώπων ἐπὶ τῶν ἄλλων ἀνθρώπων, χάρη στὴν ἐξουσίαση τῆς φύσης. Ὁ πιὸ ἀκραῖος τρόπος γιὰ αὐτὴ τὴν κυριαρχία ἐπὶ τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἡ ἀντισύλληψη. Ἄν ἔχω ἕνα ὅπλο ποὺ εἶναι ἰσχυρότερο ἀπὸ ἐσᾶς, μπορῶ νὰ σᾶς ἐξουσιάσω, ἀλλὰ θὰ συνεχίσετε νὰ ὑπάρχετε. Μὲ τὴν ἀντισύλληψη, ἀπαγορεύουμε τὴν ἴδια τὴν ὕπαρξη τῶν μελλοντικῶν γενεῶν. Δὲν τοὺς διατάζουμε, κάνε αὐτὸ ἢ κάνε ἐκεῖνο, ἀλλά, νὰ εἶσαι ἢ νὰ μὴν εἶσαι. Εἶναι μία κυριαρχία πολὺ πιὸ ἀκραία ἀπὸ αὐτὴν ποὺ θὰ μπορούσαμε νὰ πετύχουμε μὲ τὰ πιὸ ἰσχυρὰ όπλα.
- Παρόλα αὐτὰ βλέπουμε ὅτι οἱ ἴδιοι οἱ ἄνθρωποι ἀγαποῦν αὐτὰ τὰ «ὅπλα», καὶ μάλιστα τὰ ἀπαιτοῦν ὡς δικαιώματα...
- Πρέπει, νομίζω, νὰ κάνουμε μία διάκριση μεταξὺ τῶν δικαιωμάτων. Ὑπάρχουν δικαιώματα ἀρνητικά: τὸ δικαίωμα νὰ μὴν συλληφθῶ παράνομα, νὰ μὴν βασανιστῶ, νὰ μὴν καταδικαστῶ χωρὶς δίκη, κλπ. Θὰ διέκρινα ἀπὸ αὐτὰ τὰ δικαιώματα, τὸ εἶδος τῶν «θετικῶν» δικαιωμάτων ποὺ ἐφευρίσκουμε συνεχῶς. Εἶναι μία τάση ποὺ ξεκίνησε τὸ 1848 μὲ τὸ δικαίωμα στὴν ἐργασία. Ἕνας ἐργάτης εἶχε εἰσβάλει στὴν συνεδρίαση τῆς προσωρινῆς κυβερνήσεως μετὰ τὴν ἐπανάσταση τοῦ '48, φωνάζοντας: «συμπολῖτες μου, τὸ δικαίωμα στὴν ἐργασία!». Εἶναι δίχως ἄλλο ἕνα ἐνδιαφέρον δικαίωμα, γιατί ἐὰν ἕνα ἐργοστάσιο δὲν ἔχει παραγγελίες, πάει αὐτὸ νὰ πεῖ ὅτι ἔχει ὑποχρέωση νὰ προσλαμβάνει καὶ νὰ ἀπασχολεῖ ἐργάτες; Ἔτσι βλέπουμε ὅτι δὲν μποροῦμε νὰ ἔχουμε δικαίωμα χωρὶς ἀντίστοιχη ὑποχρέωση. Μὲ τὸ δικαίωμα στὴν ἔκτρωση, ποὺ τώρα θέλουν νὰ τὸ ἐντάξουν καὶ στὸ γαλλικὸ σύνταγμα, θὰ ὑπάρχουν ἄνθρωποι ὑποχρεωμένοι νὰ διεξάγουν ἐκτρώσεις, δηλαδὴ γιατροί, καὶ ἐὰν ἀρνηθοῦν θὰ τιμωροῦνται. Μιλᾶμε γιὰ τὸ δικαίωμα στὴν εὐτυχία. Ποιός εἶναι αὐτὸς ποὺ πρέπει νὰ μοῦ χαρίσει τὴν εὐτυχία; Προφανῶς, κάποιο εἶδος παντοδύναμης μηχανῆς ποὺ θὰ μὲ κάνει εὐτυχισμένο δίνοντάς μου ὅλα ὅσα ποθῶ. Αὐτὴ ἡ μηχανὴ λέγεται κράτος, τὸ κράτος πρόνοιας, καὶ σ' αὐτὴν τὴ μηχανὴ εἶμαι ἐντελῶς ὑποδουλωμένος, σὲ μία ἑκούσια σκλαβιά. Οἱ ἄνθρωποι τὸ ἀπαιτοῦν γιατί φαντάζονται ὅτι τὸ πανίσχυρο κράτος μπορεῖ νὰ τοὺς δώσει τὰ πάντα. Ἔτσι, ἡ ἐπέκταση τῶν δικαιωμάτων ὁδηγεῖ τελικὰ στὴν ἀπολυταρχία.
