Ι.Κ.Αγγελόπουλου, Ανάγκη για έκδοση νέας εγκύκλιου για την απαλλαγή των μαθητών από το μάθημα των Θρησκευτικών

                                                                                                          22-11-2011

1. Θεωρητικὴ προσέγγιση

Τὸ ζήτημα τῶν ἀπαλλαγῶν ἀπὸ τὸ μάθημα τῶν θρησκευτικῶν, μετὰ τὸ καλοκαίρι τοῦ 2008, πῆρε μεγάλες διαστάσεις. Μέχρι τότε ἴσχυε μία ἐγκύκλιος τοῦ Ὑπουργείου Παιδείας, μὲ βάση τὴν ὁποία οἱ γονεῖς ποὺ ἐπιθυμοῦσαν τὴν ἀπαλλαγὴ τοῦ παιδιοῦ τους ἀπὸ τὸ μάθημα ὑπέγραφαν ὑπεύθυνη δήλωση, στὴν ὁποία ἔγραφαν ὅτι δὲν εἶναι χριστιανοὶ ὀρθόδοξοι. Τὰ παλαιότερα χρόνια, γιὰ νὰ ἀπαλλαγεῖ κάποιος μαθητὴς ἀπὸ τὸ μάθημα, ἔπρεπε οἱ γονεῖς του νὰ προσκομίσουν στὸ σχολεῖο κάποιο πιστοποιητικὸ ὅτι ἀνῆκαν σὲ ἄλλη θρησκεία ἢ σὲ ἄλλη ὁμολογία. Στὴν αἴτησή τους δήλωναν καὶ τὸ ποῦ θὰ παρέμενε τὸ παιδί τους κατὰ τὴν διάρκεια τοῦ μαθήματος (ἐντὸς τῆς αἰθούσης, στὸ προαύλειο κ.λπ.).

Μὲ τὶς τρεῖς διαδοχικὲς ἐγκυκλίους τοῦ θέρους τοῦ 2008 (ἐπὶ ὑπουργίας τοῦ κ. Στυλιανίδη) ἡ ἀσάφεια τῆς πρώτης ἐγκυκλίου ἄνοιξε ἕνα μέτωπο ἄνευ λόγου. Τὸ μάθημα κατέστη διαπραγματεύσιμο στὴν μερίδα ἐκείνη τῶν γονέων καὶ τῶν μαθητῶν ποὺ εἴτε ἰδεολογικῶς τοὺς ἐνοχλεῖ ἡ γνώση τῆς θρησκευτικῆς παραδόσεως τοῦ λαοῦ μας, εἴτε προφασίζονται λόγους συνειδήσεως γιὰ νὰ μειώσουν τὰ ἐξεταζόμενα μαθήματά τους κατὰ ἕνα.

Στὴν διαμάχη εἰσῆλθε καὶ ὁ Συνήγορος τοῦ Πολίτη (κ. Καμίνης, μετέπειτα Δήμαρχος Ἀθηναίων) γιὰ νὰ ἀποφανθεῖ ὅτι ἀκόμη καὶ οἱ ὀρθόδοξοι χριστιανοὶ μαθητὲς ἔχουν δικαίωμα ἀπαλλαγῆς (γιὰ λόγους συνειδήσεως;)[1]. Αὐτὸ τὸ ἐπιχείρημα τὸ χρησιμοποιοῦν ἀνὰ τακτὰ χρονικὰ διαστήματα βουλευτὲς γιὰ νὰ κάνουν ἐρώτηση πρὸς τὸν ἑκάστοτε Ὑπουργὸ Παιδείας καὶ νὰ ζητήσουν τὸ δικαίωμα ἀπαλλαγῆς νὰ γενικευθεῖ σὲ ὅλους τοὺς μαθητές!

Παρὰ τὴν ρητὴ ἄποψη μὴ θεολόγων διανοουμένων, ὅπως ὁ κ. Νίκος Μουζέλης, ὅτι τὸ μάθημα τῶν θρησκευτικῶν πρέπει νὰ εἶναι ὡς γνωστικὸ ἀντικείμενο ὑποχρεωτικὸ γιὰ ὅλους τοὺς μαθητὲς ἀνεξαρτήτως τοῦ τὶ πιστεύουν[2], ἡ δυνατότητα ἐξαιρέσεως ἀπὸ τὸ μάθημα ὑπάρχει καὶ σὲ ἄλλα εὐρωπαϊκὰ κράτη. Σὲ κανένα, ὅμως, δὲν παραβιάζεται «ἡ ἀρχὴ τῆς ἴσης ἀντιμετώπισης τῶν μαθητῶν καὶ ἡ ἀρχὴ τῆς ἴσης προσπάθειας γιὰ τὴν ἀπόκτηση τοῦ ἀπολυτηρίου», ὅπως ἀπάντησε σὲ ἐρώτηση τοῦ κ. Φ. Κουβέλη ἡ ὑφυπουργὸς Παιδείας κα Π. Χριστοφιλοπούλου[3]. Στὰ περισσότερα εὐρωπαϊκὰ κράτη, στὰ ὁποῖα τὸ μάθημα τῶν θρησκευτικῶν ἀνήκει στὰ ὑποχρεωτικὰ μαθήματα, ὑπάρχει ἕνα ἰσοδύναμο μάθημα, τὸ ὁποῖο συνήθως ὀνομάζεται «Ἠθικὴ» καὶ τὸ ὁποῖο διδάσκονται καὶ ἐξετάζονται οἱ ἐξαιρούμενοι ἀπὸ τὰ θρησκευτικὰ μαθητές.

