ΙΩΑΝΝΟΥ Κ. ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΥ
«Οἱ πειρασμοὶ στὴν ζωή μας»
Κοινωνία 43 (2000) 37-45
Ἡ ἀρχικὴ ἔννοια τῆς λέξεως πειράζω εἶναι δοκιμάζω, ἐξετάζω. Ὁ πειρασμὸς εἶναι μία δοκιμασία, μία ἐξέτασις. «Ἡ λέξις δοκιμασία φέρνει στὸ νοῦ μας δύο εἰδῶν πραγματικότητες. Ἡ πρώτη στρέφεται πρὸς τὴν ἐνέργεια: μιὰ ἐξέταση, ἕνας διαγωνισμός. Ἡ δεύτερη συνδέεται μὲ τὸν πόνο: μιὰ ἀσθένεια, ἕνα πένθος, μιὰ ἀποτυχία. Κι ἂν ἡ λέξη πέρασε ἀπὸ τὴν πρώτη ἔννοια στὴ δεύτερη, εἶναι γιατί, χωρὶς ἀμφιβολία, ὁ πόνος, σύμφωνα μὲ μιὰ ἤδη θρησκευτικὴ σοφία, θεωρήθηκε ὡς δοκιμασία ποὺ ἀποκαλύπτει τὸν ἄνθρωπο»1. Τὰ ρήματα πειράζω καὶ δοκιμάζω χρησιμοποιοῦνται πολλὲς φορὲς ὡς συνώνυμα στὴν Βίβλο: «ἑαυτοὺς πειράζετε εἰ ἐστὲ ἐν τῇ πίστει, ἑαυτοὺς δοκιμάζετε», συμβουλεύει ὁ ἀπόστολος Παῦλος2. Ἡ ἔννοια τοῦ πειρασμοῦ - δοκιμασίας εἶναι σὲ πολλὲς περιπτώσεις οὐδέτερος, ὄχι ἀρνητική. «Ὅπως ἕνα μεταλλικὸ μίγμα ἢ ὅπως ὁ ἔφηβος, ὁ ἄνθρωπος πρέπει νὰ “ὑποβληθεῖ σὲ δοκιμασία”, χωρὶς νὰ ὑπάρχει σ' αὐτὸ τίποτα τὸ ὀδυνηρό»3. Ὅπως σημειώνει καὶ πάλι ὁ ἅγιος Παῦλος «ἑκάστου τὸ ἔργον ὁποῖόν ἐστιν τὸ πῦρ δοκιμάσει»4. Ἀργότερα ὅμως οἱ δύο λέξεις ἀποκτοῦν διαφορετικὴ σημασία· ἡ δοκιμασία θεωρεῖται ὡς θετική, ἐνῷ ὁ πειρασμὸς ὡς ἀρνητικός. «Ὁ Θεὸς δοκιμάζει τοὺς δικούς του», ἐνῷ «ὁ Σατανᾶς τοὺς πειράζει»5.
Ὡς πειρασμὸς θεωρεῖται κάθε κατάστασις, ἡ ὁποία ἐμποδίζει τὸν ἄνθρωπο νὰ ἐπιτύχη τὸν σκοπὸ τῆς ζωῆς του, τὴν ὁμοίωσί του μὲ τὸν Θεό. Μπορεῖ νὰ εἶναι συγκεκριμένα πρόσωπα ἢ πράγματα, τὰ ὁποῖα μᾶς ἀποπροσανατολίζουν καὶ μᾶς ἐκτρέπουν ἀπὸ τὴν πορεία μας, ἀλλὰ μπορεῖ νὰ εἶναι καὶ ὁλόκληρο τὸ πνεῦμα τῆς ἐποχῆς: πνεῦμα αἰσθησιασμοῦ, εὐημερίας, καλοζωίας, ἡδονοθηρίας, αὐταρκείας6. Ὁ τεχνοκρατούμενος σύγχρονος τρόπος ζωῆς γίνεται ἰσχυρὸ ἐμπόδιο γιὰ τὴν πνευματικὴ ἐξέλιξι τοῦ χριστιανοῦ. «Εἰς τὸ τέλος τῆς ἡμέρας, ἀκόμη καὶ ὁ πνευματικώτερος τῶν ἀνθρώπων εἶναι δυνατὸν νὰ αἰσθανθῇ τὸν ἑαυτόν του ἐξηντηλημένον, ἐξουθενωμένον καὶ τελείως ἀποδιωργανωμένον ἀπὸ τὸν συνεχῆ θόρυβον τῶν μηχανῶν, ἀπὸ τὴν ἀναρχικὴν ποικιλίαν τῶν παραστάσεων ποὺ ἐκτυλίσσονται ἐνώπιον τῶν ὀφθαλμῶν του, ἀπὸ τὰ ἐκτυφλωτικὰ φῶτα καὶ τὸν στάσιμον ἀέρα τῶν γραφείων, τῶν καταστημάτων ἢ ἁπλῶς τῶν ὁδῶν»7.
Οἱ πειρασμοὶ μποροῦν νὰ διακριθοῦν σὲ τρεῖς κατηγορίες ἀναλόγως τῆς προελεύσεως αὐτῶν. Οἱ προερχόμενοι ἀπὸ τὸν Θεό, οἱ ὁποῖοι πολλάκις ὀνομάζονται δοκιμασίες, οἱ προερχόμενοι ἀπὸ τὸν διάβολο καὶ οἱ προερχόμενοι ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν ἄνθρωπο. «Ὁ Θεὸς δοκιμάζει τὸν ἄνθρωπο γιὰ νὰ γνωρίσει τὰ βάθη τῆς καρδιᾶς του (Δτ. 8,2) καὶ γιὰ νὰ τοῦ δώσει τὴ ζωὴ (Ἰακ. 1,12)»8. Ἡ διαφορὰ πειρασμοῦ καὶ δοκιμασίας φαίνεται ἀπὸ τὸ διαφορετικὸ ἀποτέλεσμά των. «Ἡ δοκιμασία ὑπηρετεῖ τὴ ζωή ..., ἐνῶ ὁ πειρασμὸς “ἀποκύει θάνατον” ... Ἡ δοκιμασία εἶναι δῶρο τῆς χάριτος, ὁ πειρασμὸς εἶναι πρόσκληση στὴν ἁμαρτία»9.
Μία ἄλλη διάκρισις τῶν πειρασμῶν εἶναι σὲ ἀκουσίους καὶ ἑκουσίους. «Τοὺς μὲν ἀκουσίους πειρασμοὺς ἐπιτρέπει ὁ Θεὸς πρὸς δοκιμασίαν, τοὺς δὲ ἑκουσίους προβάλλει ὁ δαίμων, ἀναμένων τὴν ἐκ μέρους τοῦ ἀνθρώπου υἱοθέτησιν αὐτῶν, ὥστε νὰ καταλήξουν εἰς ἁμαρτίαν καί, κατὰ συνέπειαν, νὰ βλάψουν τὴν ψυχὴν καὶ νὰ κλονίσουν τὴν πρὸς τὸν Θεὸν πίστιν»10.
Γενικῶς ὁ διάβολος χρησιμοποιεῖ δύο γενικὰ εἴδη πειρασμῶν: τοὺς πειρασμοὺς τῆς ἡδονῆς καὶ τοὺς πειρασμοὺς τῆς ὀδύνης. Διδάσκει ὁ ἅγιος Βασίλειος: «Διπλοῦν τὸ εἶδος τῶν πειρασμῶν. Ἢ γὰρ αἱ θλίψεις βασανίζουσι τὰς καρδίας, ὥσπερ χρυσὸν ἐν καμίνῳ, διὰ τῆς ὑπομονῆς τὸ δόκιμον αὐτῶν ἀπελέγχουσαι ἢ καὶ πολλάκις αὐταὶ αἱ εὐθηνίαι τοῦ βίου ἀντὶ πειρατηρίου γίνονται τοῖς πολλοῖς»11. Κατὰ τὸν ἅγιο Μακάριο οἱ ψυχὲς ἐκπίπτουν τῆς χάριτος ἀπὸ δύο πραγμάτων: «ἢ ὅτι τὰς ἐπιφερομένας θλίψεις οὐχ ὑπομένουσιν ἢ ὅτι εἰς τὰς ἡδονὰς τῆς ἁμαρτίας ἐνηδυνθεῖσαι ἀπέμειναν»12. Κατὰ τὴν ἐπιγραμματικὴ ρῆσι τοῦ ἁγίου Μαξίμου «διὰ ... τὴν ἡδονὴν ἀγαπῶμεν τὰ πάθη καὶ διὰ τὴν ὀδύνην φεύγομεν τὴν ἀρετήν»13.
