1. Εἰσαγωγὴ
Οἱ Τρεῖς Ἱερᾶρχες ἔχουν μία ὡλοκληρωμένη θεολογία τῆς εἰρήνης. Σὲ διάφορα σημεῖα τῶν συγγραφῶν τους ἔχουν ἀναφορὲς στὸ ζήτημα τῆς εἰρήνης, τὸ ὁποῖο προσεγγίζουν καὶ ἀνθρωπίνως, ἀλλὰ κυρίως μὲ πνευματικὸ - χριστιανικὸ τρόπο. Ἂς δοῦμε κατὰ συστηματικὸ τρόπο τὶς ἀντιλήψεις τους περὶ εἰρήνης, οἱ ὁποῖες εἰρήσθω ἐν παρόδῳ, συγκλίνουν μὲ τὴν σύνολο πατερικὴ θεολογία περὶ εἰρήνης.
2. Ἡ εἰρήνη τοῦ προσώπου
α. Ἔννοια καὶ διαστάσεις τῆς εἰρήνης. Ἡ εἰρήνη θεωρεῖται, σχεδὸν σὲ κάθε ἐποχή, ὡς ἀγαθὸ ἐν ἐλλείψει καὶ ἀνεπαρκείᾳ. Οἱ ἄνθρωποι, συνήθως, θεωροῦν ὡς εἰρήνη τὴν ἀπουσία τοῦ πολέμου καὶ ἐνίοτε καὶ τὴν κοινωνικὴ ὁμόνοια. Ἡ εἰρήνη, ὅμως, γιὰ τὴν Ὀρθόδοξο Ἐκκλησία δὲν περιορίζεται στὶς σχέσεις μεταξὺ τῶν κρατῶν ἢ μεταξὺ τῶν κοινωνικῶν ὁμάδων (πολιτειακὴ εἰρήνη)· ἐπεκτείνεται σὲ μία βαθεῖα καὶ ἐσωτερικὴ εἰρήνη ἑκάστου ἀνθρώπου (προσωπικὴ εἰρήνη). Τὰ κείμενα τῆς Παραδόσεως τῆς Ἐκκλησίας μας ἀποδίδουν σὲ αὐτὴν τὴν προσωπικὴ εἰρήνη μία τετραπλῆ διάστασι: εἰρήνη τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὸν Θεό, τοὺς συνανθρώπους του, τὸν ἑαυτό του καὶ τὴν Φύσι.
«Τί γὰρ ἥδιον ἄκουσμα τοῦ τῆς εἰρήνης ὀνόματος, ἢ τί τοῦ ὑπὲρ τῶν τοιούτων βουλεύεσθαι ἱεροπρεπέστερον καὶ μᾶλλον τῷ Κυρίῳ κεχαρισμένον;»[1], ἐρωτᾶ ὁ ἅγιος Βασίλειος. Στὸ ἐρώτημα τί εἶναι ἡ εἰρήνη ὁ ἴδιος ἅγιος Πατὴρ σημειώνει: «Ἔοικε τελειοτάτη τῶν εὐλογιῶν εἶναι ἡ εἰρήνη, εὐστάθειά τις οὖσα τοῦ ἡγεμονικοῦ· ὥστε τὸν εἰρηνικὸν ἄνδρα ἐν τῷ κατεστάλθαι τὰ ἤθη χαρακτηρίζεσθαι· τὸν δὲ πολεμούμενον ὑπὸ τῶν παθῶν μήπω τῆς ἀπὸ Θεοῦ εἰρήνης μετεσχηκέναι, ἣν ὁ Κύριος ἔδωκε τοῖς ἑαυτοῦ μαθηταῖς, ἥτις ‘ὑπερέχουσα πάντα νοῦν’, φρουρήσει τὰς ψυχὰς τῶν ἀξίων. Ταύτην καὶ ὁ ἀπόστολος ἐπεύχεται ταῖς Ἐκκλησίαις, λέγων: ‘Χάρις ὑμῖν καὶ εἰρήνη πληθυνθείη’. Γένοιτο οὖν καὶ ἡμῖν καλῶς ἀγωνισαμένοις, καὶ τὸ φρόνημα τῆς σαρκὸς καταστρεψαμένοις, ὅ ἐστιν ‘ἔχθρα εἰς Θεόν’, ἐν γαληνιώσῃ καὶ ἀκύμονι καταστάσει τῆς ψυχῆς γενομένης, εἰρήνης ἡμᾶς υἱοὺς χρηματίζειν, καὶ τῆς εὐλογίας τοῦ Θεοῦ μετασχεῖν ἐν εἰρήνῃ, ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν»[2]. Καὶ ὁ Θεολόγος Γρηγόριος σὲ ἕνα περίφημο προοίμιό του ἐκθειάζει τὴν πραγματικότητα τῆς εἰρήνης ὡς ἑξῆς: «Εἰρήνη φίλη, τὸ γλυκὺ καὶ πρᾶγμα καὶ ὄνομα, ὃ νῦν ἔδωκα τῷ λαῷ καὶ ἀντέλαβον... Εἰρήνη φίλη, τὸ ἐμὸν μελέτημα καὶ καλλώπισμα, ἣν Θεοῦ τε εἶναι ἀκούομεν ... Εἰρήνη φίλη, τὸ παρὰ πάντων μὲν ἐπαινούμενον ἀγαθὸν ὑπ’ ὀλίγων δὲ φυλασσόμενον, ποῦ ποτε ἀπέλιπες ἡμᾶς, τοσοῦτος ἐξ οὗ χρόνος ἤδη; καὶ πότε ἐπανήξεις ἡμῖν; Ὡς λίαν σὲ ποθῶ καὶ ἀσπάζομαι διαφερόντως τῶν ἄλλων ἀνθρώπων· καὶ παροῦσαν περιέπω καὶ ἀποῦσαν ἀνακαλοῦμαι πολλοῖς θρήνοις καὶ δάκρυσιν...»[3]. Ἡ εἰρήνη εἶναι μία ἐσωτερικὴ κατάστασις τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου, ὅταν αὐτὴ εὑρίσκεται σὲ ἁρμονία, γαλήνη, ἠρεμία, ἀταραξία. Εἶναι μία βαθεῖα πραγματικότης ἐσωτερικῆς νηνεμίας καὶ ἰσορροπίας, ὑπερβαίνουσα πάντα νοῦν ἀνθρώπου.
