Ἰ.Κ.Ἀγγελοπούλου, Ἡ ἀλλοίωσις τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν

Ἰωάννου Κ. Ἀγγελοπούλου,

Η ΑΛΛΟΙΩΣΙΣ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ

Ἑλληνοχριστιανικὴ Ἀγωγή (2019) σσ. 111-112

Στὰ τέλη Σεπτεμβρίου 2019 ἐξεδόθησαν ἀπὸ τὸ Συμβούλιο τῆς Ἐπικρατείας δύο σπουδαιότατες ἀποφάσεις σχετικὰ μὲ τὸ περιεχόμενο τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν. Μὲ τὶς ἀποφάσεις αὐτὲς (1749 καὶ 1750/2019) ἀκυρώθησαν, γιὰ δευτέρα φορά[1], τὰ προγράμματα σπουδῶν τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν α) γιὰ τὸ Δημοτικὸ - Γυμνάσιο καὶ β) γιὰ τὸ Λύκειο (Προγράμματα Γαβρόγλου)[2].

Γιὰ τὴν πληροφόρησι τῶν ἀναγνωστῶν τοῦ περιοδικοῦ μας, ἀναφέρομε δι’ ὀλίγων τὴν προϊστορία τοῦ ζητήματος.

Στὰ τέλη τῆς δεκαετίας τοῦ 1990 μία ὁμὰς θεολόγων ἐκπαιδευτικῶν ἠθέλησε νὰ ἐκφράση τὸν προβληματισμὸ καὶ τὶς ἀνησυχίες τῶν θεολόγων τῆς ἕδρας γιὰ τὸν τρόπο καὶ τὸ περιεχόμενο τῆς διδασκαλίας τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν, κυρίως στὴν Μέση Ἐκπαίδευσι. Ἔγιναν τρεῖς συναντήσεις – συνέδρια θεολόγων, ἡ πρώτη στὸν Βόλο, ἡ δευτέρα στὸ προσκύνημα τῆς Παναγίας Σουμελᾶ καὶ ἡ τρίτη στὴν Ἀθήνα, στὴν Γερμανικὴ Σχολή. Ἀπὸ τὶς τρεῖς συναντήσεις ἐξεδόθησαν τὰ Πρακτικὰ τῶν δύο[3]. Μέλη τῆς ὁμάδος τοῦ Βόλου κατέκτησαν θεσμικὲς θέσεις στὸ Παιδαγωγικὸ Ἰνστιτοῦτο καὶ ἤρχισαν νὰ ἐπεξεργάζωνται καὶ νὰ σχεδιάζουν τὴν ἀλλαγὴ τῆς φυσιογνωμίας τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν ἀπὸ «κατηχητικό, μονοφωνικό» σὲ «ἀνοιχτὸ καὶ πολυφωνικό». Κάποια χρονικὴ στιγμὴ ἐθεώρησαν ἐπιβεβλημένη τὴν ἵδρυσι ἑνὸς νέου Συλλόγου Θεολόγων σὲ ἀντιδιαστολὴ μὲ τὴν Πανελλήνια Ἕνωσι Θεολόγων, τὴν ὁποία ἐθεώρουν ὡς συντηρητικὴ καὶ ἀρτηριοσκληρωτική. Ὁ νέος Σύλλογος ἔλαβε τὴν ὀνομασία «Καιρός, γιὰ τὴν ἀναβάθμιση τοῦ θρησκευτικοῦ μαθήματος».

Τὸ ἔτος 2011, μὲ ἀπορρόφησι εὐρωπαϊκοῦ κονδυλίου, συντάσσονται νέα, πιλοτικὰ ἀρχικῶς, προγράμματα σπουδῶν τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν γιὰ τὸ Δημοτικὸ καὶ τὸ Γυμνάσιο. Μαζὶ μὲ τὰ προγράμματα ἐξεδόθη καὶ Ὁδηγὸς τοῦ Ἐκπαιδευτικοῦ. Τὰ πιλοτικὰ αὐτὰ προγράμματα εἰσήχθησαν σὲ περιορισμένο ἀριθμὸ Δημοτικῶν Σχολείων καὶ Γυμνασίων καὶ παρὰ τὶς ἐπιμορφωτικὲς συναντήσεις γιὰ τοὺς διδάσκοντες καθηγητὲς καὶ δασκάλους εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς ἀνέδειξαν τὰ μεθοδολογικά, παιδαγωγικὰ καὶ θεολογικά τους προβλήματα.