Ὁ ἅγιος Μάξιμος μᾶς διδάσκει γιὰ ποιοὺς γενικοὺς λόγους ὑπάρχουν οἱ πειρασμοὶ στὴν ζωὴ τῶν χριστιανῶν. «Διὰ πέντε αἰτίας, φησί, παραχωρεῖσθαι ἡμᾶς ὑπὸ τοῦ Θεοῦ πολεμεῖσθαι ὑπὸ δαιμόνων. Καὶ πρώτην μὲν εἶναι, φασίν, ἵνα πολεμούμενοι καὶ ἀντιπολεμοῦντες, εἰς διάκρισιν τῆς ἀρετῆς καὶ τῆς κακίας ἔλθωμεν. Δευτέραν δέ, ἵνα πολέμῳ καὶ πόνῳ τὴν ἀρετὴν κτώμενοι, βεβαίαν αὐτὴν καὶ ἀμετάπτωτον ἕξωμεν. Τρίτην δέ, ἵνα προκόπτοντες εἰς τὴν ἀρετήν, μὴ ὑψηλοφρονῶμεν, ἀλλὰ μάθωμεν ταπεινοφρονεῖν. Τετάρτην δέ, ἵνα πειρασθέντες τῆς κακίας, τέλειον μῖσος αὐτὴν μισήσωμεν. Πέμπτην δὲ ἐπὶ πάσαις, ἵνα ἀπαθεῖς γενόμενοι, μὴ ἐπιλαθώμεθα τῆς οἰκείας ἀσθενείας, μήτε τῆς τοῦ βοηθήσαντος δυνάμεως»14.
Εἰδικώτερα οἱ πειρασμοὶ ἀρχικῶς γίνονται πρὸς διάγνωσιν τῆς πιστότητός μας στὸν Θεό. Ὁ Ἀβραὰμ «ἐν πειρασμῷ εὑρέθη πιστός»15. Τὸ ἴδιο καὶ τόσα ἄλλα πρόσωπα τῆς Π. καὶ Κ. Διαθήκης. Στὸ Δευτερονόμιο μάλιστα διαβάζομε ὅτι πολλὲς ἀπὸ τὶς δοκιμασίες τοῦ λαοῦ στὴν ἔρημο ἔγιναν πρὸς διακρίβωσιν τῆς πιστότητός του. «Καὶ μνησθήσῃ πᾶσαν τὴν ὁδόν, ἣν ἤγαγέν σε Κύριος ὁ Θεός σου ἐν τῇ ἐρήμῳ, ὅπως ἂν κακώσῃ σε καὶ ἐκπειράσῃ σε καὶ διαγνωσθῇ τὰ ἐν τῇ καρδίᾳ σου, εἰ φυλάξῃ τὰς ἐντολὰς αὐτοῦ ἢ οὔ»16. Κατὰ τὸν Ὠριγένη οἱ πειρασμοὶ γίνονται πρὸς ἐξέτασιν τῆς ἀγάπης μας πρὸς τὸν Θεό. «Δοκίμιον οὖν καὶ ἐξεταστήριον τῆς πρὸς τὸ θεῖον ἀγάπης νομιστέον ἡμῖν γεγονέναι τὸν ἑστηκότα πειρασμόν»17.
Οἱ πειρασμοὶ μποροῦν νὰ συνδράμουν στὴν αὐτογνωσία τοῦ χριστιανοῦ. «Ἐκ γὰρ τῶν πολλῶν πειρασμῶν καὶ τῆς τούτων ὑπομονῆς γίνεταί τις ἔμπειρος, κἀκ τούτου γινώσκει τὴν ἰδίαν ἀσθένειαν καὶ τὴν τοῦ Θεοῦ δύναμιν»18. Κατ' ἄλλον ἀσκητικὸ συγγραφέα «πᾶσα θλῖψις ἐλέγχει τὴν ῥοπὴν τοῦ θελήματος, εἴτε εἰς δεξιὰ ῥέπει, εἴτε εἰς ἀριστερά. Διὰ τοῦτο ἡ συμβατικὴ θλῖψις, πειρασμὸς ὀνομάζεται τῷ μετόχῳ, πεῖραν τῶν κεκρυμένων θελημάτων παρέχουσα»19. Ἐδῶ συνδέεται ἡ λέξις πειρασμὸς μὲ τὴν λέξι πεῖρα.
Οἱ πειρασμοὶ ἔχουν τὴν σημασία τοῦ ἀγῶνος καὶ τῆς ἀθλήσεως, μέσῳ τῶν ὁποίων ὁ χριστιανὸς ἀναδεικνύεται νικητὴς τοῦ διαβόλου. Διδάσκει ὁ ἅγιος Βασίλειος: «ὁ δὲ λέγων μὴ πρέπει τῷ δικαίῳ τὴν θλίψιν, οὐδὲν ἕτερον λέγει ἢ μὴ ἁρμόζειν τῷ ἀθλητῇ τὸν ἀνταγωνιστήν. Μὴ ἀγωνιζόμενος δὲ ὁ ἀθλητὴς τίνας ἕξει τῶν στεφάνων τὰς ὑποθέσεις;»20. «Τῷ ὄντι γὰρ τοῖς καλῶς παρεσκευασμένοις αἱ θλίψεις οἱονεὶ τροφαί τινες εἰσιν ἀθλητικαὶ καὶ γυμνάσια, ἐπὶ τὴν πατρώαν δόξαν τὸν ἀγωνιστὴν προβιβάζουσαι»21. Κατὰ τὸν ἅγιο Ἰωάννη τὸν Χρυσόστομο «σῶμα τὸ μὲν ἀργὸν καὶ ἀκίνητον νοσῶδες καὶ ἀηδές, τὸ δὲ κινούμενον καὶ κάμνον καὶ ταλαιπωρούμενον ὡραιότερον καὶ ὑγιεινότερον· τοῦτο δὲ ἐπὶ ψυχῆς εὕροι τις ἄν. Καὶ σίδηρος κείμενος μὲν διαφθείρεται, ἐργαζόμενος δὲ λάμπει· καὶ ψυχὴ ὡσαύτως κινουμένη· κίνησις δὲ ψυχῆς αἱ περιστάσεις αὗται»22.
Οἱ πειρασμοὶ ἐπιτρέπονται νὰ προσβάλλουν τοὺς χριστιανοὺς πρὸς ἴασιν τῆς ψυχῆς των. «Πᾶς πειρασμός, ὡς ἰατρεία ἐκ Θεοῦ παραχωρεῖται, πρὸς ἴασιν ψυχῆς τοῦ νοσοῦντος»23. Διδάσκει ὁ ἅγιος Ἀντώνιος: «Ἄτοπον γάρ, τοῖς μὲν ἰατροῖς καὶ πικρὰ καὶ οὐκ ἀρέσκοντα ἡμῖν παρέχουσι φάρμακα, εὐχαριστεῖν ὑπὲρ τῆς ὑγείας τοῦ σώματος· τῷ δὲ Θεῷ ὑπὲρ τῶν δοκούντων ἡμῖν δυσχερῶν ἀχαριστεῖν καὶ μὴ γινώσκειν, ὅτι πάντα δεόντως καὶ εἰς τὸ συμφέρον ἡμῖν κατὰ πρόνοιαν αὐτοῦ γίνεται»24. Ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος ἀναλύει περισσότερο αὐτὴν τὴν σκοπιμότητα τῶν πειρασμῶν. Λέγει: «Μὴ ἀπατῶμεν ἑαυτούς· οὐκ ἔστιν ἡμῖν ὁ διάβολος αἴτιος, ἐὰν νήφωμεν· ἐκεῖνος ἡμᾶς μᾶλλον ἀφυπνίζει, ἐκεῖνος ἡμᾶς διεγείρει. Εἰπὲ γάρ μοι (τέως ταῦτα ἐξετάσωμεν), μὴ ἔστω θηρία, μὴ ἔστω ἀνωμαλία ἀέρων, μὴ νόσος, μὴ λῦπαι, μὴ ἀθυμίαι, μὴ ἕτερόν τι τῶν τοιούτων· τί οὐκ ἂν ἐγένετο ἄνθρωπος; Χοῖρος μᾶλλον ἢ ἄνθρωπος, δοκῶ μοι, γέγονεν ἄν, γαστριζόμενος καὶ μεθύων, καὶ ὑπὸ μηδενὸς τούτων ἐνοχλούμενος. Νῦν δὲ αἱ φροντίδες καὶ αἱ μέριμναι γυμνάσιόν εἰσι φιλοσοφίας καὶ διδασκαλεῖον, καὶ ἀγωγὴ παιδείας ἀρίστης»25. Ἰδιαιτέρως οἱ πειρασμοὶ λειτουργοῦν ὡς κατασταλτικὰ τῆς οἰήσεως. Οἱ «πειρασμοὶ χαλινὸς ὑπάρχουσι, χαλινοῦν δυνάμενοι τὸ ἀνθρώπινον φύσημα, τῇ τοῦ Θεοῦ προνοίᾳ»26. Κατὰ τὸν ἅγιο Μακάριο ὁ ἄνθρωπος «πειράζεται ἐν θλίψεσι πολλαῖς, καὶ τότε φανεροῦται αὐτοῦ ἡ οἴησις, ὅτι γυμνὸς καὶ ταλαίπωρος ὑπάρχει»27.