Ἡ εἰρήνη μὲ τὸν Θεὸ εἶναι ἡ πρώτη καὶ κυριωτέρα διάστασις τῆς εἰρήνης τοῦ προσώπου. Δὲν νοεῖται πλήρης καὶ τελεία εἰρήνη τοῦ προσώπου ἄνευ εἰρήνης, δηλ. ἀγαθῶν σχέσεων μετὰ τοῦ Θεοῦ. Σημειώνει σχετικῶς ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος: «Οὐδὲν γὰρ ὄφελος ἡμῖν, κἂν πρὸς πάντας ὦμεν εἰρηνικοί, πρὸς δὲ τὸν Θεὸν ἐκπεπολεμωμένοι· ὥσπερ οὐδὲν βλάβος ὑμῖν, κἂν παρὰ πάντων πολεμώμεθα, τῷ δὲ Θεῷ εἰρηνεύωμεν. Καὶ πάλιν οὐδὲν ὄφελος, κἂν παρὰ πᾶσιν εὐδοκιμῶμεν, τῷ δὲ Κυρίῳ προσκρούωμεν· ὥσπερ οὐδεὶς κίνδυνος, κἂν πάντες ἡμᾶς ἀποστρέφωνται καὶ μισῶσιν, ὁ δὲ Θεὸς ἀποδέχηται καὶ φιλῇ. Ἡ γὰρ ὄντως χάρις, ἡ ὄντως εἰρήνη παρὰ τοῦ Θεοῦ. Ὁ μὲν γὰρ τὴν παρὰ τῷ Θεῷ χάριν ἔχων οὐδένα δέδοικε, κἂν μυρία πάσχῃ δεινά»[4]. Κατὰ τὸν ἅγιο Γρηγόριο «κρείσσων γὰρ ἐπαινετὸς πόλεμος εἰρήνης χωριζούσης Θεοῦ»[5]. Μὲ τὸ χωρίο αὐτὸ μᾶς διδάσκει ὅτι δὲν εἶναι ἀποδεκτὴ καὶ ἐπαινετὴ κάθε «εἰρήνη», ἀλλὰ μόνον ἡ μετὰ τοῦ Θεοῦ εἰρήνη, ὁ καρπὸς τῆς ἀγαπητικῆς σχέσεως τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὴν Παναγία Τριάδα. Διαφορετικά, ἐὰν κάτι ἢ κάποιος μᾶς ἐμποδίζουν στὴν προσέγγισι τοῦ Θεοῦ (μᾶς χωρίζουν ἀπὸ Αὐτόν) θὰ πρέπει νὰ «πολεμῶνται», δηλ. νὰ μὴ συμβιβαζόμαστε μὲ αὐτὲς τὶς καταστάσεις ἢ τὰ πρόσωπα.
Δευτέρα διάστασις τῆς εἰρήνης εἶναι σὲ σχέσι μὲ τὸν συνάνθρωπο, δηλ. οἱ ἀγαθὲς – εἰρηνικὲς σχέσεις μετὰ τῶν συνανθρώπων μας, ἡ ὁμόνοια, ἡ σύμπνοια, τὸ ἀστασίαστο καὶ ἀδιατάρακτο τῶν πνευμάτων. Ἡ εἰρήνη καὶ ἡ ἑνότης τῶν ἀνθρώπων εἶναι ἀλληλένδετες. Γράφει ὁ ἅγιος Ἰωάννης: «οὐ γὰρ διῃρημένοις ἀλλήλων, ἡνωμένοις δὲ κατὰ τὴν ψυχὴν τὸ τῆς εἰρήνης ἐπαναπαύσεται πνεῦμα»[6]. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος παρακαλεῖ νὰ ντραποῦμε τὸ δῶρο τοῦ Κυρίου μας, τὴν εἰρήνη, καὶ νὰ τὴν χρησιμοποιοῦμε μεταξύ μας. «Μηδαμῶς, ὦ φίλοι καὶ ἀδελφοί, οὕτω διανοώμεθα. Αἰδεσθῶμεν τὸ δῶρον τοῦ εἰρηνικοῦ, τὴν εἰρήνην, ἣν ἐνθένδε ἀπιὼν ἀφῆκεν ἡμῖν, ὥσπερ ἄλλο τι ἐξιτήριον. Ἕνα πόλεμον εἰδῶμεν, τὸν κατὰ τῆς ἀντικειμένης δυνάμεως. Εἴπωμεν, ἀδελφοί, καὶ τοῖς μισοῦσιν ἡμᾶς, ἂν ἄρα δέχωνται. Συγχωρήσωμέν τι μικρόν, ἵνα τὸ μεῖζον ἀντιλάβωμεν, τὴν ὁμόνοιαν. Ἡττηθῶμεν, ἵνα νικήσωμεν»[7]. Ὁ πόλεμος μᾶς ἐδόθη ὡς ὅπλο κατὰ τῶν ἐναντίων δυνάμεων, κατὰ τῶν πονηρῶν πνευμάτων· μόνον μὲ αὐτοὺς δὲν πρέπει νὰ κάνωμε εἰρήνη. Ἀντιθέτως μὲ τοὺς ἀνθρώπους θὰ πρέπει, καθ’ ὅσον ἐξαρτᾶται ἀπὸ ἐμᾶς, νὰ εἰρηνεύωμε. «Εἰ δυνατὸν τὸ ἐξ ὑμῶν, μετὰ πάντων ἀνθρώπων εἰρηνεύοντες»[8], ἐτόνιζε ὁ ἀπόστολος Παῦλος.
Τρίτη διάστασις τῆς προσωπικῆς εἰρήνης εἶναι ἡ εἰρήνη μὲ τὴν κτίσι, μὲ τὴν φύσι. Οἱ ἀγαθὲς καὶ εἰρηνικὲς σχέσεις μὲ τὰ ὑπόλοιπα δημιουργήματα τοῦ Θεοῦ δηλώνουν ὅτι ὁ ἄνθρωπος ἀναγνωρίζει σὲ αὐτὰ τὴν σφραγῖδα τοῦ Δημιουργοῦ καὶ δὲν σχετίζεται μὲ αὐτὰ κατακτητικῶς (κατέχειν), ἀλλὰ συνυπαρκτικῶς (συνεῖναι). Ἡ εἰρήνη τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὴν ἄλογο φύσι διεταράχθη μετὰ τὴν πτῶσι τῶν πρωτοπλάστων. Ἔκτοτε ἡ φύσις ἐπανεστάτησε κατὰ τοῦ ἀνθρώπου καὶ ὁ ἄνθρωπος ἀπώλεσε τὴν πρωταρχική του κυριαρχία καὶ ἡγεμονία ἐπὶ τῆς φύσεως. Καιρικὰ φαινόμενα, σεισμοί, ἡφαίστεια, θαλασσοταραχή, ἄγρια θηρία, κ.ἄ., φανερώνουν μία ἀνισορροπία στὶς σχέσεις φύσεως καὶ ἀνθρώπου. Ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὴν πλευρὰ τοῦ ἀνθρώπου ὡρισμένες πράξεις του φανερώνουν τὴν ἐχθρότητά του (ἄρα τὴν ἀπουσία εἰρήνης) πρὸς τὸ περιβάλλον. Καταστροφὴ τοῦ περιβάλλοντος, μόλυνσις τοῦ ἀέρος, ρύπανσις θαλασσῶν-ὑδάτων, ὑπερεκμετάλλευσις, κ.ἄ. συνθέτουν τὴν εἰκόνα ἑνὸς ἀνθρώπου, ὁ ὁποῖος ἀντιμάχεται τὴν φύσι, εὑρίσκεται σὲ ἕνα διαρκῆ «πόλεμο» μαζί της. Ὁ ἅγιος Βασίλειος σὲ μία ὁμιλία του συνδέει τὴν ἁμαρτία τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὴν καταστροφὴ τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος, γινόμενος ὁ πρόδρομος τῶν σημερινῶν οἰκολόγων καὶ περιβαλλοντολόγων. «Ὁρᾶτε τοίνυν, ὡς τὸ πλῆθος τῶν ἡμετέρων ἁμαρτημάτων καὶ τὰς ὥρας τῶν ἰδίων ἐξήγαγε φύσεων καὶ τῶν καιρῶν τὰς ἰδέας εἰς ἀλλοκότους κράσεις διήμειψεν. Ὁ χειμὼν οὐκ ἔσχε τὸ σύνηθες ὑγρὸν μετὰ τοῦ ξηροῦ, ἀλλὰ πᾶσαν ἰκμάδα τῷ κρυστάλλῳ κατέδησέ τε καὶ ἀπεξήρανεν, ἄμοιρος τῶν ἰδιωμάτων ἔδειξε, τὴν θερμότητα λέγω· τοῦ δὲ ὑγροῦ τὴν μετουσίαν οὐκ ἔσχε. Καῦμα καὶ κρυμός, καινῶς ὑπερβάντα τοὺς ὅρους τῆς κτίσεως καὶ κακῶς εἰς τὴν καθ’ ἡμῶν συμφωνήσαντα βλάβην, τοῦ βίου καὶ τῆς ζωῆς τοὺς ἀνθρώπους ἐλαύνουσι. Τίς οὖν ἄρα τῆς ἀταξίας καὶ τῆς συγχύσεως ἡ αἰτία; τίς ὁ νεωτερισμὸς τῶν καιρῶν; Ἐρευνήσομεν, ὡς νοῦν ἔχοντες· ὡς λογικοὶ λογισώμεθα. Μὴ ὁ κυβερνῶν τὸ πᾶν οὐκ ἔστι; μὴ ὁ ἀριστοτέχνης Θεὸς ἐπελάθετο τῆς οἰκονομίας; μὴ ἀφῃρέθη τῆς ἐξουσίας καὶ τῆς δυνάμεως; ... Οὐκ ἂν εἴποι τις σωφρονῶν· ἀλλὰ φανερὰ καὶ δῆλα τὰ αἴτια δι’ ἃ συνήθως οὐ διοικούμεθα. Λαμβάνοντες ἡμεῖς, ἄλλοις οὐ παρέχομεν· τὴν εὐεργεσίαν ἐπαινοῦμεν καὶ ταύτης ἀποστεροῦμεν τοὺς δεομένους ... Ἀνενδεῆ χορηγὸν καὶ ταμίαν Θεὸν ἔχοντες, φειδωλοὶ ἐγενόμεθα καὶ ἀκοινώνητοι πρὸς τοὺς πένητας ... Διὰ τοῦτο καὶ ὁ Θεὸς οὐκ ἀνοίγει τὴν χεῖρα, ἐπειδὴ τὴν φιλαδελφίαν ἡμεῖς ἀπεκλείσαμεν. Διὰ τοῦτο ξηραὶ αἱ ἄρουραι, ἐπειδὴ ἡ ἀγάπη ἐψύγη»[9].