Ἕνα τέτοιο σύστημα εἶναι ἀνάγκη νὰ θεσπισθεῖ καὶ στὴν χώρα μας. Ἐφ’ ὅσον ὑπάρχουν κάποιοι γονεῖς, οἱ ὁποῖοι γιὰ λόγους θρησκευτικῆς συνειδήσεως ἐνοχλοῦνται ἀπὸ τὴν παρεχομένη ἀπὸ τὸ ἑλληνικὸ σχολεῖο θρησκευτικὴ παιδεία, νὰ ἀπαλλάσσονται μὲν τὰ παιδιά τους, ἀλλὰ νὰ διδάσκονται καὶ νὰ ἐξετάζονται ἕνα ἄλλο ἰσοδύναμο μάθημα Ἠθικῆς ἢ Φιλοσοφίας.

2. Πρόταση γιὰ νέα ἐγκύκλιο

Γιὰ τὴν ὑλοποίηση αὐτῆς τῆς προτάσεως χρειάζεται νὰ ἐκδοθεῖ μία νέα ἐγκύκλιος ἀπὸ τὸ Ὑπουργεῖο Παιδείας, ὅπου μὲ σαφήνεια νὰ δίδεται ἡ ὁδηγία γιὰ τὸν τρόπο ἀπαλλαγῆς καὶ γιὰ τὸν τρόπο διδασκαλίας τοῦ ἐναλλακτικοῦ μαθήματος. Κατὰ τὴν γνώμη μας ἡ ἐγκύκλιος θὰ μποροῦσε νὰ διατυπωθεῖ ὡς ἑξῆς:

«Μὲ βάση τὶς διεθνεῖς συνθῆκες γιὰ τὰ δικαιώματα τοῦ ἀτόμου, τὶς ὁποῖες ἔχει ὑπογράψει ἡ χώρα μας, καὶ μὲ δεδομένο ὅτι κάποιοι γονεῖς μαθητῶν γιὰ λόγους θρησκευτικῆς συνειδήσεως δὲν ἐπιθυμοῦν νὰ συμμετέχουν τὰ παιδιά τους στὴν θρησκευτικὴ παιδεία ποὺ παρέχει τὸ ἑλληνικὸ σχολεῖο, δίδεται σὲ ὅσους τὸ ἐπιθυμοῦν, ἀνεξαρτήτως θρησκεύματος, ἡ δυνατότητα ἀπαλλαγῆς ἀπὸ τὸ μάθημα τῶν θρησκευτικῶν καὶ ἡ παρακολούθηση (διδασκαλία καὶ ἐξέταση) ἑνὸς ἐναλλακτικοῦ μαθήματος Ἠθικῆς καὶ Φιλοσοφίας, τὸ ὁποῖο θὰ καθορίζεται ἀπὸ τὸ Ὑπουργεῖο Παιδείας γιὰ κάθε βαθμίδα καὶ τάξη τῆς ἐκπαιδεύσεως.

Ἡ διαδικασία ἀπαλλαγῆς γίνεται μὲ αἴτηση πρὸς τὸ σχολεῖο καὶ κοινὴ ὑπεύθυνη δήλωση καὶ τῶν δύο γονέων ὅτι ἐπιθυμοῦν γιὰ λόγους θρησκευτικῆς συνειδήσεως νὰ ἐξαιρεθεῖ τὸ παιδί τους ἀπὸ τὸ μάθημα τῶν θρησκευτικῶν καὶ νὰ παρακολουθεῖ ἀντὶ αὐτοῦ τὸ ἐναλλακτικὸ μάθημα Ἠθικῆς καὶ Φιλοσοφίας[4]. Ἡ αἴτηση γίνεται αὐστηρὰ στὸ χρονικὸ διάστημα τῶν πέντε (5) πρώτων ἐργασίμων ἡμερῶν ἀπὸ τὴν ἔναρξη τῶν μαθημάτων καὶ δὲν ἀνακαλεῖται.

Σὲ περίπτωση κατὰ τὴν ὁποία οἱ μαθητὲς εἶναι πολὺ λίγοι γιὰ νὰ συγκροτήσουν αὐτοτελὲς τμῆμα δίνεται ἡ δυνατότητα νὰ παραμένουν σὲ χῶρο καθοριζόμενο ἀπὸ τὴν Διεύθυνση ἑκάστου σχολείου (π.χ. βιβλιοθήκη), ὅπου ἐκεῖ θὰ μελετοῦν τὸ ἐναλλακτικὸ μάθημα κατ’ ἰδίαν. Ὁ ὁριζόμενος ἀπὸ τὸν Σύλλογο τῶν Διδασκόντων καθηγητὴς τοῦ σχολείου, (θεολόγος ἢ/καὶ καθηγητὴς συναφοῦς εἰδικότητος ἐὰν δὲν ἀρκεῖ ὁ πρῶτος γιὰ τὸν ἀριθμὸ τῶν παρακολουθούντων τὸ ἐναλλακτικὸ μάθημα), ὑποχρεοῦται νὰ προετοιμάζει τοὺς μαθητὲς αὐτοὺς γιὰ τὴν ἐξέταση τοῦ ἐναλλακτικοῦ μαθήματος λίγες ἡμέρες πρὸ τῶν γραπτῶν ἐξετάσεων τοῦ Μαΐου - Ἰουνίου».