Οἱ πειρασμοὶ θεωροῦνται ἀπαραίτητοι στοὺς ἐπιζητοῦντες τὴν εὐσέβεια. «Τέκνον, εἰ προσέρχῃ δουλεύειν Κυρίῳ, ἑτοίμασον τὴν ψυχήν σου εἰς πειρασμόν· εὔθυνον τὴν καρδίαν σου καὶ καρτέρησον καὶ μὴ σπεύσῃς ἐν καιρῷ ἐπαγωγῆς· κολλήθητι αὐτῷ καὶ μὴ ἀποστῇς, ἵνα αὐξηθῇς ἐπ' ἐσχατων σου»28. Κατὰ τὸν Δίδυμο Ἀλεξανδρέα πᾶν «τὸ ὑπὸ Θεοῦ ἐπιφερόμενον, χρησίμως ἐπιφέρεται, τυγχάνον ἢ ἀγαθοῦ ποιητικὸν ἢ κωλυτικὸν κακοῦ»29. Γι' αὐτὸ ὁσάκις «ἐὰν θλιβῇς, τοσαυτάκις καὶ τράπεζά σοι παρατίθεται πνευματική»30. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνὸς τονίζει ὅτι «δεῖ γινώσκειν ὡς πᾶσαι αἱ σκυθρωπαὶ ἐπιφοραὶ τοῖς μετ' εὐχαριστίας δεχομένοις πρὸς σωτηρίαν ἐπάγονται καὶ πάντως ὠφελείας γίνονται πρόξενοι»31. Ἡ ὀδύνη, ποὺ προέρχεται ἀπὸ πολλοὺς πειρασμούς, εἶναι τὸ τίμημα τῆς ὁμοιώσεως τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὸν Θεό. Ὁ ἄνθρωπος «ὑποφέρει καὶ γεύεται κάθε ὀδύνη, γιατὶ ἀκριβῶς πρέπει νὰ περάσει ἀπὸ τὸ μηδέν, νὰ τὸ ξεπεράσει καὶ νὰ ὁμοιωθεῖ μὲ τὸν Θεό»32. Ὠφέλεια τοῦ πειρασθέντος χριστιανοῦ εἶναι ὅτι «ξέρει νὰ διακρίνει, νὰ ἐπαληθεύει, νὰ "δοκιμάζει" τὰ πάντα»33. Κατὰ τὸν Σωφρόνιο Σαχάρωφ οἱ δοκιμασίες τῶν χριστιανῶν μποροῦν νὰ τοὺς προσφέρουν μιὰ γεῦσι τοῦ πόνου καὶ τῆς ὀδύνης τοῦ συνόλου τῆς ἀνθρωπότητος34. Στὸ παράπονο δὲ πολλῶν χριστιανῶν γιατὶ οἱ πειρασμοὶ νὰ ἀπευθύνωνται μόνον πρὸς τοὺς δικαίους ὁ νηπτικὸς Πατὴρ Ἰωάννης Καρπάθιος ἀπαντᾶ: «Ἀλλ' αὐτὸς λέγεις, ὅτι ὀργίζομαι, ὅταν βλέπω μηδὲν πειραζομένους τοὺς κοσμικούς, καὶ δεινῶς διαπρίομαι. Ἀλλ' ἴσθι, ἀγαπητέ, ὅτι οὐ χρείαν ἔχει ὁ σατανᾶς πειράζειν τοὺς αὐτοπειράστους καὶ ἀεὶ εἰς τὰ χαμαὶ συρομένους διὰ τῶν βιοτικῶν πραγμάτων. Γίνωσκε δὲ καὶ τοῦτο, ὅτι τοῖς πειραζομένοις τὰ βραβεῖα ἀπόκεινται καὶ οἱ στέφανοι, οὐ γὰρ τοῖς μὴ μεριμνῶσι περὶ Θεοῦ, οὐδὲ τοῖς ὑπτίως κειμένοις καὶ ῥέγχουσι κοσμικοῖς»35. Καὶ ἡ ἀνθρωπίνη πεῖρα βεβαιώνει τὸ γεγονὸς ὅτι οἱ δυσκολίες τῆς ζωῆς, ἀξιοποιούμενες, μποροῦν νὰ ἀποφέρουν σημαντικὰ ἀποτελέσματα. «Ὅ,τι κι ἂν πέτυχα στὴ ζωή μου - τὸ κῦρος, τὴ σιγουριά, τὴν ἐσωτερική μου ἰσορροπία - τὸ πέτυχα χάρη στὰ ἐμπόδια ποὺ βρεθῆκαν στὸ δρόμο μου» σημειώνει ἕνας λογοτέχνης36. Καὶ συμπληρώνει ἕνας ψυχίατρος: «πολλὲς φορές, ἀκριβῶς τέτοιες ἐξαιρετικὰ δύσκολες συνθῆκες ζωῆς εἶναι ποὺ δίνουν στὸν ἄνθρωπο τὴ δυνατότητα νὰ τὶς ξεπεράσει μὲ μιὰ πνευματικὴ τοποθέτηση ἀπέναντι στὴ ζωή. Ἀλλὰ ἀντὶ νὰ θεωρήσουν τὶς δύσκολες αὐτὲς συνθῆκες τῆς ζωῆς σὰν ἕνα κίνητρο γιὰ νὰ δοκιμάσουν τὴν ἐσωτερική τους δύναμη, δὲν δίνουν τὴ δέουσα βαρύτητα στὴ ζωὴ αὐτὴ καὶ τὴν ὑποτιμοῦν, κλείνονται στὸν ἑαυτό τους καὶ ζοῦν στὸ παρελθόν»37.
Ὁ ἀββᾶς Ἰσαὰκ ὁ Σῦρος διδάσκει ὅτι οἱ πειρασμοί, ἀξιοποιούμενοι, ὠφελοῦν τοὺς πάντες. «Παντὶ ἀνθρώπῳ ὠφελεῖ ὁ πειρασμός ... Οἱ ἀγωνισταὶ πειράζονται, ἵνα προσθήσωσι τῷ πλούτῳ αὐτῶν· οἱ χαῦνοι, ἵνα ἐκ τῶν βλαπτόντων φυλάξονται ἑαυτούς· καὶ οἱ ὑπνώττοντες, ἵνα εἰς ἐξυπνισμὸν εὐτρεπισθῶσι· καὶ οἱ μακρὰν ὄντες, ἵνα προσεγγίσωσι τῷ Θεῷ· οἱ δὲ οἰκεῖοι, ἵνα ἐν παρρησίᾳ εἰσοικισθῶσι»38.
Οἱ πειρασμοὶ εἶναι ἀναγκαῖοι ἀπὸ τὴν στιγμὴ ποὺ καὶ ὁ ἴδιος ὁ Κύριός μας ἐπειράσθη ἀπὸ τὸν διάβολο. «Εἰ γὰρ τὸν Χριστὸν πειράζειν οὐκ ὤκνησεν ὁ διάβολος, ἀλλ' ἀναισχυντίας ὑπερβολῇ καὶ κατὰ τοῦ Δεσπότου τετόλμηκε· πῶς τῶν κατὰ σοῦ μηχανημάτων παύσηται;»39. Ὁ Χριστὸς ἐπειράσθη ἀπὸ τὸν διάβολο κατὰ τὴν ἔναρξι τοῦ ἀπολυτρωτικοῦ του ἔργου στὴν ἔρημο, καθ' ὅλην τὴν διάρκεια τοῦ ἔργου του μὲ τὰ ἐμπόδια, τὰ προερχόμενα ἀπὸ ἐχθροὺς καὶ φίλους, καὶ στὸ τέλος τοῦ ἔργου του μὲ τὸν τελευταῖο πειρασμό, ὁ ὁποῖος ξεκίνησε στὸν κῆπο τῆς Γεθσημανῆ καὶ ὡλοκληρώθη στὴν ἀγωνία τοῦ Σταυροῦ. «Ὁ Σταυρὸς εἶναι ἡ μεγάλη δοκιμασία ... ὅπου ὁ Θεὸς "ἀποδεικνύει" τὴν ἀγάπη του»40.