Τετάρτη διάστασις τῆς προσωπικῆς εἰρήνης εἶναι μὲ τὸν ἑαυτό μας. Ὁ ἄνθρωπος πρέπει νὰ εἰρηνεύη ἐσωτερικῶς, νὰ μὴ πάσχη ἀπὸ ἐσωτερικὲς διασπάσεις καὶ διχασμούς. Ἡ ὁποιαδήποτε ἁμαρτία ἐπιφέρει στὸν διαπράττοντα αὐτὴν ἕνα ἐσωτερικὸ διχασμό, μία ταραχή, μία ἀνισορροπία. Ἡ ἠρεμία καὶ ἡ γαλήνη ἐκδιώκονται ἀπὸ τὴν ψυχὴ τοῦ ἁμαρτάνοντος. Ὁ ἄνθρωπος, πλέον, μὴ ἔχων ἐσωτερικὴ γαλήνη, μεταφέρει πρὸς τὰ ἔξω τὴν ἐσωτερική του ταραχὴ καὶ δημιουργεῖ προβληματικὲς σχέσεις μὲ τοὺς συνανθρώπους του. Καὶ ὁ φαῦλος κύκλος τῆς ταραχῆς καὶ ἀνισορροπίας συνεχίζεται. Ὁ Χρυσόστομος ἅγιος Ἰωάννης τονίζει ὅτι ὑπάρχουν περιπτώσεις κατὰ τὶς ὁποῖες ἄνθρωποι ἀνειρήνευτοι εὑρίσκονται συνεχῶς ὑπὸ τὸ κράτος τῆς ταραχῆς καὶ τοῦ «πολέμου». «Ἔστω τις βάσκανος καὶ μηδεὶς αὐτῷ πολεμείτω· τί τὸ ὄφελος; Αὐτὸς γὰρ ἑαυτῷ πολεμεῖ, παντὸς ξίφους ὀξυτέρους καθ’ ἑαυτοῦ θήγων λογισμούς, πᾶσι τοῖς ὁρωμένοις προσπταίων καὶ καθ’ ἕκαστον τῶν ἐντυγχανόντων ἀνθρώπων τιτρώσκων ἑαυτὸν καὶ πρὸς οὐδένα ἡδέως ἔχων, ἀλλὰ κοινοὺς πολεμίους πάντας ὁρῶν. Τί οὖν ὄφελος τῆς ἔξωθεν εἰρήνης τούτῳ ὅταν αὐτὸς λυσσῶν καὶ μαινόμενος καὶ κοινὸς τῆς φύσεως ὢν ἐχθρός, περιέχηται τοσοῦτον ἔνδοθεν φέρων πόλεμον καὶ μυρία τόξα καὶ βέλη, μᾶλλον δὲ μυρίους θανάτους εὐχόμενος ἢ ἰδεῖν τινα τῶν ὁμογενῶν εὐδοκιμοῦντα καὶ εὐημερίας ἀπολαύοντα; Πάλιν ἕτερος ὑπὸ χρημάτων ἐπιθυμίας κατεχόμενος μυρίους πολέμους καὶ μάχας καὶ στάσεις εἰς τὴν ἑαυτοῦ συνάγει ψυχὴν καὶ ἐν θορύβῳ καὶ ταραχῇ ὤν, οὐδὲ μικρὸν ἀναπνεῦσαι δύναται»[10]. Τὰ διεστραμμένα πάθη καὶ οἱ πονηρὲς ἐπιθυμίες γεμίζουν τὸν ἁμαρτωλὸ μὲ ταραχὴ καὶ διαρκῆ ἐκνευρισμό.
β. Προέλευσις τῆς εἰρήνης. Ἡ εἰρήνη τοῦ προσώπου εἶναι καρπὸς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος· «ὁ δὲ καρπὸς τοῦ Πνεύματός ἐστιν ἀγάπη χαρὰ εἰρήνη...»[11]. Ἡ εἰρήνη ἀποτελεῖ προϊὸν τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ καὶ τῆς ἀξιοποιήσεώς της ἀπὸ τὸν ἀγωνιζόμενο διὰ τῆς ἀσκήσεως χριστιανό. Ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος μὲ ἐπιγραμματικὸ τρόπο μᾶς διδάσκει: «οὐκ ἔνι εἰρήνην εἶναι, μὴ πρότερον ἀρετῆς κατορθωθείσης»[12]. Καὶ σὲ ἄλλο ἔργο του σημειώνει: «εἰρηνεύομεν δὲ διὰ τῆς ἀρετῆς»[13]. Πρέπει νὰ τονισθῆ ὅτι ἡ προσωπικὴ εἰρήνη (στὴν τετραπλῆ διάστασί της) πηγάζει ἀπὸ τὴν πηγὴ πάσης ἀρετῆς καὶ παντὸς ἀγαθοῦ, τὸν ἐν Τριάδι Θεό. Γι’ αὐτὸ ὁ προσεγγίζων τὸν Θεό, ἀλλοιούμενος τὴν καλὴν ἀλλοίωσι ἀπὸ τὴν θεία Χάρι, καθίσταται εἰρηνικὸς καὶ συγχρόνως εἰρηνοποιός. Δύναται νὰ λέγη μετὰ τοῦ ψαλμωδοῦ: «μετὰ τῶν μισούντων τὴν εἰρήνην ἤμην εἰρηνικός»[14].