- Ἀναφέρατε τὸ δικαίωμα στὴν εὐτυχία. Τί εἶναι αὐτὸ ποὺ ἀποκαλεῖ «εὐτυχία» ὁ σύγχρονος »ἄνθρωπος;
- Ὁ Σάν-Ζύστ, ἕνας νέος ἐπαναστάτης ποὺ ὁδηγήθηκε στὴν γκιλοτίνα μαζὶ μὲ τὸν Ροβεσπιέρρο, εἶχε πεῖ: «Ἡ εὐτυχία εἶναι μιὰ ἰδέα ποὺ γεννήθηκε στὴν Εὐρώπη». Ὁ Ἀριστοτέλης, γιὰ παράδειγμα, μίλησε γιὰ τὴν εὐδαιμονία, ὄχι ὅμως γιὰ τὴν εὐτυχία. Ἡ μεγάλη αὐτὴ φιλοσοφικὴ παράδοση δὲν εἶχε οὔτε κἂν τὴν ἔννοια τῆς εὐτυχίας, πόσο μᾶλλον ὁλόκληρες μελέτες γιὰ τὴν εὐτυχία. Ὁ Σάν-Ζὺστ εἶχε δίκιο, λοιπόν, γιατί ἡ ἀντίληψή του γιὰ τὴν ἐλευθερία ἦταν μία ἰδέα ἀποκλειστικὰ σύγχρονη. Γιὰ τοὺς ἀρχαίους καὶ τοὺς ἀνθρώπους τοῦ μεσαίωνα, εὐτυχία ἦταν νὰ πραγματοποιήσεις στὸ μέγιστο, νὰ ἀναπτύξεις στὸ μέγιστο, τὴν φύση σου. Νὰ εἶσαι ἄνθρωπος στὸν μέγιστο βαθμό. Γιὰ τοὺς σύγχρονους, ἡ εὐτυχία εἶναι νὰ κάνουν ὅ,τι θέλουν. Ὅμως στὴν πραγματικότητα, τίποτε δὲν εἶναι πιὸ δύσκολο ἀπὸ τὸ νὰ κάνουμε ὅ,τι θέλουμε, νὰ εἴμαστε στ' ἀλήθεια τὸ ὑποκείμενο τῆς θέλησής μας. Γιατί δὲν εἴμαστε ἐμεῖς κατ' ἀρχὴν ποὺ θέλουμε, ἀλλὰ ἡ ἐκπαίδευσή μας, οἱ ἀναμνήσεις μας, γιὰ τοὺς ψυχολόγους, οἱ διαθέσεις μας, γιὰ τοὺς ὑλιστές. Ἄρα αὐτὴ ἡ ἰδέα τῆς εὐτυχίας σημαίνει τὴν πλήρη προσαρμογὴ σὲ αὐτὰ τὰ στοιχεῖα, νὰ κάνω ὁτιδήποτε μοῦ ὑποδεικνύουν αὐτά. Τελικὰ δηλαδὴ εἶναι μία σκλαβιά, εἶναι τὸ νὰ βρίσκω εὐχαρίστηση στὸ νὰ εἶμαι «ἤπια» ἐγκλωβισμένος, χωρὶς νὰ χρειάζεται νὰ ὁδηγῶ ἐγὼ τὸ ἅρμα τῆς ἐξουσίας... Αὐτὴ ἡ ἰδέα τῆς εὐτυχίας, λοιπόν, εἶναι κάτι καινούριο.