Αἴτιος τῆς δοκιμασίας (ὄχι τοῦ πειρασμοῦ) μπορεῖ νὰ χαρακτηρισθῆ ὁ Θεός. Στὴν Π. Διαθήκη ἀναγινώσκομε: «Ἐὰν δὲ ἀναστῇ ἐν σοὶ προφήτης ἢ ἐνυπνιαζόμενος ἐνύπνιον καὶ δῷ σοι σημεῖον ἢ τέρας καὶ ἔλθῃ τὸ σημεῖον ἢ τὸ τέρας, ὃ ἐλάλησεν πρὸς σὲ λέγων Πορευθῶμεν καὶ λατρεύσωμεν θεοῖς ἑτέροις, οὓς οὐκ οἴδατε, οὐκ ἀκούσεσθε τῶν λόγων τοῦ προφήτου ἐκείνου ἢ τοῦ ἐνυπνιαζομένου τὸ ἐνύπνιον ἐκεῖνο, ὅτι πειράζει Κύριος ὁ Θεὸς ὑμᾶς εἰδέναι εἰ ἀγαπᾶτε Κύριον τὸν Θεὸν ὑμῶν ἐξ ὅλης τῆς καρδίας ὑμῶν καὶ ἐξ ὅλης τῆς ψυχῆς ὑμῶν. ὀπίσω Κυρίου τοῦ Θεοῦ ὑμῶν πορεύεσθε καὶ αὐτὸν φοβηθήσεσθε καὶ τὰς ἐντολὰς αὐτοῦ φυλάξεσθε καὶ τῆς φωνῆς αὐτοῦ ἀκούσεσθε καὶ αὐτῷ προστεθήσεσθε»41.
Γενικῶς μποροῦμε νὰ ποῦμε ὅτι «ὁ Θεὸς ἐρευνᾶ τὶς καρδιὲς καὶ τὶς δοκιμάζει ... ἐπιτρέποντας ἁπλῶς τὸν πειρασμὸ ..., ὁ ὁποῖος προέρχεται ἀπὸ τὸν πειράζοντα ... μέσω τοῦ κόσμου»42. Αἴτιοι τῶν πειρασμῶν εἶναι ὁ διάβολος, ὁ ἐκτὸς Θεοῦ κείμενος κόσμος καὶ οἱ ἐπιθυμίες ἑνὸς ἑκάστου. Διδάσκει ὁ ἅγιος Ἰάκωβος: «μηδεὶς πειραζόμενος λεγέτω ὅτι ἀπὸ Θεοῦ πειράζομαι· ὁ γὰρ Θεὸς ἀπείραστός ἐστιν κακῶν, πειράζει δὲ αὐτὸς οὐδένα. ἕκαστος δὲ πειράζεται ὑπὸ τῆς ἰδίας ἐπιθυμίας ἐξελκόμενος καὶ δελεαζόμενος· εἶτα ἡ ἐπιθυμία συλλαβοῦσα τίκτει ἁμαρτίαν, ἡ δὲ ἁμαρτία ἀποτελεσθεῖσα ἀποκύει θάνατον»43. Κατὰ τὸν ἅγιο Μάξιμο «ὁ μὲν ἐχέφρων, τῶν θείων κριμάτων τὴν ἰατρείαν ἀναλογιζόμενος, εὐχαρίστως φέρει τὰς διὰ τούτων ἐπισυμβαινούσας αὐτῷ συμφοράς, μηδένα ἄλλον τούτων αἴτιον, ἢ τὰς ἑαυτοῦ ἁμαρτίας λογιζόμενος. Ὁ δὲ ἄφρων, τὴν τοῦ Θεοῦ ἀγνοῶν σοφωτάτην πρόνοιαν, ἁμαρτάνων καὶ παιδευόμενος, ἢ τὸν Θεὸν ἢ τοὺς ἀνθρώπους τῶν ἑαυτοῦ κακῶν αἰτίους λογίζεται»44. Κατὰ μία διαβάθμισι «οἱ δαίμονες πολεμοῦν τοὺς ἁγίους, ἐνῶ τὰ θελήματα τοὺς ἀτελεστέρους»45.
Οἱ πειρασμοὶ ὅμως, οἱ προερχόμενοι ἐκ τοῦ διαβόλου, προσβάλλον τοὺς ἀνθρώπους πάντοτε κατὰ θείαν παραχώρησι· «ἐπιτρέπει δηλαδὴ ὁ Θεὸς εἰς τὸν διάβολον, εἴς τινας στιγμάς, νὰ πειράξῃ ἕνα ἄνθρωπον»46. Αὐτὸ φαίνεται παραστατικώτατα στὸ 1ο καὶ 2ο κεφ. τοῦ Ἰώβ, ὅπου ὁ Θεὸς δίδει τὴν ἄδεια στὸν διάβολο νὰ πειράξῃ τὸν Ἰὼβ μέχρι ἑνὸς συγκεκριμένου ὁρίου κάθε φορά47. Ἐμμέσως ἀποδεικνύεται καὶ ἀπὸ τὸ λόγιο τοῦ Ἰησοῦ πρὸς τὸν Πέτρο: «Σίμων, Σίμων, ἰδοὺ ὁ σατανᾶς ἐξῃτήσατο ὑμᾶς τοῦ σινιάσαι ὡς τὸν σῖτον· ἐγὼ δὲ ἐδεήθην περὶ σοῦ ἵνα μὴ ἐκλίπῃ ἡ πίστις σου»48.
Οἱ πειρασμοὶ ποικίλουν ἀπὸ ἄνθρωπο σὲ ἄνθρωπο. Οἱ δαίμονες προσπαθοῦν νὰ ἀνακαλύψουν ἀδύνατα σημεῖα στὴν πανοπλία ἑκάστου χριστιανοῦ, ὥστε τὰ βέλη των νὰ τὸν τρώσουν καιρίως. Γι' αὐτὸ καὶ ὅλοι οἱ ἄνθρωποι ἔχουν πειρασμοὺς ποὺ προσιδιάζουν σ' αὐτούς. (Π.χ. ἕνας πανεπιστημιακὸς ἔχει πειρασμοὺς φιλοδοξίας, οἰήσεως, ἕνας ἔμπορος πειρασμοὺς ἀθεμίτου κέρδους, ἕνας νέος σεξουαλικοὺς πειρασμοὺς κ.λπ.). Κατὰ τὴν ἀσκητικὴ παράδοσι μάλιστα τῆς Ἐκκλησίας μας οἱ δαίμονες ἔχουν ἐξειδικευθῆ σὲ κάποιο συγκεκριμένο ἁμάρτημα (π.χ. δαίμων πορνείας, θυμοῦ, οἰήσεως, κ.λπ.). Συνήθως ἐκκινοῦν μὲ πειρασμοὺς ἡδονῆς καὶ καταφεύγουν στοὺς πειρασμοὺς τῆς ὀδύνης, ὡς ἰσχυροτέρους. Χρησιμοποιοῦν κάθε δυνατὸ τρόπο προσβολῆς τοῦ νοῦ τοῦ ἀνθρώπου (λογισμούς, πρόσωπα, φαντασία, ἀντικείμενα, καταστάσεις, ἀξιώματα, ἀσθένειες, συμφορές, κ.λπ.). Συνήθως ἐκδηλώνονται ὅταν ὁ χριστιανὸς εὑρίσκεται σὲ ἀμέλεια καὶ ἀπροσεξία ἢ ὅταν εὑρίσκεται σὲ ὕψη ἀρετῆς. Τότε ἐπέρχονται ἰσχυρότατοι πειρασμοί. «Τοτηνικαῦτα ὁ ἐχθρὸς ἀγρίοις ἡμᾶς καὶ φοβεροῖς προσυπαντᾷ πειρασμοῖς, ὅταν αἴσθηται τὴν ψυχὴν μεγάλων ἀρετῆς μέτρων ἐπιλαβομένην. ... Καὶ τοσοῦτον φθονερῶς ὁ μισάνθρωπος ἐκπειράζει, ὥστε ἐξαπορεῖσθαι ἡμᾶς καὶ τοῦ ζῆν· ἀγνοεῖν δὲ ἄρα ὁ μάταιος ὅσων πρόξενος ἡμῖν γίνεται ἀγαθῶν, δοκίμους τε ἐντεῦθεν ἡμᾶς διὰ τῆς ὑπομονῆς ἐργαζόμενος καὶ λαμπροτέρους τοὺς στεφάνους πλέκων ἡμῖν»49.