Μὲ τὴν δημοσίευσι τῶν νέων αὐτῶν πιλοτικῶν προγραμμάτων ἤρχισε μία διαρκῶς αὐξανομένη ἀντίδρασις ἀπὸ μεμονωμένα πρόσωπα ἀρχικῶς κληρικῶν καὶ λαϊκῶν θεολόγων καὶ ἀπὸ τὴν Πανελλήνιο Ἕνωσι Θεολόγων κατὰ δεύτερον. Οἱ ἀντιδράσεις αὐτὲς εἶχαν τὴν μορφὴ ἀρθρογραφίας σὲ περιοδικὰ καὶ στὸ διαδίκτυο, στὴν ὁποία ἐπεσημαίνοντο τὰ μεγάλα καὶ πολλὰ θεολογικὰ ἀτοπήματα τῶν νέων προγραμμάτων σπουδῶν. Ἡ ἱστοσελὶς zoiforos.gr συνεκέντρωσε ὅλα αὐτὰ τὰ ἄρθρα καὶ τὰ ἐκτύπωσε σὲ πολυσέλιδο τόμο, ἀποστέλλοντάς τον σὲ πρόσωπα, τὰ ὁποῖα ἐκ τῆς θέσεώς τους ἔπρεπε νὰ πληροφορηθοῦν γιὰ τὴν ἀλήθεια τοῦ πράγματος. Τὰ προγράμματα αὐτὰ παρὰ τὶς ἀντιδράσεις συνεχίσθησαν νὰ ἐφαρμόζωνται σὲ κάποια σχολεῖα.

Τὸ 2013 διεξήχθη στὴν Θεσσαλονίκη ἕνα μεγάλο ἐπιστημονικὸ θεολογικὸ συνέδριο μὲ κύριο σκοπὸ τὴν κριτικὴ προσέγγισι καὶ τὴν θεολογικὴ ἀποδόμησι τοῦ νέου προγράμματος σπουδῶν. Τὰ Πρακτικὰ τοῦ Συνεδρίου ἐξεδόθησαν τὸ ἑπόμενο ἔτος σὲ ὀγκώδη τόμο[4] καὶ ἀπεστάλησαν σὲ πρόσωπα μὲ καίριες θέσεις στὸ Ὑπουργεῖο Παιδείας καὶ στὴν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος.

Οἱ συντάκτες τοῦ νέου προγράμματος ἀντέδρασαν σὲ αὐτὸ τὸ Συνέδριο μὲ μία δική τους ἔκδοσι ἀναλόγου ὄγκου σελίδων γραμμένη ἀπὸ τοὺς ἰδίους καὶ ὑπογραφομένη ὡς Ὁμὰς ἐμπειρογνωμόνων[5]. Εἶναι χαρακτηριστικὸ ὅτι ἐλάχιστοι ἄλλοι, πλὴν τῶν συντακτῶν τοῦ νέου προγράμματος, τὰ ὑπερασπίσθησαν μὲ κείμενά τους. Συγχρόνως προβαίνουν καὶ στὴν σύνταξι νέου προγράμματος σπουδῶν γιὰ τὸ Λύκειο μὲ παρομοία φιλοσοφία καὶ σκεπτικὸ ὅπως καὶ στὸ προηγούμενο τοῦ Δημοτικοῦ - Γυμνασίου. Τὰ προγράμματα αὐτὰ ἐξεδόθησαν σὲ ΦΕΚ ὡς νέα προγράμματα σπουδῶν γιὰ ὅλες τὶς βαθμίδες τὸν Ἰανουάριο τοῦ 2015 ἐπὶ ὑπουργίας Ἀνδρέου Λοβέρδου. Ἐπειδὴ ἐδημοσιεύθησαν στὸ μέσον τῆς σχολικῆς χρονιᾶς καὶ κυρίως ἐπειδὴ ὑπῆρξε κυβερνητικὴ ἀλλαγή, περιέπεσαν σὲ ἀδράνεια, μέχρις ὅτου τὸν Σεπτέμβριο τοῦ 2016 ἐκδοθοῦν καὶ πάλι σὲ νέα ΦΕΚ μὲ τὴν ὑπογραφὴ τοῦ ὑπουργοῦ Παιδείας Νίκου Φίλη. Αὐτὰ τὰ προγράμματα ἐχαρακτήρισε δημοσίως ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν «ἀπαράδεκτα καὶ ἐπικίνδυνα» καὶ ὑπῆρξε ἡ ἀφορμὴ γιὰ τὴν ἀποπομπὴ τοῦ ὑπουργοῦ ἀπὸ τὴν κυβέρνησι. Τὴν πρώτη χρονιὰ ὑπῆρχαν νέα προγράμματα ἀλλὰ χωρὶς νέα βιβλία. Τὸ 2017 ἐξετυπώθησαν τὰ νέα βιβλία, ὀνομαζόμενα Φάκελλοι μαθήματος. Ἐπιτροπὴ τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ἀνέλαβε τὴν ὑποχρέωσι νὰ μελετήση τὰ προγράμματα σπουδῶν καὶ νὰ εἰσηγηθῆ σχετικῶς γιὰ τὴν διόρθωσι τῶν ἐσφαλμένων. Τὰ νέα προγράμματα τὰ ὁποῖα ὑπέγραψε ὁ ὑπουργὸς Κώστας Γαβρόγλου ἐθεωρήθησαν ἀπὸ τὴν ἀνωτέρω Ἐπιτροπὴ ὅτι συμπεριέλαβαν τὶς προτάσεις της καὶ ὅτι ἐδιόρθωσαν τὰ παλαιότερα. Αὐτὰ τὰ προγράμματα ἀκυρώθησαν ἀπὸ τὶς πρόσφατες ἀποφάσεις τοῦ Συμβουλίου τῆς Ἐπικρατείας ὡς ἀντισυνταγματικά, ἐπειδὴ δὲν ἐκφράζουν τὴν ὀρθόδοξο πίστι καὶ ζωή.