- Αὐτὲς οἱ ἀπαιτήσεις καὶ τὰ δικαιώματα ἐντάσσονται στὴν ρητορικὴ τῆς προόδου, μία ἔννοια στὴν ὁποία ἔχετε ἐξ ἴσου ἀσκήσει κριτική...
- Πρέπει νὰ καταλάβουμε ὅτι ἡ καταστροφὴ δὲν χρειάζεται νὰ εἶναι κάτι βίαιο ἢ ἀπότομο. Μποροῦμε νὰ ἔχουμε ἕνα εἶδος ἤρεμου ἀφανισμοῦ. Σήμερα προτιμοῦμε νὰ φανταζόμαστε ἐντυπωσιακὲς καταστάσεις, ὅπως μία πυρηνικὴ ἢ οἰκολογικὴ ἀποκάλυψη. Ὅμως οἱ κινήσεις ποὺ ἀλλάζουν τὸν κόσμο εἶναι αὐτὲς ποὺ δὲν ἀκούγονται κἄν. Σκέφτομαι, γιὰ παράδειγμα, τίς μεταρρυθμίσεις γιὰ τὸν γάμο τῶν ὁμοφυλοφίλων. Τὸ σύμφωνο συμβίωσης προωθήθηκε σὰν ἕνας τρόπος νὰ ἀποφύγουμε τὸν γάμο. Μᾶς ἔλεγαν, θὰ κάνουμε μία πολιτικὴ ἕνωση, ὅμως ὁ γάμος εἶναι ἐκτὸς συζήτησης. Δέκα χρόνια μετά, εἴχαμε καὶ γάμο. Καὶ ἔπειτα μᾶς εἶπαν, εἴδατε, κάναμε μία μεταρρύθμιση, καὶ δὲν χάλασε ὁ κόσμος. Προφανῶς, ὅμως τίποτε δὲν ἀποδεικνύει ὅτι τὰ σοβαρὰ πράγματα πρέπει νὰ εἶναι πάντοτε ἐντυπωσιακά. Δὲν ζοῦμε σὲ ταινία ἀποκάλυψης. Πρὸς τὰ κάπου προχωρᾶμε, σίγουρα. Μένει νὰ δοῦμε, ὅμως, ἐὰν εἴμαστε σὲ ἀνηφόρα ἢ κατηφόρα. Μὲ διασκεδάζει ὅταν τὸ θέτουν ἔτσι, «προχωρᾶμε, προχωρᾶμε!», χωρὶς νὰ ἀναρωτιοῦνται ἂν εἶναι στὴν σωστὴ κατεύθυνση. Ὅπως τὸ εἶχε θέσει ἕνας παλιὸς Ἀλγερινὸς πρόεδρος, «εἴμαστε στὸ χεῖλος τῆς ἀβύσσου, θὰ κάνουμε ἕνα ἀποφασιστικὸ βῆμα ἐμπρός!». Ὅταν εἴμαστε στὸ χεῖλος τῆς ἀβύσσου, αὐτὸ ποὺ χρειάζεται εἶναι νὰ κάνουμε ἕνα μεγάλο βῆμα πίσω! Εἶναι λυπηρὸ καὶ συνάμα ἀστεῖο νὰ βλέπεις τοὺς ἀνθρώπους πὼς φαντάζονται ὅτι ὅταν κάνουμε κάτι καινούριο εἶναι πάντοτε καλύτερο. Εἶναι μία στάση ποὺ ὀφείλεται στὴν τεχνικὴ πρόοδο: εἶναι ἀλήθεια ὅτι τὸ καινούριο μοντέλο τηλεφώνου εἶναι πάντα καλύτερο. Ὅμως αὐτὸ δὲν ἰσχύει γιὰ όλα.