Γιὰ τὴν ἀντιμετώπισι τῶν πειρασμῶν θὰ πρέπει νὰ συνειδητοποιήσωμε ἐξ ἀρχῆς ὅτι δὲν εἶναι ἁμαρτία ὁ πειρασμός, ἀλλὰ ὅτι μπορεῖ νὰ ὁδηγήση στὴν ἁμαρτία. «Διὰ νὰ γίνῃ ὁ πειρασμὸς ἁμαρτία, πρέπει νὰ ὑπάρξῃ ἡ συγκατάθεσις ἐκ μέρους τοῦ ἐκπειραζομένου»50.
Κατὰ δεύτερον θὰ πρέπει νὰ πιστεύσωμε ὅτι μποροῦμε νὰ τοὺς ἀντιμετωπίσωμε καὶ νὰ νικήσωμε, θείᾳ χάριτι. Κατὰ τὴν ρητὴ διδασκαλία τῆς Γραφῆς ὁ Θεὸς «οὐκ ἐάσει ὑμᾶς πειρασθῆναι ὑπὲρ ὃ δύνασθε ἀλλὰ ποιήσει σὺν τῷ πειρασμῷ καὶ τὴν ἔκβασιν τοῦ δύνασθαι ὑπενεγκεῖν»51. Κατὰ τὸν ἅγιο Βασίλειο δεῖ «μὴ ἐκκακεῖν ἐν ταῖς θλίψεσιν, ἀλλ' ἀναμένειν τὴν ἀγαθότητα τοῦ Θεοῦ καὶ εἰδέναι, ὅτι οἰκονομίᾳ τινὶ παραδίδωσιν ἡμᾶς ταῖς θλίψεσιν, κατὰ τὴν ἀναλογίαν τῆς ἐνυπαρχούσης ἑκάστῳ πίστεως τὸ μέτρον ἐπάγων τῶν βασανιστηρίων»52. Καὶ κατὰ τὴν ἐπιγραμματικὴ φράσι τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου «ἂν γὰρ θέλωμεν, οὐ μόνον ὁ θάνατος, ἀλλ' οὐδὲ αὐτὸς ὁ διάβολος ἡμᾶς βλάψαι δυνήσεται»53. Καὶ ἐκκλησιαστικὸς συγγραφεὺς ἀναλύει τὴν διδασκαλία τῆς Γραφῆς, ὅτι ὁ Θεὸς δὲν ἐπιτρέπει νὰ πειραζόμαστε ὑπὲρ τὴν δύναμί μας, μὲ τὰ ἑξῆς παραδείγματα: «ὁ πονηρὸς ... οὐχ ὅσον ἐκείνῳ θέλησις λυπεῖ τὴν ψυχήν, ἀλλ' ὅσον αὐτῷ ἐφεῖται παρὰ τοῦ Θεοῦ. Εἰ γὰρ ἀνθρώποις οὐκ ἄδηλον πόσον ἂν ἡμιόνῳ βάρος, πόσον δὲ ὄνῳ, πόσον δὲ καμήλῳ ἀγώγιμον εἴη, ἀλλὰ τὸν φορητὸν ἑκάστῳ φόρτον ἐπιτιθέασι· καὶ τῷ κεραμεῖ δὲ δῆλον πόσον τῷ πυρὶ χρὴ τὰ σκεύη παραδοῦναι χρόνον, ἵνα μὴ τὸ πλέον ἐμμείναντα διαρραγῇ, μήτε πάλιν πρὸ τῆς ἀρκούσης πυρώσεως ἐκβληθέντα ἄχρηστα ᾖ· εἰ τοσαύτη περὶ τὸν ἄνθρωπον σύνεσις, οὐχὶ πολλῷ πλέον, καὶ ἀπείρως πλέον, ἡ τοῦ Θεοῦ σύνεσις οἶδε πόσον ἑκάστῃ ψυχῇ τὸν πειρασμὸν δέον ἐπενεχθῆναι, ἵνα δόκιμος γένοιτο, καὶ ἐπιτηδεία πρὸς τὴν τῶν οὐρανῶν Βασιλείαν;»54.
Οἱ πειρασμοὶ πρέπει νὰ ἀντιμετωπίζωνται δι' ἐξαλείψεως τῶν αἰτίων καὶ ἀφορμῶν, ποὺ τοὺς γεννοῦν - προκαλοῦν. «Ἀρχόμενος ὀφθαλμιᾷν, θεραπεύεου κατὰ καιρόν· ἵνα μὴ τυφλωθείς, τότε ζητήσῃς τὸν ἰατρόν»55. Πρέπει εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς νὰ ἀντιμετωπίζωνται καὶ νὰ μὴ χρονίζουν στὴν διάνοιά μας. Μάλιστα κατὰ τὸν Κύριό μας εἶναι προτιμότερο νὰ ἀποφεύγη κάποιος τοὺς πειρασμούς, ζημιούμενος ἔστω προσκαίρως, παρὰ διακινδυνεύων τὴν αἰωνία ζωή του. «Εἰ δὲ ὁ ὀφθαλμός σου ὁ δεξιὸς σκανδαλίζει σε, ἔξελε αὐτὸν καὶ βάλε ἀπὸ σοῦ· συμφέρει γάρ σοι ἵνα ἀπόληται ἓν τῶν μελῶν σου καὶ μὴ ὅλον τὸ σῶμά σου βληθῇ εἰς γέενναν. καὶ εἰ ἡ δεξιά σου χεὶρ σκανδαλίζει σε, ἔκκοψον αὐτὴν καὶ βάλε ἀπὸ σοῦ· συμφέρει γάρ σοι ἵνα ἀπόληται ἓν τῶν μελῶν σου καὶ μὴ ὅλον τὸ σῶμά σου εἰς γέενναν ἀπέλθῃ»56.
Ὅσο περισσότερο ἀντιμετωπίζομε τοὺς διαφόρους πειρασμούς, ὅσο προοδεύομε στὴν πνευματικὴ ζωή, τόσο περισσότερο γνωρίζομε τὶς μεθόδους καὶ τὰ ὅπλα, ποὺ χρησιμοποιοῦν οἱ δαίμονες γιὰ νὰ μᾶς πειράζουν. Αὐτὴ ἡ ἐμπειρικὴ γνῶσις τῶν διαφόρων πειρασμῶν ἀποτελεῖ σημαντικὸ τρόπο γιὰ τὴν ἐπιτυχῆ ἀντιμετώπισί των. Διότι ἔτσι οὐχ «αὐτοῦ (σατανᾶ) τὰ νοήματα ἀγνοοῦμεν»57.