γ. Ἐχθροὶ τῆς εἰρήνης. Ἐχθροὶ τῆς εἰρήνης καθίστανται οἱ δαίμονες, οἱ ζῆλοι καὶ οἱ διχοστασίες, οἱ προερχόμενοι ἀπὸ τὸν ἐγωισμὸ καὶ τὰ πάθη τῶν ἀνθρώπων, γενικώτερα ἡ δαιμονικὴ κακία καὶ ἡ ἀνθρωπίνη ἁμαρτία. Ἐρωτᾶ ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, ἐκφράζων τὴν ἀπορία του γιὰ τὴν ἐκδίωξι τῆς εἰρήνης, τῆς ἀγάπης καὶ τῆς ὁμονοίας ἀπὸ τὶς τάξεις τῶν χριστιανῶν, ἕνεκα τῆς ἁμαρτίας: «Τι δήποτε οὖν οἱ τῆς ἀγάπης οὕτω μισοῦμέν τε καὶ μισούμεθα; καὶ οἱ τῆς εἰρήνης πολεμοῦμεν ἀκήρυκτά τε καὶ ἀκατάλλακτα; … τὸ αἴτιον τι; Φιλαρχία τυχὸν ἢ φιλοχρηματία ἢ φθόνος ἢ μῖσος ἢ ὑπεροψία ἤ τι τῶν ὅσα μηδὲ τοὺς ἀθέους ὁρῶμεν πάσχοντας»[15]. Ὁ διάβολος χαίρεται ὅταν φυγαδεύεται ἡ εἰρήνη ἀπὸ τὶς σχέσεις τῶν ἀνθρώπων καὶ ἀντιθέτως λυπᾶται ὅταν αὐτὴ ἐπικρατεῖ μεταξὺ τῶν ἀνθρώπων, ἀκριβῶς ἐπειδὴ τυγχάνει ἐχθρὸς καὶ πολέμιος τῆς εἰρήνης. «Ὥσπερ γὰρ ὀργιζομένων ἡμῶν καὶ πυκτευόντων καὶ πρὸς ἀλλήλους συγκρουομένων, χαίρει τε καὶ γέγηθεν ἐκεῖνος [διάβολος], οὕτως εἰρηνευόντων καὶ ὁμονοούντων καὶ κρατούντων ὀργῆς, συστέλλεται πάλιν καὶ ταπεινοῦται, ἅτε ἐχθρὸς εἰρήνης ὢν καὶ πολέμιος ὁμονοίας καὶ βασκανίας πατήρ»[16].
δ. Ἀπόκτησις καὶ διατήρησις τῆς εἰρήνης. Ἡ ἀπόκτησις τῆς εἰρήνης ἀπαιτεῖ πνευματικὴ ζωή, δηλαδὴ ἀσκητικὴ καὶ μυστηριακὴ ζωή. Ὁ χριστιανός, ἀγωνιζόμενος νὰ τηρῆ τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ, προκόπτων στὴν ἀρετή, ὁμοιούμενος μὲ τὸν Πανάγαθο Κύριο, εἰρηνεύει ἐν ἑαυτῷ καὶ πλήρως στὶς τέσσερις διαστάσεις τῆς εἰρήνης, τὶς ὁποῖες προαναφέραμε. Ἡ εἰρήνη εἶναι καρπὸς τῆς ἀρετῆς καὶ τῆς προσεγγίσεως τοῦ Θεοῦ, ὅπως καὶ ἡ ταραχὴ εἶναι τῆς ἁμαρτίας, τῆς ἀπομακρύνσεως ἀπὸ τὸν Θεό. «Ἐὰν οὖν ‘ἡ εἰρήνη ἡ ὑπερέχουσα πάντα νοῦν’ φρουρήσῃ τὰς καρδίας ἡμῶν, δυνάμεθα τὴν ταραχὴν καὶ τὴν σύγχυσιν τῶν παθῶν διαφυγεῖν. Ἐπεὶ οὖν ἀντίκειται τῷ μὲν θελήματι τοῦ Θεοῦ ἡ ἀποστροφή, τῷ δὲ κάλλει καὶ τῇ ὡραιότητι καὶ τῇ δυνάμει ἡ ταραχή, εἴη ἂν ἡ ταραχὴ αἶσχος καὶ ἀσθένεια ψυχῆς, ἐκ τῆς ἀπὸ Θεοῦ ἀλλοτριώσεως ἐγγινομένη. Εὐχώμεθα οὖν ἀεὶ ἐπιλάμπειν ἡμῖν τὸ πρόσωπον τοῦ Θεοῦ, ‘ἵνα ἐν καταστήματι ὦμεν ἱεροπρεπεῖς’, καὶ πρᾶοι, καὶ παντὶ τρόπῳ ἀτάραχοι ἐκ τῆς πρὸς τὰ καλὰ ἑτοιμότητος»[17]. Ἡ ἀπόκτησις τῆς εἰρήνης ἀρχίζει ἀπὸ τὴν ἐκδίωξι τῶν κακιῶν, τὴν ἀπόκτησι τῶν ἀρετῶν καὶ τὴν τήρησι τῶν ἐντολῶν τοῦ Χριστοῦ. Διδάσκει σχετικῶς ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος: «Οὐδὲν γὰρ οὕτως εἰρήνην ποιεῖν εἴωθεν, ὡς ἡ τοῦ Θεοῦ γνῶσις καὶ ἡ τῆς ἀρετῆς κτῆσις, τὸν ἔνδοθεν τῶν παθῶν ἐξοικίζουσα πόλεμον καὶ οὐκ ἀφιεῖσα αὐτὸν πρὸς ἑαυτὸν διαστασιάζειν τὸν ἄνθρωπον. Ὡς εἴγε μὴ ταύτης ἀπολαύοι τῆς εἰρήνης, κἂν ἐν βαθυτάτῃ εἰρήνῃ ᾖ ἔξωθεν, κἂν μηδεὶς πολέμιος αὐτὸν βάλλῃ τῶν ὑπὸ τῆς οἰκουμένης πολεμουμένων πάντων ἐστὶν ἀθλιώτερος»[18]. Κατὰ τὸν ἅγιο Βασίλειο ἡ εἰρήνη δημιουργεῖται μὲ τὴν μεταποίησι τῶν κακιῶν σὲ ἀρετές· «ὥστε ποιῶν [ὁ Θεὸς] εἰρήνην, οὕτω ποιεῖ τὴν εἰρήνην, ἐκ τοῦ τὰ κακὰ κτίζειν· τουτέστι, μεταποιεῖν καὶ εἰς βελτίωσιν ἄγειν»[19].