- Πῶς νὰ ἀντιμετωπίσουμε αὐτὴ τὴν ψευδαίσθηση;
Χρησιμοποιῶντας ξανὰ τίς παλιὲς αὐτὲς λέξεις, τὸ «καλὸ» καὶ τὸ «κακό». Λέξεις ποὺ ἔχουν γίνει κάπως ταμποῦ. Πρέπει ἁπλᾶ νὰ δείξουμε ὅτι ἡ πίστις στὴν πρόοδο γεννιέται ἀπὸ μία παράλογη προβολὴ προφανῶν ἀληθειῶν σὲ τομεῖς ὅπου δὲν εἶναι καθόλου προφανεῖς. Ἡ πίστις στὴν πρόοδο γεννήθηκε τὸν 18ο αἰῶνα, μὲ τὶς σημαντικὲς ἐπιστημονικὲς ἀνακαλύψεις. Κάποιοι τότε εἶπαν, ἀφοῦ αὐξάνεται ἡ γνῶσις τῆς φύσεως, καὶ τοῦ ἐλέγχου τῆς φύσεως, θὰ φτάσουμε σὲ μία πρόοδο, σὲ μία βελτίωση τῶν πολιτικῶν καὶ κοινωνικῶν συνθηκῶν, καὶ χάρη σὲ αὐτὴ τὴν βελτίωση, θὰ κάνουμε τοὺς ἀνθρώπους καλύτερους. Τὰ ἀποτελέσματα δὲν εἶναι καὶ πολὺ ἐνθαρρυντικά, ὅμως συνεχίζουμε. Ἔχουμε μπροστά μας τοὺς πιὸ ἐγκληματικοὺς αἰῶνες τῆς ἀνθρώπινης ἱστορίας, εἶναι οἱ αἰῶνες τῆς σύγχρονης ἱστορίας. Ὅταν δίδασκα μεσαιωνικὴ ἱστορία στὸ πανεπιστήμιο, ἔδινα στοὺς φοιτητές μου μία λίστα μὲ ἡμερομηνίες, καὶ οἱ δύο τελευταῖες ἡμερομηνίες ἦταν τὸ 1933, τὸ Χολοντόμορ δηλαδὴ ὁ τεχνητὸς λιμὸς στὴν Οὐκρανία, καὶ τὸ 1941, ἡ διάσκεψη τῆς Βανζέε. Φυσικά, διαμαρτύρονταν, μὰ αὐτὲς δὲν εἶναι ἡμερομηνίες ἀπὸ τὸ Μεσαίωνα! Τοὺς ἀπαντοῦσα, αὐτὲς οἱ ἡμερομηνίες θὰ σᾶς ἐπιτρέψουν νὰ γελάσετε τὴν ἑπόμενη φορὰ ποὺ θὰ σᾶς πεῖ κάποιος, «αὐτὲς εἶναι βαρβαρότητες ἄξιες τοῦ Μεσαίωνα!». Στὴν πραγματικότητα, θὰ ἔπρεπε νὰ λέμε, «αὐτὲς εἶναι βαρβαρότητες ἄξιες τοῦ 20οῦ αἰῶνα!».
- Εἶστε, μεταξὺ ἄλλων, καὶ εἰδικὸς στὸ Ἰσλάμ. Ποιά εἶναι ἡ σχέση τῶν Γάλλων μὲ τοὺς μουσουλμάνους, καὶ εἶναι δυνατὴ ἡ ἔνταξή τους;
Οἱ Γάλλοι γνωρίζουν τοὺς μουσουλμάνους κυρίως ἀπὸ τὴν ἀποικιοκρατία. Σήμερα, ἡ πλειονότητα τῶν μεταναστῶν μουσουλμάνων κατάγεται ἀπὸ τὶς παλιὲς ἀποικίες, καὶ οἱ περισσότεροι εἶναι Ἀλγερινοί. Ἡ κλίκα ποὺ κυβερνᾶ τὴν Ἀλγερία σήμερα, καὶ ποὺ ἔχει καταστήσει φτωχὴ μία χώρα μὲ δυνατότητες νὰ πλουτίσει πολύ, τοὺς ἔμαθαν