3. Πρακτικὰ ζητήματα

Μέχρις ὅτου ἑτοιμασθοῦν εἰδικὰ ἐγχειρίδια αὐτοῦ τοῦ ἐναλλακτικοῦ μαθήματος Ἠθικῆς καὶ Φιλοσοφίας προτείνουμε τὰ ἑξῆς κυκλοφοροῦντα βιβλία ἀνὰ τάξη:

Γ’ Λυκείου τὸ βιβλίο Πρακτικὴ Φιλοσοφία, τοῦ Εὐαγγέλου Παπανούτσου

Β’ Λυκείου τὸ βιβλίο Ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος, τοῦ Ἰ.Μ. Παναγιωτόπουλου

Α’ Λυκείου τὸ βιβλίο Ὁ φόβος μπροστὰ στὴν ἐλευθερία, τοῦ Erich Fromm

Γιὰ τὸ Γυμνάσιο τὸ βιβλίο, Ὁ κόσμος τῆς σοφίας, τοῦ Jostein Gaarder μὲ ἐπιλογὴ ἀποσπασμάτων ἀναλόγως τῆς τάξεως ἀπὸ τὸν διδάσκοντα καὶ ἐξετάζοντα καθηγητή.

Θεωροῦμε ὅτι μὲ τὴν εἰσαγωγὴ τοῦ ἐναλλακτικοῦ μαθήματος θὰ σταματήσουν ἀφ’ ἑνὸς οἱ προσχηματικὲς ἀπαλλαγὲς καὶ ἀφ’ ἑτέρου οἱ ἀντεγκλήσεις κάποιων γονέων πρὸς τοὺς Διευθυντὲς τῶν σχολείων γιὰ τὴν δικαιουμένη ἢ μὴ (σήμερα) ἐξαίρεση τῶν παιδιῶν τους ἀπὸ τὸ μάθημα τῶν θρησκευτικῶν.

Βιβλιογραφία

Αγγελοπουλου Ιωαννου, «Ἀπαλλαγὴ ἀπὸ τὰ θρησκευτικά»,

(http://thriskeftika.blogspot.gr/2011/02/blog-post_8962.html).

Βογιατζη Δημητριου, «Ἔλεγχος τῶν ἰσχυρισμῶν τοῦ Συνηγόρου τοῦ Πολίτη γιὰ τὸ μάθημα τῶν θρησκευτικῶν»,

(http://www.zoiforos.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=5133&Itemid=49).

Γιαγκάζογλου Σταύρου, «Ἀπαλλαγὴ ἀπὸ τὰ θρησκευτικά»,

(http://www.pi-schools.gr/content/index.php?lesson_id=2&ep=26).

Γιαγκάζογλου Σταύρου, «Τὰ θρησκευτικὰ καὶ τὸ ζήτημα τῆς ἀπαλλαγῆς»,

(http://www.pi-schools.gr/content/index.php?lesson_id=2&ep=26).

Μαρκότση Ιωάννη, «Παρέμβαση γιὰ τὶς ἀπαλλαγὲς ἀπὸ τὸ μάθημα τῶν θρησκευτικῶν»,

(http://www.zoiforos.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=4758&Itemid=49).

---

[1] Κριτικὴ αὐτῶν τῶν ἀστηρίκτων θέσεων βλ. στὸ ἄρθρο τοῦ συναδέλφου Δημητρίου Βογιατζῆ, «Ἔλεγχος τῶν ἰσχυρισμῶν τοῦ Συνηγόρου τοῦ Πολίτη γιὰ τὸ μάθημα τῶν θρησκευτικῶν», http://www.zoiforos.gr/index.php?option=com_content&task=view&id= 5133&Itemid=49

[2] Βλ. Νίκου Μουζέλη, «Ἡ διδασκαλία τῶν θρησκευμάτων», Τὸ Βῆμα 16.10.1995: «τὸ μάθημα τῶν θρησκευτικῶν πρέπει νὰ εἶναι ὑποχρεωτικὸ γιὰ δύο βασικοὺς λόγους …».

[3] Βλ. ἀπάντηση μὲ ἀρ. πρωτ. 56664/1Η, τῆς 25.6.2010.

[4] Βλ. σχέδιο, τὸ ὁποῖο χρησιμοποιεῖται στὰ σχολεῖα τοῦ Βελγίου, στὸ ἀνωτέρω ἀναφερθὲν ἄρθρο τοῦ Δημητρίου Βογιατζῆ.