Οἱ πειρασμοὶ καταπολεμοῦνται μὲ τὸν σύντονον ἀγῶνα καὶ ἄσκησι τοῦ χριστιανοῦ. Στὴν ἀρχὴ ὁ χριστιανὸς παλεύει κατὰ τῶν πειρασμῶν, ἐνῷ ἀργότερα κατὰ τῶν ἰδίων τῶν δαιμόνων. «Κατὰ μὲν τὴν ἀρχὴν ἔχειν τὴν πάλην πρὸς αἷμα καὶ σάρκα. Ὑπερβὰς δὲ τὸν παῖδα καὶ ἀνὴρ γενόμενος, πρὸς ἀρχάς, πρὸς ἐξουσίας, κοσμοκράτορας τοῦ σκότους τούτου εἶναί μοι τὸν ἀγῶνα»58. Διδάσκει ὁ ἅγιος Βασίλειος ὅτι τοὺς πειρασμοὺς τοὺς ἀντιμετωπίζομε μὲ τὴν δική μας σπουδὴ καὶ ἐνέργεια καὶ μὲ τὴν ἐκζήτησι τῆς θείας ἀρωγῆς. «Πείσωμεν ἑαυτούς, ἀδελφοί, ἐν καιρῷ πειρασμοῦ, μὴ πρὸς ἀνθρωπίνας ἐλπίδας ἀποτρέχειν, μηδὲ ἐκεῖθεν ἑαυτοῖς τὰς βοηθείας θηρᾶσθαι, ἀλλ' ἐν δάκρυσι καὶ στεναγμοῖς καὶ φιλοπόνῳ προσευχῇ καὶ ἀγρυπνίᾳ εὐτόνῳ τὰς δεήσεις ποιεῖσθαι»59. Κατὰ τὸν Ζιγαβηνὸ «μέγα προπύργιον ἡ νηστεία τοῖς ἀνταγωνιζομένοις τῷ δαίμονι»60. Μάλιστα κατὰ ἀσκητικὸ συγγραφέα ὁ ἀγωνιζόμενος χριστιανὸς θὰ πρέπει νὰ γνωρίζη ὅτι δὲν προκαλοῦν μόνον οἱ δαίμονες, μὲ τοὺς πειρασμούς, τραύματα στοὺς ἀνθρώπους, ἀλλὰ καὶ οἱ χριστιανοὶ κατὰ τῶν δαιμόνων. «Τοὺς αἰκισμούς, οὓς ἐπιφέρει ἡμῖν ὁ ἐχθρός, εἴτε φανερῶς εἴτε ἀοράτως, πολλάκις νοοῦμεν καὶ βλέπομεν· τὰς δὲ βασάνους καὶ ἀλγηδόνας, ἃς παρ' ἡμῶν ὑφίσταται, κατορθούντων ἡμῶν ἐσθ' ὅτε τὰς τοῖς ἀρετὰς ἢ μεταμελομένων ἐπὶ πλημμελήμασιν ἢ μακροθυμούντων καὶ καρτερούντων ἐπὶ τοῖς συμπτώμασιν ἢ εὐχομένων καὶ τὰ λοιπὰ ἐπιτηδευόντων, ἐφ' οἷς αὐτὸς διαπρίεται καὶ τιμωρεῖται καὶ θρηνεῖ καὶ κόπτεται, ταῦτα πάντα ἡμεῖς κατ' οἰκονομίαν οὐ βλέπομεν, ἵνα μὴ χαυνωθῶμεν. Δίκαιον γάρ, φησί, παρὰ τῷ Θεῷ, ἀνταποδοῦναι τοῖς θλίβουσιν ἡμᾶς θλῖψιν»61. Βεβαίως ἐδῶ θὰ πρέπει νὰ τονίσωμε ὅτι ὁ ἀγών μας ἐναντίον τῶν πειρασμῶν πρέπει νὰ προσλάβη θετικὴ καὶ ὄχι ἀρνητικὴ χροιά· «ἀντὶ νὰ προσπαθοῦμε νὰ ἀδειάσουμε τὴ σκέψη μας ἀπὸ ὁ,τιδήποτε κακό, θὰ εἶναι καλύτερα νὰ τὴ γεμίζουμε μὲ ὅ,τι καλό»62.
Οἱ πειρασμοὶ τῆς ὀδύνης ἀντιμετωπίζονται κυρίως διὰ τῆς ταπεινώσεως καὶ τῆς ὑπομονῆς. Κατὰ τὸν ἅγιο Βασίλειο «ἀμήχανον ... τὸν μὴ καταδεξάμενον τὸ πρὸς πάντας ὑποδεὲς καὶ ἔσχατον δυνηθῆναί ποτε ἢ λοιδορούμενον θυμοῦ κρατῆσαι, ἢ θλιβόμενον διὰ μακροθυμίας περιγενέσθαι τῶν πειρασμῶν»63. Ἡ ταπείνωσις μᾶς ὁπλίζει μὲ ὑπομονὴ στὶς θλίψεις. «Ἐπιτηδειότατον ἅμα καὶ συμφέρον τῇ ψυχῇ, τὸ στιβαρῶς βαστάζειν πᾶσαν θλῖψιν, εἴτε παρὰ ἀνθρώπων, εἴτε παρὰ δαιμόνων ἐπαγομένην, καὶ εἰδέναι ἀκριβῶς ὅτι περ χρεῶσται ὑπάρχομεν τῆς καταπονήσεως καὶ μηδένα ἕτερον, εἰ μὴ μόνον ἑαυτὸν διηνεκῶς μέμφεσθαι»64. Μᾶς συμβουλεύει καὶ ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος: «ὅταν τοίνυν ἐπέλθῃ δοι δεινὰ συνεχεῆ καὶ ἐπάλληλα, μὴ θορυβοῦ, μηδὲ δυσχέραινε, ἀλλ' ἀνάμενε τὸ τέλος· πάντως γὰρ ἀπαντήσεται τῆς τοῦ Θεοῦ μεγαλοδωρεᾶς ἄξιον, μόνον ἐὰν εὐχαρίστως τὰ ἐν μέσῳ συμπίπτοντα ἐνέγκῃς»65. Καὶ ἀλλοῦ γράφει: «μὴ ἀγανακτῶμεν, ἀλλὰ καὶ χαίρωμεν ἐπὶ ταῖς θλίψεσι· φάρμακα γὰρ ταῦτα ἐστὶ κατάλληλα τοῖς ἡμετέροις τραύμασι, τὰ μὲν πικρά, τὰ δὲ ἡδέα· ἑκάτερον δὲ αὐτῶν καθ' ἑαυτὸ ἂν εἴη ἄχρηστον. Χάριν τοίνυν ἔχωμεν τῷ Θεῷ ὑπὲρ τούτων ἁπάντων· οὐ γὰρ ἁπλῶς ταῦτα συγχωρεῖ γίνεσθαι, ἀλλ' ὑπὲρ τοῦ συμφέροντος τῶν ἡμετέρων ψυχῶν. Τὴν ἡμετέραν τοίνυν εὐγνωμοσύνην ἐπιδεικνύμενοι, εὐχαριστῶμεν, δοξάζωμεν, γενναίως ἀντέχωμεν, τὸ πρόσκαιρον αὐτῶν λογιζόμενοι, καὶ πρὸς τὰ μέλλοντα τείνοντες ἑαυτῶν τὴν διάνοιαν, ἵνα καὶ τὰ παρόντα κούφως ἐνέγκωμεν, καὶ τῶν μελλόντων ἐπιτυχεῖν ἀγαθῶν καταξιωθῶμεν»66. Ὁ ὑπομένων τοὺς πειρασμοὺς χριστιανὸς ἐνισχύεται στὸν ἀγῶνα του ἀπὸ τὴν προσδοκία τῶν ἐπάθλων. «Ὁ ἐν θλίψει γενόμενος δίκαιος οὐ τοσοῦτον παρακαλεῖ περὶ τοῦ ἐκτὸς αὐτῆς γενέσθαι, ἀλλ' ὅπως γενναίως καὶ ἱλαρῶς αὐτὴν ἐνέγκῃ. Καὶ γὰρ ὁ ἐν σταδίῳ πρὸς ἀντιπάλους ἀποδυόμενος, αὐτὸν ἀγῶνα εὔχεται αὐτῷ παρελθεῖν, ἵνα μὴ ἐξαγώνιος γένηται· ἀλλὰ παρακαλεῖ τὸν παιδοτριβῆ συνεργεῖν αὐτῷ, ὅπως ἐγκαρτερῶν τοῖς ἐπιφερομένοις πρὸς τοῦ ἀντιπάλου ἐλπίδι νίκης καὶ στεφάνου προσηνῆ δόξῃ εἶναι τὰ δι' ὧν ἀποδίδοται ὁ στέφανος»67. Ἔτσι ἐξηγεῖται καὶ ἡ χαρὰ μὲ τὴν ὁποία ἀντιμετωπίζουν οἱ πιστοὶ τὶς θλίψεις καὶ δοκιμασίες τῆς ζωῆς. «Ὁ προσδοκίᾳ στεφάνου ἀγωνιζόμενος ὁρῶν αὐτὸν πρὸ τῶν ὀφθαλμῶν κείμενον γενναίως φέρει τὰς πληγάς, χαίρει ὅτι τυπτόμενος οὐκ ἐνδίδει»68. Γι' αὐτὸ καὶ οἱ ἅγιοι Πατέρες μᾶς προτρέπουν «ὅταν σοι ἔλθῃ ἐξ ἀπροσδοκήτου πειρασμός, μὴ τὸν δι' οὗ αἰτιῶ, ἀλλὰ τὸ διὰ τί ζήτει, καὶ εὑρίσκεις διόρθωσιν»69.