Ἡ διατήρησις, πάλιν, τῆς εἰρήνης ἀπαιτεῖ ἀγῶνα διαρκῆ καὶ ἰσόβιο. Ἡ προσπάθεια τοῦ πιστοῦ νὰ διατηρῆ τὸν ἐσωτερικό του κόσμο ἄτρωτο ἀπὸ τὰ βέλη τοῦ πονηροῦ, ἡ φυλακὴ τοῦ νοῦ καὶ τῶν αἰσθήσεων, ὥστε νὰ μὴ ἐπιτρέπεται ἡ εἴσοδος πονηρῶν λογισμῶν θυμοῦ καὶ ἐκδικήσεως, συντελεῖ ὥστε νὰ βιώνη ὁ ἀγωνιζόμενος χριστιανὸς τὴν ἄνωθεν εἰρήνη. «Οὐ δεῖ μάχεσθαι ἢ ἑαυτὸν ἐκδικεῖν· πρὸς πάντας δέ, εἰ δυνατόν, εἰρηνεύειν, κατ’ ἐντολὴν τοῦ Κυρίου»[20]. Εἰρηνεύων ὁ ἄνθρωπος μὲ τὸν Θεὸ καὶ τὸν ἑαυτό του καθίσταται αὐτομάτως καὶ εἰρηνοποιὸς πρὸς τοὺς συνανθρώπους του. «Εἰ γὰρ μέλλοιμεν πρὸς ἑαυτοὺς εἰρηνεύειν καὶ ὁ Θεὸς ἔσται μεθ’ ἡμῶν. Ἂν δὲ πόλεμον ἐγείρωμεν, ὁ τῆς εἰρήνης Θεὸς οὐκ ἔσται μεθ’ ἡμῶν. Οὐδὲν γὰρ οὕτω πολέμιον τῇ ψυχῇ ὡς κακία καὶ οὐδὲν αὐτὴν ἐν ἀσφαλείᾳ καθίστησι πάλιν, ὡς ἡ εἰρήνη καὶ ἡ ἀρετή· ὥστε τὰ παρ’ ἡμῶν ἄρχεσθαι δεῖ καὶ τότε τὸν Θεὸν ἐπισπασόμεθα. Οὐκ ἔστιν ὁ Θεός, πολέμου καὶ μάχης Θεός. Οὐκοῦν κατάλυσον καὶ τὸν πόλεμον καὶ τὴν μάχην, καὶ τὴν πρὸς αὐτὸν καὶ τὴν πρὸς τὸν πλησίον· εἰρηνικὸς ἔσο πρὸς πάντας· ἐννόησον τίνας ὁ Θεὸς σῴζει. ‘Μακάριοι οἱ εἰρηνοποιοί’, φησίν, ‘ὅτι αὐτοὶ υἱοὶ Θεοῦ κληθήσονται’. Διὰ παντὸς τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ μιμοῦνται οἱ τοιοῦτοι, καὶ μίμησαι καὶ σὺ αὐτόν· εἰρήνευσον· ὅσῳ ἂν σὲ πολεμῇ ὁ ἀδελφός, τοσούτῳ μείζων ὁ μισθός. Ἄκουε τοῦ προφήτου λέγοντος: ‘Μετὰ τῶν μισούντων τὴν εἰρήνην, ἤμην εἰρηνικός’. Τοῦτο ἀρετή, τοῦτο μείζων ἀνθρωπίνου λογισμοῦ, τοῦτο Θεοῦ ἐγγὺς εἶναι ποιεῖ»[21].
Δὲν εἶναι τυχαῖο ὅτι ὁ Κύριος μακαρίζων τοὺς εἰρηνοποιοὺς τοὺς ἀποκαλεῖ «υἱοὺς Θεοῦ»[22]. Πράγματι, ὁ εἰρηνοποιός, μιμούμενος τὸν ἀρχηγὸ καὶ τὴν πηγὴ τῆς εἰρήνης Κύριο Ἰησοῦ, ὁ ὁποῖος κατήλλαξε μὲ τὴν ἐνσάρκωσί του τὸ θεῖο καὶ τὸ ἀνθρώπινο καὶ γκρέμισε τὸν φραγμὸ ἀνάμεσά τους[23], «ἐξομοιώνεται» μὲ Αὐτόν· καθίσταται υἱὸς τοῦ Θεοῦ κατὰ χάριν καὶ ἀδελφὸς τοῦ «πρωτοτόκου ἐν πολλοῖς ἀδελφοῖς»[24] Ἰησοῦ Χριστοῦ. Γι’ αὐτὸ προτρέπει ὁ ἅγιος Βασίλειος: «Γενέσθω οὖν ἐν ὑμῖν ἅμιλλα ἀγαθή, τίς πρῶτος καταξιωθῇ υἱὸς Θεοῦ κληθῆναι, διὰ τῆς εἰρηνοποιίας ἑαυτῷ τὸ ἀξίωμα τοῦτο περιποιησάμενος»[25].
ε. Ἡ μέλλουσα εἰρήνη. Σὲ δύο ἐσχατολογικὰ προφητικὰ κείμενα τῆς Π. Διαθήκης περιγράφεται μὲ συμβολικὸ τρόπο ἡ μέλλουσα εἰρήνη. Κατὰ τὸν προφήτη Ἡσαΐα: «Καὶ ἐξελεύσεται ῥάβδος ἐκ τῆς ῥίζης Ἰεσσαί, καὶ ἄνθος ἐκ τῆς ῥίζης ἀναβήσεται. καὶ ἀναπαύσεται ἐπ' αὐτὸν πνεῦμα τοῦ Θεοῦ, πνεῦμα σοφίας καὶ συνέσεως, πνεῦμα βουλῆς καὶ ἰσχύος, πνεῦμα γνώσεως καὶ εὐσεβείας· ἐμπλήσει αὐτὸν πνεῦμα φόβου Θεοῦ. οὐ κατὰ τὴν δόξαν κρινεῖ οὐδὲ κατὰ τὴν λαλιὰν ἐλέγξει, ἀλλὰ κρινεῖ ταπεινῷ κρίσιν καὶ ἐλέγξει τοὺς ταπεινοὺς τῆς γῆς· καὶ πατάξει γῆν τῷ λόγῳ τοῦ στόματος αὐτοῦ καὶ ἐν πνεύματι διὰ χειλέων ἀνελεῖ ἀσεβῆ· καὶ ἔσται δικαιοσύνῃ ἐζωσμένος τὴν ὀσφὺν αὐτοῦ καὶ ἀληθείᾳ εἰλημένος τὰς πλευράς. καὶ συμβοσκηθήσεται λύκος μετὰ ἀρνός, καὶ πάρδαλις συναναπαύσεται ἐρίφῳ, καὶ μοσχάριον καὶ ταῦρος καὶ λέων ἅμα βοσκηθήσονται, καὶ παιδίον μικρὸν ἄξει αὐτούς· καὶ βοῦς καὶ ἄρκος ἅμα βοσκηθήσονται, καὶ ἅμα τὰ παιδία αὐτῶν ἔσονται, καὶ λέων καὶ βοῦς ἅμα φάγονται ἄχυρα. καὶ παιδίον νήπιον ἐπὶ τρώγλην ἀσπίδων καὶ ἐπὶ κοίτην ἐκγόνων ἀσπίδων τὴν χεῖρα ἐπιβαλεῖ. καὶ οὐ μὴ κακοποιήσωσιν οὐδὲ μὴ δύνωνται ἀπολέσαι οὐδένα ἐπὶ τὸ ὄρος τὸ ἅγιόν μου, ὅτι ἐνεπλήσθη ἡ σύμπασα τοῦ γνῶναι τὸν Κύριον ὡς ὕδωρ πολὺ κατακαλύψαι θαλάσσας»[26].