Γι' αὐτὸ καὶ εἶναι ἀφ' ἑνὸς μὲν ἰδιαιτέρως λυπηρὸ τὸ γεγονὸς θεολόγοι καὶ Ἐπίσκοποι νὰ θεωροῦν τὰ ἀκυρωθέντα προγράμματα ὡς σύγχρονα καὶ ὀρθόδοξα καὶ ἀφ' ἑτέρου ἐλπιδοφόρο ὅτι οἱ δικαστὲς τοῦ Ἀνωτάτου Δικαστηρίου ὀρθοτόμησαν τὸν λόγον τῆς ἀληθείας.

Μετὰ τὴν ἔκθεσι τῶν ἀνωτέρω κατανοεῖ ὁ καθένας ὅτι ἡ ἀλλοίωσις τοῦ μαθήματος τῶν θρησκευτικῶν ἐσχεδιάσθη καὶ ὑλοποιήθη ἀπὸ κύκλους, οἱ ὁποῖοι ἐπιδιώκουν τὴν ἀποχριστιανοποίησι τῆς ἑλληνικῆς κοινωνίας καὶ ὅτι ἐὰν δὲν ὑπάρχη συνεχὴς ἐπαγρύπνησις οἱ προσπάθειές τους πρόκειται νὰ ἐπαναληφθοῦν στὸ προσεχὲς μέλλον.

---

[1] Βλ. τὶς ἀποφάσεις ΣτΕ 660/2018 γιὰ τὸ Δημοτικὸ καὶ τὸ Γυμνάσιο καὶ 926/2018 γιὰ τὸ Λύκειο γιὰ τὰ ἀντίστοιχα προγράμματα Φίλη.

[2] Ἀποφάσεις ΣτΕ 1749/2019 γιὰ τὸ Δημοτικὸ καὶ Γυμνάσιο καὶ 1750/2019 γιὰ τὸ Λύκειο.

[3] Γιατί «Θρησκευτικά» σήμερα; ( Ἀθήνα: Δόμος, 2000) καὶ Θρησκευτικὴ Παιδεία καὶ σύγχρονη κοινωνία. Θέσεις καὶ ἀντιθέσεις (Ἀθήνα: Έν πλῷ, 2006).

[4] Σωτηρίου Μιχελουδάκη - Εὐαγγέλου Πεπέ (ἐπιμέλεια), Τὸ μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν. Προβληματισμοὶ - ἐπισημάνσεις - προτάσεις (Θεσσαλονίκη 2014).

[5] Σταύρου Γιαγκάζογλου, Ἀθανασίου Νευροκοπλῆ, Γεωργίου Στριλιγκᾶ (ἐπιμέλεια), Τὰ Θρησκευτικὰ στὸ σύγχρονο σχολεῖο. Ὁ διάλογος καὶ ἡ κριτικὴ γιὰ τὸ νέο Πρόγραμμα Σπουδῶν στὰ Θρησκευτικὰ Δημοτικοῦ καὶ Γυμνασίου (Ἀθήνα: Ἁρμός, 2013).