Οἱ πειρασμοὶ ἀντιμετωπίζονται μὲ τὴν βοήθεια τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν συμπαράστασι τῶν ἐν Χριστῷ ἀδελφῶν μας. Ἡ θεία Χάρις εἶναι πάντοτε δεδομένη, ἀφοῦ αὐτὴ ἐπιτρέπει τὴν προσβολὴ τῶν πειρασμῶν. Ὁ Κύριός μας «ἐν ᾧ ... πέπονθεν αὐτὸς πειρασθείς, δύναται τοῖς πειραζομένοις βοηθῆσαι»70. Ὁ Χριστὸς ἐπειράσθη ὑπὸ τοῦ διαβόλου καὶ γιὰ νὰ μᾶς καταδείξη τὶς μεθοδεῖες του. «Γυμνὸν ἡμῖν αὐτὸν (διάβολον) ὁ Χριστὸς τῶν μηχανημάτων κατέστησεν, ἀπράκτους αὐτοῦ τὰς ἀκίδας ἐργασάμενος· γνωρίμους τοὺς δόλους κατέστησεν, εὐχείρωτον αὐτὸν τοῖς ἀνθρώποις ποιούμενος»71. Κατὰ τὸν ἅγιο Μάξιμο ὁ πιστὸς πρέπει νὰ ἐπιζητῆ καὶ τὴν συμπαράστασι τῶν πνευματικῶν ἀδελφῶν. Διότι «οὔπω ἔχει τελείαν ἀγάπην, οὐδὲ τῆς θείας προνοίας κατὰ βάθος τὴν γνῶσιν, ὁ ἐν καιρῷ πειρασμοῦ μὴ μακροθυμῶν ἐπὶ τοῖς συμβαίνουσι λυπηροῖς, ἀλλ' ἀποκόπτων ἑαυτὸν τῆς τῶν πνευματικῶν ἀδελφῶν ἀγάπης»72.
Συμπερασματικῶς μποροῦμε νὰ ποῦμε ὅτι ὁ πιστὸς χριστιανὸς ἀποφεύγει τὶς αἰτίες καὶ ἀφορμὲς πειρασμῶν καὶ ἁμαρτίας· παρακαλεῖ τὸν Θεὸ μὲ τὴν προσευχὴ «μὴ εἰσενέγκῃς ἡμᾶς εἰς πειρασμόν»73· δέχεται τοὺς ἀκουσίους πειρασμοὺς ἐν πνεύματι ταπεινώσεως, ὑπομονῆς καὶ ἀγωνίζεται κατ' αὐτῶν, πεπεισμένος ὅτι ἡ ἔκβασις τῆς μάχης θὰ εἶναι αἰσία, ἐὰν παραμείνη πιστὸς στὸν Θεό· ἐντάσσει τοὺς ἀδοκήτους πειρασμοὺς σὲ ἕνα ἄγνωστο μέν, ἀλλὰ πάνσοφο, σχέδιο τοῦ Θεοῦ γιὰ τὴν σωτηρία αὐτοῦ καὶ τοῦ περιβάλλοντός του. «Ταῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα ἐν ἐμοὶ εἰρήνην ἔχητε. ἐν τῷ κόσμῳ θλῖψιν ἔχετε· ἀλλὰ θαρσεῖτε, ἐγὼ νενίκηκα τὸν κόσμον»74.
1«Δοκιμασία - Πειρασμός», Λεξικὸ Βιβλικῆς Θεολογίας (Ἀθήνα: Ἄρτος Ζωῆς, 1980), στ. 289.
2Β´ Κορ. 13: 5.
3«Δοκιμασία - Πειρασμός», Λεξικὸ Βιβλικῆς Θεολογίας (Ἀθήνα: Ἄρτος Ζωῆς, 1980), στ. 285.
4Α´ Κορ. 3: 13.
5 «Δοκιμασία - Πειρασμός», Λεξικὸ Βιβλικῆς Θεολογίας (Ἀθήνα: Ἄρτος Ζωῆς, 1980), στ. 289.
6 Πρβλ. Γεωργίου Καψάνη, «Τὰ κτιστὰ φῶτα τοῦ κόσμου καὶ τὸ ἄκτιστο φῶς τοῦ Χριστοῦ κατὰ τὸν ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ», Κοινωνία 28 (1985), σ. 15.66 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς τὰς Πράξεις Ἀποστόλων, ὁμιλία ΝΔ´, 3 (PG 60378-380).
7 T. Merton, ἐν: Μοναχισμὸς καὶ σύγχρονος κόσμος (Ἀθῆναι: Ζωή, 1963), σ. 208.
8 «Δοκιμασία - Πειρασμός», Λεξικὸ Βιβλικῆς Θεολογίας (Ἀθήνα: Ἄρτος Ζωῆς, 1980), στ. 285.
9 «Δοκιμασία - Πειρασμός», Λεξικὸ Βιβλικῆς Θεολογίας (Ἀθήνα: Ἄρτος Ζωῆς, 1980), στ. 285.
10 Χαραλάμπους Σωτηροπούλου, «Ἡ ἔννοια τῶν πειρασμῶν εἰς τὴν πνευματικὴν ζωὴν κατὰ τὸν Ἅγιον Μάξιμον τὸν Ὁμολογητὴν καὶ Συμεὼν τὸν Νέον Θεολόγον», Θεολογία 64 (1993), σ. 689.
11 Μ. Βασιλείου, Εἰς τὸ «καθελῶ μου τὰς ἀποθήκας», 1 (ΒΕΠ 54,58).
12 Μακαρίου Αἰγυπτίου, Ὁμιλίαι Πνευματικαί, ΜΒ´, 2 (ΒΕΠ 41,326).
13 Μαξίμου Ὁμολογητοῦ, Κεφάλαια περὶ Θεολογίας, Γ´, νβ´ (Φιλοκαλία, τόμ. Β´, σ. 99).
14 Μαξίμου Ὁμολογητοῦ, Κεφάλαια περὶ ἀγάπης, Β´, ξζ´ (Φιλοκαλία, τόμ. Β´, σ. 23).
15 Α´ Μακ. 2: 52. Σ. Σειρ. 44: 20.
16 Δευτ. 8: 2.
17 Ὠριγένους, Εἰς μαρτύριον προτρεπτικός, VI (ΒΕΠ 9,38).
18 Πέτρου Δαμασκηνοῦ, Λόγοι συνοπτικοὶ πνευματικῆς γνώσεως, λόγ. Κ´ (Φιλοκαλία, τόμ. Γ´, σ. 136).
19 Μάρκου Ἀσκητοῦ, Περὶ τῶν οἰομένων ἐξ ἔργων δικαιοῦσθαι, σδ´ (Φιλοκαλία τόμ. Α´, σ. 123-124).
20 Μ. Βασιλείου, Ὁμιλία εἰς τὸν ΛΓ´ Ψαλμόν, 12 (ΒΕΠ 52,89-90).
21 Μ. Βασιλείου, Ὁμιλία εἰς τὸν ΛΓ´ Ψαλμόν, 1 (ΒΕΠ 52,76).
22 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς τὰς Πράξεις τῶν Ἀποστόλων, ὁμιλία ΝΔ´, 3 (PG 60,378).
23 Πέτρου Δαμασκηνοῦ, Περὶ τῆς δευτέρας ἐντολῆς (Φιλοκαλία, τόμ. Γ´, σ. 22).
24 Μ. Ἀντωνίου, Παραινέσεις περὶ ἤθους ἀνθρώπων, β´ (Φιλοκαλία, τόμ. Α´, σ. 4).
25 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς τὰς Πράξεις τῶν Ἀποστόλων, ὁμιλία ΝΔ´, 3 (PG 60,378).
26 Ἰωάννου Καρπαθίου, Κεφάλαια παραμυθητικά, ξβ´ (Φιλοκαλία, τόμ. Α´, σ. 289).
27 Μακαρίου Αἰγυπτίου, Ὁμιλίαι Πνευματικαί, ΜΑ´ 3 (ΒΕΠ 41,326).
28 Σ. Σειρ. 2: 1-3.
29 Διδύμου Ἀλεξανδρέως, Κατὰ Μανιχαίων, 18 (ΒΕΠ 44,221).
30 Διδύμου Ἀλεξανδρέως, Ὑπόμνημα εἰς τοὺς Ψαλμούς, ΚΒ´ 4 (ΒΕΠ 45,99).
31 Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, Ἔκδοσις ἀκριβὴς τῆς ὀρθοδόξου πίστεως, 43 (Schriften, Bd. II, σ. 102).
32 Νίκου Ματσούκα, Τὸ πρόβλημα τοῦ κακοῦ (Θεσσαλονίκη: Πουρναρᾶς, 19862), σ. 126.
33 «Δοκιμασία-Πειρασμός», ἐν: Λεξικὸ Βιβλικῆς Θεολογίας (Ἀθήνα: Ἄρτος Ζωῆς, 1980), στ. 289.
34 Βλ. Σωφρονίου Σαχάρωφ, Περὶ προσευχῆς (Ἔσσεξ: Ἱ.Μ.Προδρόμου, 1993), σ. 248.
35 Ἰωάννου Καρπαθίου, Λόγος ἀσκητικὸς (Φιλοκαλία, τόμ. Α´, σ. 300).