Κατὰ τὸν προφήτη Μιχαία: «Καὶ ἔσται ἐπ' ἐσχάτων τῶν ἡμερῶν ἐμφανὲς τὸ ὄρος τοῦ Κυρίου, ἕτοιμον ἐπὶ τὰς κορυφὰς τῶν ὀρέων, καὶ μετεωρισθήσεται ὑπεράνω τῶν βουνῶν· καὶ σπεύσουσιν πρὸς αὐτὸ λαοί, καὶ πορεύσονται ἔθνη πολλὰ καὶ ἐροῦσιν Δεῦτε ἀναβῶμεν εἰς τὸ ὄρος Κυρίου καὶ εἰς τὸν οἶκον τοῦ Θεοῦ Ἰακώβ, καὶ δείξουσιν ἡμῖν τὴν ὁδὸν αὐτοῦ, καὶ πορευσόμεθα ἐν ταῖς τρίβοις αὐτοῦ· ὅτι ἐκ Σιὼν ἐξελεύσεται νόμος καὶ λόγος Κυρίου ἐξ Ἱερουσαλήμ. καὶ κρινεῖ ἀνὰ μέσον λαῶν πολλῶν καὶ ἐξελέγξει ἔθνη ἰσχυρὰ ἕως εἰς γῆν μικράν, καὶ κατακόψουσιν τὰς ῥομφαίας αὐτῶν εἰς ἄροτρα καὶ τὰ δόρατα αὐτῶν εἰς δρέπανα, καὶ οὐκέτι μὴ ἀντάρῃ ἔθνος ἐπ' ἔθνος ῥομφαίαν, καὶ οὐκέτι μὴ μάθωσιν πολεμεῖν. καὶ ἀναπαύσεται ἕκαστος ὑποκάτω ἀμπέλου αὐτοῦ καὶ ἕκαστος ὑποκάτω συκῆς αὐτοῦ, καὶ οὐκ ἔσται ὁ ἐκφοβῶν, διότι τὸ στόμα Κυρίου παντοκράτορος ἐλάλησεν ταῦτα»[27].
Καὶ τὰ δύο κείμενα τονίζουν ὅτι στὰ ἔσχατα τῆς ἱστορίας θὰ ἐπικρατήση μία εἰρήνη αἰωνία καὶ ἀδιασάλευτος· πρόκειται περὶ τῆς εἰρήνης τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ, ὅπου θὰ δεσπόζη ἡ παρουσία τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ καὶ θὰ ἔχουν «ἀχρηστευθῆ» - ἐκδιωχθῆ τὰ πρόσωπα τῆς ἀνομίας. «Οὐ γάρ ἐστιν ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ βρῶσις καὶ πόσις, ἀλλὰ δικαιοσύνη καὶ εἰρήνη καὶ χαρὰ ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ»[28].
3. Ἡ πολιτειακὴ εἰρήνη
Ἡ πολιτειακὴ εἰρήνη προσλαμβάνει διαφόρους μορφές. Ὑπάρχει εἰρήνη κοινωνική, οἰκογενειακή, διεθνής, ἐργασιακή, κ.ἄ. Ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος συνδέει τὴν πολιτειακὴ μὲ τὴν προσωπικὴ εἰρήνη: «τί γὰρ ἂν ὄφελος γένοιτο, ὅταν ἡ μὲν οἰκουμένη βαθείας ἀπολαύῃ εἰρήνης, σὺ δὲ πρὸς ἑαυτὸν πολεμῇς; Ταύτην δεῖ τὴν εἰρήνην ἔχειν· ἂν ταύτην ἔχωμεν, οὐδὲν ἡμᾶς τῶν ἔξωθεν βλάψαι δυνήσεται. Συντελεῖ δὲ πρὸς ταύτην οὐ μικρὸν καὶ ἡ κοινὴ εἰρήνη· διὰ τοῦτό φησιν, ‘ἵνα ἤρεμον καὶ ἡσύχιον βίον διάγωμεν’. Εἰ δέ τις, ἡσυχίας οὔσης, ταράττεται, σφόδρα ἄθλιός ἐστιν»[29]. Ἡ προσωπικὴ (ἐσωτερικὴ) εἰρήνη εἶναι μὲν ἀνεξάρτητος τῆς πολιτειακῆς, ἀλλὰ ὅταν ὑπάρχη ἡ δευτέρα, τότε ἡ πρώτη εἶναι εὐκολώτερον κατορθωτή.
Προϋποθέσεις γιὰ τὴν ἐπικράτησι τῆς πολιτειακῆς εἰρήνης εἶναι ἡ τήρησις τῶν ἀρχῶν τῆς ἐλευθερίας καὶ τῆς δικαιοσύνης. Ὅταν δὲν ὑπάρχουν ἡ ἐλευθερία καὶ ἡ δικαιοσύνη, τότε ὑποβόσκει διάθεσις συγκρούσεως καὶ ἀνατροπῆς τῶν προσώπων καὶ καθεστώτων αὐτῶν, τὰ ὁποῖα εἴτε ἀδικοῦν, εἴτε περιορίζουν τὴν ἐλευθερία. Σημειώνει ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος: «Τί δὴ οὖν τοῦτον λυμαίνεται τὸν δεσμόν; Χρημάτων ἔρως, φιλαρχίας, δόξης καὶ τῶν ἄλλων τοιούτων... Ἄκουε γὰρ τοῦ Χριστοῦ λέγοντος· Ὅταν πληθυνθῇ ἡ ἀνομία, ψυγήσεται ἡ ἀγάπη τῶν πολλῶν. Οὐδὲν οὕτως ἐναντίον ἀγάπῃ, ὡς ἁμαρτία, καὶ οὐ λέγω τῇ πρὸς τὸν Θεόν, ἀλλὰ καὶ τῇ πρὸς τὸν πλησίον. Πῶς οὖν καὶ λῃσταὶ εἰρηνεύουσι, φησί; Πότε, εἰπέ μοι; Πάντως, ὅταν οὐ λῃστρικῷ τρόπῳ χρήσωνται. Ἂν γὰρ ἐν αὐτοῖς, οἷς ἂν διανέμωνται, μὴ τοὺς νόμους φυλάξωσι τοὺς τοῦ δικαίου, καὶ ἑκάστῳ ἀπονείμωσι τὸ δίκαιον, εὑρήσεις ἂν κἀκείνους ἐν πολέμοις καὶ μάχαις. Ὥστε οὐδὲ ἐν τοῖς κακοῖς τὴν εἰρήνην ἔστιν εὑρεῖν· πανταχοῦ δὲ ταύτην ἔστιν εὑρεῖν, ὅπου ἂν μετὰ δικαιοσύνης καὶ ἀρετῆς βιῶσιν»[30]. Τὸ ἴδιο συμβαίνει καὶ στὰ ἄλλα ἐπίπεδα τῆς πολιτειακῆς εἰρήνης. Ὅταν ὁ ἐργαζόμενος ἀδικεῖται ἀπὸ τὸν ἐργοδότη του δὲν μπορεῖ νὰ ὑπάρχη ἐργασιακὴ εἰρήνη. Ὅταν στὴν οἰκογένεια ὑπάρχει αὐταρχικὴ συμπεριφορὰ τῶν γονέων πρὸς τὰ τέκνα, αὐτὰ ἐρεθίζονται καὶ ἐπαναστατοῦν μὲ ἀποτέλεσμα τὴν φυγάδευσι τῆς οἰκογενειακῆς εἰρήνης καὶ γαλήνης. Γι’ αὐτὸ καὶ ὁ ἀπόστολος Παῦλος συνεβούλευε: «οἱ πατέρες, μὴ παροργίζετε τὰ τέκνα ὑμῶν ἀλλὰ ἐκτρέφετε αὐτὰ ἐν παιδείᾳ καὶ νουθεσίᾳ Κυρίου»[31].