ὅτι φταίει ἡ Γαλλία γιὰ τὴ σημερινή τους κατάσταση γιατὶ κακομεταχειρίστηκε τοὺς Ἀλγερινούς. Ἔτσι, ὅταν ἔρχονται στὴν Γαλλία, πιστεύουν ὅτι βρίσκονται σὲ ἐχθρικὸ ἔδαφος. Αὐτὸ ποὺ μὲ ἐκπλήσσει εἶναι ἡ συμπεριφορὰ τῶν Ἀρχῶν πρὸς τὴν μετανάστευση. Ὅλος ὁ κόσμος ξέρει ὅτι ὑπάρχει σύνδεση ἀνάμεσα στὴν μετανάστευση καὶ τὴν ἐγκληματικότητα, ὅμως οἱ Ἀρχὲς τὸ κρύβουν. Ἀπὸ τὴ μεριὰ τῶν Γάλλων, θὰ ἔλεγα ὅτι ὑπάρχει μία δυσπιστία μὲ τὴν ἔννοια ὅτι ἀκόμη καὶ ἂν ὅλοι οἱ μουσουλμᾶνοι δὲν εἶναι τρομοκράτες, ὅλοι οἱ τρομοκράτες εἶναι μουσουλμᾶνοι. Ὑπάρχει βέβαια εὐθύνη τῶν Γάλλων ἔναντι τοῦ παρελθόντος τους, ὅμως ἂν συγκρίνουμε τὴν γαλλικὴ ἀποικιοκρατία μὲ τὴν ἀραβικὴ ἀποικιοκρατία στὴν μαύρη Ἀφρική, δὲν ὑπάρχει μεγαλύτερο αἶσχος. Εἶναι καλὸ νὰ μετανοοῦμε, ὅταν ὅμως μόνο ἕνας μετανοεῖ καὶ ὅλοι οἱ ἄλλοι εἶναι εὐχαριστημένοι μὲ τὸ παρελθόν τους, αὐτὸ δὲν δουλεύει. Γιὰ παράδειγμα, τὰ θεόρατα ἀγάλματα τοῦ Ταμερλάνου στὸ Οὐζμπεκιστὰν καὶ στὸ Καζακστὰν δὲν τίθεται θέμα νὰ τὰ κατεδαφίσουμε, ὅπως κατεδαφίσαμε τὰ ἀγάλματα τοῦ Κολμπέρ, ἢ τοῦ Σέσιλ Ρόουντς. Ὁ Ταμερλᾶνος θὰ μείνει ἥσυχος.
Ὅσον ἀφορᾶ τὴν ἔνταξη, δὲν εἶμαι πολὺ αἰσιόδοξος. Πρέπει ἐδῶ νὰ κάνουμε μία διάκριση ἀνάμεσα στὸ Ἰσλὰμ καὶ στοὺς μουσουλμάνους, καὶ ὄχι ἀνάμεσα στὸ Ἰσλὰμ καὶ στὸν ἰσλαμισμό. Ἀνάμεσα στὸ Ἰσλὰμ καὶ στὸν Ἰσλαμισμὸ ὑπάρχει διαφορὰ ἔντασης, ὄχι φύσεως. Στοὺς ἴδιους τοὺς μουσουλμάνους βρίσκει κανεὶς πολλοὺς ἀνθρώπους ποὺ πῆραν ἀπὸ τὸ Ἰσλὰμ ὅσα μποροῦσαν νὰ καταλάβουν, δηλαδὴ μία πολὺ στοιχειώδη ἠθική, μὴν κλέβεις, μὴν σκοτώνεις, κ.λπ. Ὅμως στὸ Ἰσλάμ, ὁ μοναδικὸς στόχος, εἶναι ἡ παγκόσμια κυριαρχία. Γι'αὐτὸ τὸν λόγο ὁ ἰσλαμισμὸς δὲν εἶναι μία διαστροφὴ τοῦ Ἰσλάμ, ἀλλὰ μία ἐπιστροφὴ στὸ Ἰσλὰμ τῶν πρώτων χρόνων. Ὁ στόχος εἶναι ὁ ἴδιος, μονάχα τὰ μέσα γιὰ νὰ τὸν πετύχουμε ἀλλάζουν, βία στὴν μία περίπτωση, καὶ ὑπομονὴ στὴν ἄλλη.