36 L. Douglas, Τὸ πράσινο φῶς (Ἀθῆναι: Οἱ φίλοι τῆς Λογοτεχνίας, 1955), σ. 154.
37 V. Frankl, Ἀναζητῶντας νόημα ζωῆς καὶ ἐλευθερίας (Λευκωσία: Ταμασός, 19793), σ. 96-97.
38 Ἰσαὰκ Σύρου, Λόγος ΜΗ´, ἐν: Ἀσκητικὰ (Θεσσαλονίκη: Ρηγόπουλος, 1977), σ. 198-199.
39 Μ. Ἀθανασίου (ἀμφιβ.), Εἰς τὸ ἅγιον Πάσχα καὶ τοὺς νεοφωτίστους, 6 (ΒΕΠ 36,294).
40 «Δοκιμασία-Πειρασμός», ἐν: Λεξικὸ Βιβλικῆς Θεολογίας (Ἀθήνα: Ἄρτος Ζωῆς, 1980), στ. 288.
41 Δευτ. 13: 2-5.
42 «Δοκιμασία-Πειρασμός», ἐν: Λεξικὸ Βιβλικῆς Θεολογίας (Ἀθήνα: Ἄρτος Ζωῆς, 1980), στ. 289.
43 Ἰακ. 1: 13-15.
44 Μαξίμου Ὁμολογητοῦ, Κεφάλαια περὶ ἀγάπης, Β´, μστ´ (Φιλοκαλία, τόμ. Β´, σ. 20).
45 Γεωργίου Μαντζαρίδη, Χριστιανικὴ Ἠθικὴ (Θεσσαλονίκη: Πουρναρᾶς, 19913), σ. 91.
46 Χαραλάμπους Σωτηροπούλου, «Ἡ ἔννοια τῶν πειρασμῶν εἰς τὴν πνευματικὴν ζωὴν κατὰ τὸν Ἅγιον Μάξιμον τὸν Ὁμολογητὴν καὶ Συμεὼν τὸν Νέον Θεολόγον», Θεολογία 64 (1993), σ. 686.
47 Βλ. Ἰὼβ 1: 12: «εἶπεν ὁ Κύριος τῷ διαβόλῳ Ἰδοὺ πάντα, ὅσα ἔστιν αὐτῷ, δίδωμι τῇ χειρί σου, ἀλλὰ αὐτοῦ μὴ ἅψῃ», 2: 6: «εἶπεν ὁ Κύριος τῷ διαβόλῳ Ἰδοὺ παραδίδωμί σοι αὐτόν, μόνον τὴν ψυχὴν αὐτοῦ διαφύλαξον».
48 Λουκ. 22: 31-32.
49 Θεογνώστου, Περὶ πράξεως καὶ θεωρίας καὶ ἱερωσύνης, ξστ´ (Φιλοκαλία, τόμ. Β´, σ. 268).
50 Χαραλάμπους Σωτηροπούλου, «Ἡ ἔννοια τῶν πειρασμῶν εἰς τὴν πνευματικὴν ζωὴν κατὰ τὸν Ἅγιον Μάξιμον τὸν Ὁμολογητὴν καὶ Συμεὼν τὸν Νέον Θεολόγον», Θεολογία 64 (1993), σ. 688.
51 Α´ Κορ. 10: 13.
52 Μ. Βασιλείου, Ὅτι οὐκ ἔστιν αἴτιος τῶν κακῶν ὁ Θεός, 1 (ΒΕΠ 54,88).
53 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς τὴν πρὸς Ῥωμαίους, ὁμιλία Ι´, 3 (PG 60,478).
54 Συμεὼν Μεταφραστοῦ, Παράφρασις εἰς Ν´λόγους Μακαρίου, ρκθ´ (Φιλοκαλία, τόμ. Γ´, σ. 224).
55 Κυρίλλου Ἱεροσολύμων, Κατηχήσεις, Β´, 3 (ΒΕΠ 39,52).
56 Ματθ. 5: 29-30. Πρβλ. Ματθ. 18: 8-9: «Εἰ δὲ ἡ χείρ σου ἢ ὁ πούς σου σκανδαλίζει σε, ἔκκοψον αὐτὸν καὶ βάλε ἀπὸ σοῦ· καλὸν σοί ἐστιν εἰσελθεῖν εἰς τὴν ζωὴν κυλλὸν ἢ χωλὸν ἢ δύο χεῖρας ἢ δύο πόδας ἔχοντα βληθῆναι εἰς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον. καὶ εἰ ὁ ὀφθαλμός σου σκανδαλίζει σε, ἔξελε αὐτὸν καὶ βάλε ἀπὸ σοῦ· καλὸν σοί ἐστιν μονόφθαλμον εἰς τὴν ζωὴν εἰσελθεῖν ἢ δύο ὀφθαλμοὺς ἔχοντα βληθῆναι εἰς τὴν γέενναν τοῦ πυρός».
57 Β´ Κορ. 2: 11.
58 Διδύμου Ἀλεξανδρέως, Ὑπόμνημα εἰς τοὺς Ψαλμούς, ΛΗ´ 6 (ΒΕΠ 45,131).
59 Μ. Βασιλείου, Ὁμιλία εἰς τὸν ΝΘ´ Ψαλμόν, 5 (ΒΕΠ 52,130-131).
60 Παρά: Παναγιώτου Τρεμπέλα, Ὑπόμνημα εἰς τὸ κατὰ Ματθαῖον εὐαγγέλιον (Ἀθῆναι: Σωτήρ, 19793), σ. 67.
61 Ἰωάννου Καρπαθίου, Κεφάλαια παραμυθητικά, οθ´ (Φιλοκαλία, τόμ. Α´, σ. 292).
62 Καλλίστου Ware, Ἡ δύναμη τοῦ ὀνόματος (Ἀθήνα: Ἀκρίτας, 1992), σ. 45-46.
63 Μ. Βασιλείου, Ὁμιλία εἰς τὸν ΞΑ´ Ψαλμόν, 1 (ΒΕΠ 52,131).
64 Ἰωάννου Καρπαθίου, Κεφάλαια παραμυθητικά, κα´ (Φιλοκαλία, τόμ. Α´, σ. 280).
65 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς τὸν Λάζαρον, ὁμιλία Δ´, 6 (PG 48,1014).
66 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς τὰς Πράξεις Ἀποστόλων, ὁμιλία ΝΔ´, 3 (PG 60378-380).
67 Διδύμου Ἀλεξανδρέως, Ὑπόμνημα εἰς τοὺς Ψαλμούς, ΡΙΖ´ 5 (ΒΕΠ 45,248).
68 Διδύμου Ἀλεξανδρέως, Ὑπόμνημα εἰς τοὺς Ψαλμοὺς (Toura), ΚΔ´ 17 (ΒΕΠ 46,48).
69 Μαξίμου Ὁμολογητοῦ, Κεφάλαια περὶ ἀγάπης, Β´, μβ´ (Φιλοκαλία, τόμ. Β´, σ. 20).
70 Ἑβρ. 2: 18.
71 Μ. Ἀθανασίου (ἀμφιβ.), Εἰς τὸ ἅγιον Πάσχα καὶ τοὺς νεοφωτίστους, 7 (ΒΕΠ 36,295).
72 Μαξίμου Ὁμολογητοῦ, Κεφάλαια περὶ ἀγάπης, Δ´, ιστ´ (Φιλοκαλία, τόμ. Β´, σ. 42).
73 Ματθ. 6: 13.
74 Ἰω. 16: 33.
Βιβλιογραφία
Ἰσαὰκ Σύρου, Λόγοι μστ´-μθ´, οα´, ἐν: Ἀσκητικά, Θεσσαλονίκη: Ρηγόπουλος, 1977, σσ. 190-205, 277-281.
«Δοκιμασία-Πειρασμός», ἐν: Λεξικὸ Βιβλικῆς Θεολογίας, Ἀθήνα: Ἄρτος Ζωῆς, 1980, στ. 285-290.
Κορναράκη Ἰωάννη, Βία ἡ ὁδὸς τοῦ Θεοῦ, Θεσσαλονίκη: Κυριακίδη, 1996, σσ. 139-158.
Παπατζανάκη Γεωργίου, Ἡ περὶ θλίψεων διδασκαλία τῆς Κ. Διαθήκης, Ἀθῆναι 1988.
Σωτηροπούλου Χαραλάμπους, «Ἡ ἔννοια τῶν πειρασμῶν εἰς τὴν πνευματικὴ ζωὴν κατὰ τὸν Ἅγιον Μάξιμον τὸν Ὁμολογητὴν καὶ Συμεὼν τὸν Νέον Θεολόγον», Θεολογία 64 (1993) 683-706.