Ἐμπόδια γιὰ τὴν ἐπικράτησι καὶ διατήρησι τῆς πολιτειακῆς εἰρήνης εἶναι ἡ πλεονεξία, ἡ ἐκμετάλλευσις, ἡ ἀδικία, ἡ ἀνελευθερία, ὁ ἀπολυταρχισμός, οἱ παρεξηγήσεις καὶ προκαταλήψεις, ἡ ἀπουσία διαλόγου καὶ πνεύματος ἐξευρέσεως λύσεων, κ.ἄ. Νὰ τονίσωμε ἐδῶ ὅτι στὶς κοινωνικὲς-πολιτειακὲς σχέσεις μεγάλη εἶναι ἡ ἐπίδρασις τῶν ἐμπλεκομένων προσώπων. Φωτισμένοι καὶ ἤρεμοι ἡγέτες μποροῦν μὲ τὴν παρουσία καὶ τὶς ἰδέες τους νὰ εἰρηνεύσουν τὰ πνεύματα, ἐν ἀντιθέσει μὲ τοὺς ἐμπαθεῖς καὶ ἰδιοτελεῖς ἡγέτες, οἱ ὁποῖοι κάνουν τὰ πράγματα χειρότερα.
Ἡ ἐπικράτησις τῆς πολιτειακῆς εἰρήνης προϋποθέτει τὴν τήρησι τῶν δύο θεμελιωδῶν ἀρχῶν, τὶς ὁποῖες προαναφέραμε, καθὼς καὶ ἕνα ἀγῶνα γιὰ τὴν ὑπέρβασι τῶν ἐμποδίων καὶ γιὰ τὴν διαφύλαξι τῆς εἰρήνης ἀπὸ τοὺς ἐπιβουλευομένους αὐτήν. Ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος τονίζει ἐπιγραμματικῶς ὅτι δὲν μπορεῖ νὰ ὑπάρξη πολιτειακὴ-κοινωνικὴ εἰρήνη ὅπου παραμένει ἡ ἰδιοτέλεια καὶ ὁ ἐγωισμός. «Ὅπου τὸ ἐμὸν καὶ τὸ σόν, ἐκεῖ πᾶσα μάχης ἰδέα καὶ φιλονεικίας ὑπόθεσις· ἔνθα δὲ τοῦτο μὴ ᾗ, τὰ τῆς εἰρήνης μετὰ πάσης ἀκριβείας πολιτεύεται»[32].
4. Ἐπίλογος
Ἡ εἰρήνη (προσωπικὴ καὶ πολιτειακὴ) εἶναι μία κατάστασις τοῦ ἀνθρώπου ἡ ὁποία μανθάνεται, γι’ αὐτὸ καὶ ἀπαιτεῖται ἀγωγὴ τῆς εἰρήνης. Ὁ ἄνθρωπος πρέπει νὰ ἐκπαιδευθῆ νὰ συμπεριφέρεται μὲ εἰρηνικὸ τρόπο, νὰ ἐπιλύη τὶς διαφορές του μὲ εἰρηνικὰ μέσα, νὰ διαχειρίζεται ὀρθῶς τὶς συγκρούσεις του. Ἀνθρωπίνως μία «παιδεία εἰρήνης»[33] θὰ βοηθοῦσε. Ἐκκλησιαστικῶς ἡ εἰρήνη, ὅπως εἴδαμε, ἀποκτᾶται μὲ τὴν ἄσκησι, τὴν μυστηριακὴ ζωὴ καὶ τὴν προσέγγισι τοῦ εἰρηνάρχου Θεοῦ. Καὶ αὐτὰ χρειάζονται παιδεία, καλλιέργεια καὶ ἐξάσκησι. Ἡ ἀγωγή, κατὰ συνέπειαν, γιὰ τὴν εἰρήνη καθίσταται ἀναγκαία.
Ἡ εἰρήνη μαζὶ μὲ τὴν ἀγάπη εἶναι τὰ ἰδιαίτερα χαρακτηριστικὰ τοῦ Χριστιανισμοῦ. «Πολλὰ μέν ἐστι τὰ χαρακτηρίζοντα τὸν Χριστιανισμόν, μᾶλλον δὲ πάντων καὶ κρεῖττον ἁπάντων ἡ πρὸς ἀλλήλους ἀγάπη καὶ ἡ εἰρήνη. Διὰ τοῦτο καὶ ὁ Χριστός φησιν· ‘εἰρήνην τὴν ἐμὴν δίδωμι ὑμῖν’· καὶ πάλιν, ‘ἐν τούτῳ γνώσονται πάντες, ὅτι ἐμοὶ μαθηταί ἐστε, ἐὰν ἀγαπᾶτε ἀλλήλους’»[34].
Ἡ ἀναζήτησις καὶ ἡ ἐπιδίωξις τῆς εἰρήνης εἶναι στὴν οὐσία της ἐκζήτησις καὶ ἀναζήτησις τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ὁ ζητῶν τὴν εἰρήνη οὐσιαστικῶς ἐκζητεῖ τὸ πρόσωπο τοῦ Κυρίου, ὅπως κατὰ ἀριστοτεχνικὸ τρόπο διδάσκει ὁ ἅγιος Βασίλειος: «῾Ζήτησον εἰρήνην, καὶ δίωξον αὐτήν'. Περὶ ταύτης εἴρηκεν ὁ Κύριος· 'εἰρήνην ἀφίημι ὑμῖν, εἰρήνην τὴν ἐμὴν δίδωμι ὑμῖν· οὐ καθὼς ὁ κόσμος δίδωσιν εἰρήνην, ἐγὼ δίδωμι ὑμῖν'. Ζήτησον οὖν τὴν τοῦ Κυρίου εἰρήνην καὶ δίωξον αὐτήν. Διώξεις δὲ οὐκ ἄλλως ἢ κατὰ σκοπὸν τρέχων εἰς τὸ βραβεῖον τῆς ἄνω κλήσεως. Ἄνω γάρ ἐστιν ἡ εἰρήνη ἡ ἀληθής. Ἐπεὶ ὅσον γε τῇ σαρκὶ συνδεδέμεθα χρόνον, πολλοῖς καὶ τοῖς ἐκταράσσουσιν ἡμᾶς συνεζεύγμεθα. Ζήτησον οὖν εἰρήνην, λύσιν τῶν τοῦ κόσμου τούτου θορύβων· κτῆσαι γαληνιῶντα νοῦν, ἀκύμονά τινα καὶ ἀτάραχον κατάστασιν τῆς ψυχῆς, μήτε ὑπὸ παθῶν σαλευομένην, μήτε ὑπὸ τῶν ψευδῶν δογμάτων διὰ πιθανότητος προκαλουμένων εἰς συγκατάθεσιν περιελκομένην, ἵνα κτήσῃ τὴν εἰρήνην τοῦ Θεοῦ τὴν ὑπερέχουσαν πάντα νοῦν, φρουροῦσαν τὴν καρδίαν σου. Ὁ ζητῶν εἰρήνην, Χριστὸν ἐκζητεῖ, ὅτι αὐτός ἐστιν ἡ εἰρήνη, ὃς ἔκτισε τοὺς δύο εἰς ἕνα καινὸν ἄνθρωπον, ποιῶν εἰρήνην καὶ εἰρηνοποιήσας διὰ τοῦ αἵματος τοῦ σταυροῦ αὐτοῦ, εἴτε τὰ ἐν τοῖς οὐρανοῖς, εἴτε τὰ ἐπὶ τῆς γῆς»[35].
Χρησιμοποιηθεισα Βιβλιογραφια
Ἀγγελοπούλου Ἰωάννου (ἐπιμ.), Ἡ ἄνωθεν εἰρήνη, Ἀθήνα: Ἐν πλῷ, χ.χ.
Χαρώνη Βασιλείου, Παιδαγωγικὴ ἀνθρωπολογία Μ. Βασιλείου, τόμ. Β’, Ἀθήνα 2003.
Χαρώνη Βασιλείου, Παιδαγωγικὴ ἀνθρωπολογία Ἰωάννου Χρυσοστόμου, τόμ. Β’, Ἀθήνα 1994.
* Ὁμιλία ἐκφωνηθεῖσα στὴν Γενικὴ Συνέλευσι τῆς Χριστιανικῆς Ἑνώσεως Ἐπιστημόνων στὶς 30.1.2006.
[1] Μ. Βασιλείου, Ἐπιστολὴ 156 (ΒΕΠ 55, 179). Πρβλ. Βασιλείου Χαρώνη, Παιδαγωγικὴ ἀνθρωπολογία Μ. Βασιλείου, τόμ.Β’ (Ἀθήνα 2003), σ. 33.
[2] Μ. Βασιλείου, Ἑρμηνεία εἰς τὸν ΚΗ’ Ψαλμόν, 8 (ΒΕΠ 52, 54). Πρβλ. Βασιλείου Χαρώνη, Παιδαγωγικὴ ἀνθρωπολογία Μ. Βασιλείου, τόμ. Β’ (Ἀθήνα 2003), σ. 31-32.
[3] Γρηγορίου Θεολόγου, Εἰρηνικὸς Β’ (ΚΒ’), 1 (ΒΕΠ 59, 166).
[4] Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς τὴν Α’ Κορινθίους, ὁμιλία Α’, 1 (PG 61, 14). Πρβλ. Βασιλείου Χαρώνη, Παιδαγωγικὴ ἀνθρωπολογία Ἰωάννου Χρυσοστόμου, τόμ. Β’, (Ἀθήνα 1994) , σ. 478.
[5] Γρηγορίου Θεολόγου, Ἀπολογητικὸς τῆς εἰς τὸν Πόντον φυγῆς (Β’), 83 (ΒΕΠ 58, 274).
[6] Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Περὶ τελείας ἀγάπης, 2 (PG 56, 281). Πρβλ. Βασιλείου Χαρώνη, Παιδαγωγικὴ ἀνθρωπολογία Ἰωάννου Χρυσοστόμου, τόμ. Β’, (Ἀθήνα 1994) , σ. 474.
[7] Γρηγορίου Θεολόγου, Εἰρηνικὸς Β’ (ΚΒ’), 16 (ΒΕΠ 59, 173).
[8] Ῥωμ. 12: 18.
[9] Μ. Βασιλείου, Ἐν λιμῷ καὶ αὐχμῷ, 2 (ΒΕΠ 54, 78-79).
[10] Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς τὸν Δ’ Ψαλμόν, 11 (PG 55, 58). Πρβλ. Βασιλείου Χαρώνη, Παιδαγωγικὴ ἀνθρωπολογία Ἰωάννου Χρυσοστόμου, τόμ. Β’, (Ἀθήνα 1994) , σ. 473- 474.
[11] Γαλ. 5: 22.
[12] Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς τὴν Ἐφεσίους, ὁμιλία Θ’, 3 (PG 62, 73). Πρβλ. Βασιλείου Χαρώνη, Παιδαγωγικὴ ἀνθρωπολογία Ἰωάννου Χρυσοστόμου, τόμ. Β’, (Ἀθήνα 1994), σ. 475.
[13] Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς Φιλιππησίους, ὁμιλία ΙΔ’ 2 (PG 62, 285). Πρβλ. Βασιλείου Χαρώνη, Παιδαγωγικὴ ἀνθρωπολογία Ἰωάννου Χρυσοστόμου, τόμ. Β’, (Ἀθήνα 1994), σ. 476.
[14] Ψαλμ. 119: 7.
[15] Γρηγορίου Θεολόγου, Εἰρηνικὸς Β’, 4-5 (ΒΕΠ 59, 167-168).
[16] Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς Δαυὶδ καὶ Σαούλ, ὁμιλία Β’ 2 (PG 54, 689). Πρβλ. Βασιλείου Χαρώνη, Παιδαγωγικὴ ἀνθρωπολογία Ἰωάννου Χρυσοστόμου, τόμ. Β’, (Ἀθήνα 1994), σ. 469.
[17] Μ. Βασιλείου, Εἰς τὸν ΚΘ’ Ψαλμόν, 6 (ΒΕΠ 52, 60). Πρβλ. Βασιλείου Χαρώνη, Παιδαγωγικὴ ἀνθρωπολογία Μ. Βασιλείου, τόμ. Β’ (Ἀθήνα 2003), σ. 36-37.
[18] Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς τὸν Δ’ Ψαλμόν, 10 (PG 55, 57-58).
[19] Μ.Βασιλείου, Ὅτι οὐκ ἔστιν αἴτιος τῶν κακῶν ὁ Θεός, 4 (ΒΕΠ 54, 91).
[20] Μ. Βασιλείου, Ἠθικά, ΜΘ’ (ΒΕΠ 53, 77). Πρβλ. Βασιλείου Χαρώνη, Παιδαγωγικὴ ἀνθρωπολογία Μ. Βασιλείου, τόμ. Β’ (Ἀθήνα 2003), σ. 35.
[21] Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς Φιλιππησίους, ὁμιλία ΙΔ’ 3 (PG 62, 286). Πρβλ. Βασιλείου Χαρώνη, Παιδαγωγικὴ ἀνθρωπολογία Ἰωάννου Χρυσοστόμου, τόμ. Β’, (Ἀθήνα 1994), σ. 466-467.
[22] Βλ. Ματθ. 5: 9: «μακάριοι οἱ εἰρηνοποιοί, ὅτι αὐτοὶ υἱοὶ Θεοῦ κληθήσονται».
[23] Ἐφεσ. 2: 14.
[24] Πρβλ. Ῥωμ. 8: 29.
[25] Μ. Βασιλείου, Ἐπιστολαί, 219 (ΒΕΠ 55, 261). Πρβλ. Βασιλείου Χαρώνη, Παιδαγωγικὴ ἀνθρωπολογία Μ. Βασιλείου, τόμ. Β’ (Ἀθήνα 2003), σ. 35.
[26] Ἡσ. 11: 1-9.
[27] Μιχ. 4: 1-4.
[28] Ῥωμ. 14: 17.
[29] Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς Α’ πρὸς Τιμόθεον, ὁμιλία Ζ’ 1 (PG 62, 535). Πρβλ. Βασιλείου Χαρώνη, Παιδαγωγικὴ ἀνθρωπολογία Ἰωάννου Χρυσοστόμου, τόμ. Β’, (Ἀθήνα 1994), σ. 469-470.
[30] Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς τὴν Ἐφεσίους, ὁμιλία Θ’ 3 (PG 62, 73).
[31] Ἐφεσ. 6: 4.
[32] Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς Γένεσιν, ὁμιλία ΛΓ’ 3 (PG 53, 309). Πρβλ. Βασιλείου Χαρώνη, Παιδαγωγικὴ ἀνθρωπολογία Ἰωάννου Χρυσοστόμου, τόμ. Β’, (Ἀθήνα 1994), σ. 474.
[33] Βλ. Ἰωάννη Μαρκαντώνη, Παιδεία Εἰρήνης (Ἀθῆναι 1977).
[34] Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς Ἑβραίους, ὁμιλία ΛΑ’ 1 (PG 63, 213). Πρβλ. Βασιλείου Χαρώνη, Παιδαγωγικὴ ἀνθρωπολογία Ἰωάννου Χρυσοστόμου, τόμ. Β’, (Ἀθήνα 1994), σ. 468.
[35] Μ. Βασιλείου, Ὁμιλίαι εἰς τοὺς Ψαλμούς, ΛΓ’ 10 (ΒΕΠ 52, 87).
